Pilo Zyba: Nga blloku i shkrimtarit

Pilo Zyba

NGA BLLOKU I SHKRIMTARIT

Ato ditë të marsit 1991 më vinë sot në mëndje, dhe më fëshfërijnë si fllade pranvere në gjethet e pemes së shpirtit. I mbaj ngarkuar në hapësirat e qiellit të mendimit dhe pranverohem, që ende jetojnë e kanë ngritur fole në qënien time.

Kostandini Shkagos,( Shkaku, pse ishin larguar nga vëndlindja) ishte mjek në Athinë. Një mjek që shëronte zëmrat e ndjeshme të qytetarëve të saj.

Në Poloponez, në fshatin Lambokambo, ( Fushë e ndritur, kamp i pasur) kishte disa vreshta me rrush. Ishin vreshtat e mirësisë të të parëve të tij. Ndaj çdo vit, ai vinte njerëz që ti prashisnin, ti vadisnin dhe ti vilnin frytet e të parëve. Me verën e kuqe të këtyre vreshtave, ai, ftonte në tryeza miqtë shokët dhe të afërmit. “I kam nga vreshi i prindërve, thoshte, dhe mbushte gotat”. I dukej se kjo verë sillte pranë në tryezën e bashkimit, fshatarët, miqte e shokët, të gjallët dhe ata që kishin ikur por që kishin lënë pas gjakun e tyre të vreshtës.

Shkrimi im nuk ka lidhje as me doktorin, dhe as me prindrit e tij. Ai, qe vetëm fillimi i një ngjarje që e mbaj mbi supe dhe në shpirt e që sot dua ta ndajmë së bashku në tryezën e artit.

- Për të fjetur, më tha doktori, do flini te kjo shtëpi. Porta e saj qëndron e mbyllur që nga marsi i vitit 1947.

Të them të drejtën më tundoi fjala e tij. Piruni me gjithë mish më mbeti në dorë, ndërsa gota e verës mu duk si një pus i thellë, si një hon. Ajo lëshonte oshëtima zërash në veshët e mi. Doktori nuk më la të përkundesha më shumë në ankthin e legjendës së tij.

- Do ta pastrojmë, do ta rregullojmë dhe pastaj do të banoni.Pastaj qëndroni në të sa të dëshëroni. Për të ngrënë mund të hani dhe te zoti Jani, i zoti i lokalit dhe kushëri i tij.

I shikoja që me Janin vështronin njëri tjetrin. Sytë e tyre fshihnin një tragjedi të largët. I shihja por nuk isha në gjëndje të deshifroja asgjë.

- Kush ka jetuar në atë shtëpi ? Çelsat kush i ka dhe, pse nuk është hapur prej 43 vjetësh. Në vetvete, nuk doja të hyja në portën e saj por, edhe ku të rrija nuk kisha.

- Të tregon Jani, më tha doktori. Nuk ka gjë për tu shqetësuar. Nga fisi i tyre nuk ka mbetur njeri.

Shtëpia më ka mbetur mua, por nuk kam pasur kohë që ta rregulloj. Pres të dal në pension dhe pastaj të vij e të jetoj këtu në vëndlindje. Sot për sot jam në marrdhënie pune.

- Në këtë shtëpi ka ndodhur një tragjedi, preu fillin e mendimeve të mia Jani. Pushoi një çast, sikur u thirri kujtimeve dhe vazhdoi. Mbas mbarimit të luftës së dytë botërore në atë shtëpi jetonin dy vëllezër. Kosta, vëllai i madh, ishte kryetari i partisë komuniste të Zonës, ndërsa Pandeliu mësues në shkollën e fshatit. Në ato kohë fshati dhe fshatrat rreth kishin 250 fëmijë. Mbiemri i tyre ishte Bletas.

Unë vura buzën në gaz.

- Pse qeshni, më pyeti doktori.

- Mbiemri i tyre është shqiptar.

- Ku e kuptove, mu drejtua i zoti i lokalit.

- Bletas, vjen nga fjala bletë. Bletët janë (i melises) i them greqisht.

- Vërtet ishin bletë, jo vetëm të dy vëllezrit, por dhe prindrit e fisi i tyre, tha Jani.U hyri në mes grerëza e politikës dhe ua prishi përgjithmonë folenë e tyre, që prodhonte mjaltë për gjithë zonën dhe fshatin ku lindën. Si ne, edhe ata ishin Arvanites.Si e shikon edhe bleta ka një gjilpërë, një armë të cilën e mban gjithnjë të mbushur. Në një moment, ndonse gjithë jetën prodhon mjaltë, qëllon dhe me thumbin e urrejtjes së saj edhe vret. Në bisede e sipër, politika hyri

në mes dhe e ndau rrjedhën e perbashkët të gjakut të tyre. E ndau në dy përrenj të rrëmbyshëm urrejtje. Nxorën pistoletat dhe qëlluan njëherësh, për tu ndarë nga kjo botë, që në të vërtetë është vetëm një. Sot, po të ishin gjallë, do talleshin me idetë që i shtynë drejt humnerës së vdekjes.

Atë natë fjeta me ëndërra të trishta. Kisha muaj që vertitesha nëpër greqi, më kishte marrë malli për motrat, prindët dhe fëmijët, për shokët, edhe për ata që kishin ide të ndryshme me mua për politikën, ekonominë e shoqërinë. Tregimi që rridhte prej buzëve të tyre më tronditi.

Të nesërmen mora çelsin, pak vaj për bravën dhe ngjita shkallët e shtëpisë. Ishte një shtëpi dy katëshe prej guri. Dhjerta e qindra dashuri të gurta të gërshetuara e sup më sup e mbanin të ngritur këtë fole njerëzore. Prej vitesh uniteti i tyre qëndronte i heshtur, i pa fjalë. Më dukej se do hapeshin sytë e dritareve, krahët e portës e do më flisnin, “urdhëroni, mirserdhët”! Më dukej vetja si një krushk, që vija të hapja e krijoja një familje të re, mbi një themel të vjetër. Duart më dridheshin. Gjaku rendte me presion në tubacionet e gjata të venave. Me rrotullimin e drynit dhe të derës më dukej se do dilnin me vrull kujtimet e mbyllura brënda prej 43 vjetësh. E rrotulloja por ajo nuk hapej. Më pas kuptova se gjuza, gjuha e bravës ishte e kafshuar nga dhëmbët e viteve, dhe nuk lejonte që ajo ngjarje e dhimbshme të vinte te unë. Goja e bravës nuk donte që të fliste e të përsëriste ngjarjen e përpara 43 vjetëve. Kohët kishin dryshuar. Hodha në gjirin e saj vajin e pajtimit, e kujtova se kishte ardhur koha e bashkimit. Porta e hasmërisë duhej të hapej, për të hyrë dashuria dhe jeta. Nuk dua të shpërndahem në rrjedhën e ngjarjes, ky nuk është qëllimi i shkrimit. Kur dera u hap, hapa dhe dritaret. Në të hynë rrezet e diellit, pashë se, trarët kishin marrë ngjyrën dhe trajtën e kockave të një njeriu të vdekur prej shekujsh. Në mure ishin vijëzuar në hiroglife të mëdha harta e një bote të lashtë. Heroglifet e saj flisnin edhe në një gjuhë të kuptueshme për mua. Këtë botë të madhe, të mbyllur në këtë muze të vogël, unë duhej ta eksploroja me kujdes. Në koridorin e gjërë, në thellësi të murit, dukeshin kapakët e një dollapi, të një musëndre, si i themi ne nga Përmeti. Në krah të djathtë guzhina, në krah të majtë dy dhoma gjumi. Në ç’do dhomë nga një dollap, nga një sepete dhe tryezat me disa karrike. Mbi gjithçka një shtresë e hollë pluhuri e trëndafiltë. Një perde harrese që ndante të kaluarën nga e sotmja dhe e ardhmja. Pastrova me kujdes gjithë ditën, i nxora jashtë tryezat, karriget, sepetet etj, etj. Të nesërmen e leva dhe i dhashë ngjyren e bardhë të së ardhmes. Vumë në të një radio, një televizor, që e shkuara të dëgjonte të sotmen e të ardhmen. Të hidhej një urë bashkimi, në të cilën të kalonin kujtimet, dhimbjet e gëzimet që ajo kishte mbajtur brënda në shekuj, dhe që vetëm një dozë politike kishte bërë që në të të hynte urrejtja, harresa dhe vdekja. Tani, unë isha ai mjeku që

me recetën e dashurisë do riktheja në gjirin e saj jetën dhe dashurinë. Nga njëra anë doja të jetoja me të sotmet, por, edhe me të shkuarën e kësaj shtëpie dhe të shtëpive të tjera që e rrethonin dhe kishin qënë dëshmitare të jetës dhe gëzimeve të saj. Kisha dëgjuar shumë për jetën, trimërinë dhe këngën e tyre. Kur shtrihesha për të fjetur përfytyrimi më çonte e më kthente 50 vjet mbrapa. I shikoja fotografitë e vëllezërve dhe mendoja. “ Mund të ishin ende gjallë”.Të dy ishin nën moshën 25 vjeçare. Kujtim nga jeta e tyre më mbetën vetëm dy objekte të çmuara. Ora e njërit nga vëllezrit, dhe një libër i mbushur me këngë nga vëllai që ishte arsimtar. Ora kishte ndaluar bashkë me zëmrën e tij. E kurdisa, për habinë time, ingranazhet e saj filluan të rrotullohen e të tregojnë historinë e ndërprerë të 43 vjetëve më parë.

Sot pas 19 vjetësh që shkruaj kujtimet e asaj dite, rrotullimi i akrepave dhe tingëllima e saj, më vinë e më zgjojnë të tjera kujtime, më nxisin t’u flas për jetën dhe veprën e vëllait të tij, librin e mbushur me këngë. Fletët e shpirti të vëllait më të madh janë zverdhur, janë rrudhur si fytyra e të ndjerës gjyshes sime pas njëqindveçarit të jetës së saj, por ato flasin, flasin me heshtjen, me bukurinë e gërmave të cilat pëshpërisin në dy gjuhë. Të dyja gjuhët në këtë libërth janë të përziera njëra me tjetren edhe shqip, edhe greqisht. Kur i lexon është vështirë të kuptosh nëse nuk i di të dyja. Atje ku njëra bëhet e pa kuptushme, tjetra bën të edintifikohet, dhe kur tjetra hesht, motra e saj këndon me zërin e saj të bukur si dhe shpirti.Edhe në faqet e saj jetonin dy gjuhë, që shpesh

ziheshin e shpesh kërcenin së bashku. Shpesh shanin njëra tjetrën dhe herë thërrisnin për ndimë

kur nuk kishin forcë të shprehnin dhimbjen dhe gëzimin. Këto ishin gjuha greke dhe ajo arvanitase. Unë që mbaj në pëllëmbët e duarve prej 19 vjetësh këtë libër, e di shumë mirë se, mbaj dy vëllezër që shprehen ndryshe, por që kanë një baba, atë që quhet gjuhë pellazgjike.

Si e kuptoni, kam në shtëpinë time një pasuri të madhe. Një pasuri, që një ditë do tua dhuroj edhe juve, të dëgjoni bëlbëzimet, këngët dhe rrugën e gjatë që kanë bërë për të ardhur deri te porta e shtëpive tuaj. Për ta bërë më të këndshëm tregimin e ngjarjes sime po u jap të lexoni e shijoni dy

vjersha, këngë apo diçka tjetër, të cilës nuk di se çfar ëmri tu vë. Nëse ju mundeni të dashur lexues,pagëzojeni më ëmrin që doni. Unë e kam pagëzuar me emrin “ Bukuria e ndjenjës”. Bukurinë dhe forcën e saj kuptojeni vetë pasi ta keni lexuar.

Në të ardhmen do lexoni dhe simotrat e saj, që ndënjën të mbyllura në një sepete prej vitit 1947 deri 1991, dhe prej viti 1991 u bëjnë shoqëri krijimeve të mija. Nuk e di moshën e vërtetë të tyre, pasi artit është vështirë tja gjësh moshën. Megjithatë, mendoj se ka ardhur koha që zëri i tyre të hyjë edhe në zemrat tuaja. Kjo kohë mendoj se po troket në portën e dëshirës sime dhe dashurisë suaj. Ja dy prej tyre.

AH , MOJ MOTRA!

Ah, moj shoqe, ah, moj vasha,

Më mbani një këngë se plasa.

Kam tre vjet e kam tre ditë,

Që s’bëj gjumë e nuk mbyll sytë.

Para derës së shtëpisë,

Shkon një djalë, shkon një lis.

Veshur është me dëborë,

Por të ngrohtë ka kraharorë.

Fustanella palë, palë,

Bëj t’i flas por nuk gjej fjalë.

Kur hedh hap, ah, fustanella

Më fshik pak si vetë pranvera.

Unë i flas por s’më kupton,

Është arvanitas, thon’

Kush nga ju, më thotë një fjalë,

Që në shpirt ti hyj e gjallë.

E në s’mundem e skam shpresë,

Më lini më mirë të vdes.

***Vajzën e bukur greke, dashuria e bën të mësojë fjalët e bukura dhe gjuhën Arvanite. Ajo kërkon ti flasë dashurisë me këtë gjuhë. Dashuria e saj kthehet në këngë ndërsa dhimbja në poezi.

MORA RRUGËN

Zura rrugën e vajta, vajta.

Të kujtoja andej nga qajta.

Shkova andej nga malietë (malet.. ë)

Thira, sa më zunë kryetë. ( Koka)

Që kur ika nga ato gardhet,

Zemra nisi të më zbardhet.

Eja folëmë syzezë ( syzezë)

Të mos ndahemi thëllëzë.

Ndonse jam larg vëndlindjes sime Përmetit, kam vite që muzikën dhe tekstet e këtyre këngëve i kam mësuar përmëndësh. Ato janë kthyer në ninulla që përkundin ndjenjat e shpirtit dhe mallin tim për vëndlindjen, për atdheun. Shumë herë i përkëdhel, më duket sikur i zgjoj nga një gjumë i hidhur që koha u kishte hedhur në fletët e tyre. Orën e kurdis herë pas here, për ta kujtuar që jetojmë në një tjetër kohë, dhe që ajo dhe zëmrat tona duhet të rrahim me një ritëm...