Shkëlzen Gashi: Rezoluta 1244 dhe njohja ndërkombëtare

Rezoluta 1244 dhe njohja ndërkombëtare

Në vijim është përgjigja e Shkëlzen Gashit ndaj reagimit tim. Artikulli postohet këtu me leje nga Shkëlzeni për t’ua lehtësuar të interesuarve që ta ndjekin debatin. Ky shkrim është botuar në Kohën Ditore të datës 25 shkurt 2008.

Nga Shkëlzen Gashi, politikolog, publicit*

Nga një lexim i kujdesshëm i shkrimit të mikut tim Besnik Pula, të botuar në gazetën Koha Ditore të datës 21 shkurt 2008, vërehet qartë se ai dhe unë jemi në të njëjtat valë për pjesën më të madhe të problemeve që ai i trajton në shkrimin e tij. Sidoqoftë, për një trajtim më adekuat të tematikës se sa sovrane do të jetë Kosova, për mendimin tim, do të ishte mirë të merren katër kuptimet e termit sovranitet, që i jep Stephen Krasner në librin e tij të tilluar Sovereignty: Organized Hypocrisy: sovraniteti legal ndërkombëtar; sovraniteti westphalian; sovraniteti i ndërvarësisë; dhe sovraniteti i brendshëm. Meqë ra fjala, kuptimit të fundit të termit sovranitet, pra sovranitetit të brendshëm, Besniku i është referuar në magjistraturën e tij brilante me titull Contested Sovereignty and State Disintegration: The Rise of the Albanian Secessionist Movement in Kosova, të mbrojtur në Georgetown University. Sidoqoftë, le t’i trajtojmë me radhë këto kutpime të sovranitetit në rastin e Kosovës.

 Për sa i përket sovranitetit të brendshëm, që është organizimi formal i autoritetit dhe aftësia e autoritetit për të ushtruar kontroll brenda shtetit, duhet thënë se Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar (PCN) jo vetëm që do të jetë autoriteti final sa i përket interpretimit të Planit të Martti Ahtisaarit (e drejta për të gjykuar në shkallë të fundit, sipas Jean Bodin është prerogativë e sovranitetit) por, ai edhe do të ketë fuqi të përjashtojë nga detyra secilin zyrtar nëse kundërshton Planin e Ahtisaarit. Po ashtu, Kuvendi i Kosovës, jo vetëm që nuk mund ta miratojë Kushtetutën e Kosovës pa miratimin e PCN-së, por, për më keq, nëse ka kontradiktë mes Kushtetutës së Kosovës dhe Planit të Martti Ahtisaarit, ky i fundit mbizotëron. Sipas Pakos së Ahtisaarit, për miratimin, ndryshimin apo shfuqizimin e ligjeve kërkohet edhe shumica e anëtarëve të Kuvendit, të cilët mbajnë ulëse të rezervuara apo të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve, të cilat nuk janë në shumicë. Edhe Jean Bodin në librin e tij “Sovraniteti” thotë se shenja e parë e sovranitetit nënkupton pushtetin për të vendosur ligje. Për më shumë, PCN-ja do të ketë të drejtën, nëse është e nevojshme, të anulojë çdo veprim, që ndërmerret nga autoritetet e Kosovës. Sovraniteti i ndërvarësisë ka të bëjë me kapacitetin e autoritetit lokal për të kontrolluar qarkullimin e informatave, të mirave, njerëzve, kapitalit përmes kufijve të shtetit. Kapaciteti për këto kontrollime, në të vërtetë, i takon Përfaqësuesit Civil Ndërkombëtar sepse ai ka kompetenca në sferën e sundimit të ligjit, gjyqësi, polici, dogana, shërbime korrektuese…

Në vijim të kësaj, ai do të ketë autoritetin e emërimit të drejtpërdrejtë të udhëheqësve të doganave, tatimeve, privatizimit, financave dhe thesarit. E, sikundër thotë Jean Bodin-it, emërimi apo shkarkimi i zyrtarëve kryesorë është element i rëndësishëm i sovranitetit.

Kuptimi i tretë i sovranitetit sipas Krasnerit është sovraniteti westphalian, i cili i referohet mosndërhyrjes së ndonjë autoriteti të jashtëm brenda shtetit. Në këtë pikë, Kosova duhet të ketë sovranitet vetëm sa kanë shtetet sovrane dhe të pavarura përreth. Mirëpo, ç’

është e vërteta, Kosova do të ketë ndërhyrje nga dy autoritete të jashtme: Misioni i BE-së (i cili do operojë në bazë Rezolutës 1244 gjegjësisht pikës 10 dhe 17 të kësaj rezolute), që me kompetencat që ka është Qeveri e njëmendtë e Kosovës, kurse Qeveria formale e Kosovës do të jetë agjension i këtij misioni; dhe Republikën e Serbisë, që do të ketë të drejtë të ketë marrëdhënie të drejtëpërdrejta me entitetin serb në Kosovë (afërsisht 1/3 e territorit të Kosovës), duke i financuar komunat serbe në Kosovë, pothuajse në çdo sferë të jetës.

Në fund, kemi sovranitetin legal ndërkombëtar, që i referohet njohjes legale të shteteve nga shtetet tjera. Nuk ka asnjë dilemë se njohja e Kosovës si shtet sovran dhe i pavarur nga një varg i shteteve më të fuqishme në botë, përbën një hap tejet të rëndësishëm (që nuk mund të minimizohet në asnjë mënyrë) duke e vendosur Kosovën në raport tjetër karshi Serbisë, por jo në raport mes dy shteteve sovrane e të pavarura. Në aspektin e sovranitetit legal ndërkombëtar, Kosova ka pozicion pothuajse identik me Tajvanin sepse që të dy këto entitete kanë gjysëm-subjektivitet ndërkombëtar, ngase nuk janë anëtarë në organizatat ndërkombëtare sikur OKB-ja apo OSBE-ja. Në të vërtetë, Tajvani është në pozicion më të mirë se Kosova sepse nuk ka mision ndërkombëtar që e sundon sikur Kosovën dhe nuk ka entitet kinez brendapërbrenda sikur që ka Kosova entitetin serb. Në anën tjetër, BiH, edhe pse e ndarë brendapërbrenda sikur Kosova, për sa i përket sovranitetit legal ndërkombëtar, për dallim prej Kosovës, ka subjektivitet të plotë ndërkombëtar (këtu po dallojmë Besniku dhe unë), ngase është anëtar i organizatave ndërkombëtare si OKB, OSBE dhe i njohur ndërkombëtarisht nga Serbia e Kroacia.

Një tjetër dallim mes Besnikut dhe meje konsiston në atë se ai, siç duket, është përkrahës i shkollës konstituive të së drejtës ndërkombëtare për sa i përket njohjes së shteteve të pavarura dhe sovrane, e unë përkrahës i shkollës deklarative. Unë mendoj se njohja nuk mund dhe nuk e krijon shtetin, pra njohja nuk është konstituive, por është thjesht deklarative. Sikundër pat thënë edhe Robert Badinter në mendimin numër një, efektet e njohjes nga shtetet tjera janë krejtësisht deklarative. Shteti duhet të ekzistojë paraprakisht. Njohja e shtetit nuk është asgjë tjetër veçse deklarim se sipas shtetit A, ekziston shteti B. Andaj, njohja ndërkombëtare prej disa shteteve, përbën realitet të ri, por jo realitet të ri në terren, ashtu siç po pretendon Besniku. Konventa për të Drejtat dhe Detyrat e Shteteve, e njohur si Konventa e Montevideos, precizon se, përveç territorit dhe popullsisë, entiteti që tenton të bëhet shtet sovran dhe i pavarur duhet të ketë nën kontroll atë territor. Pra, shteti duhet të ekzistojë njëmend, e vetëm pastaj të shpallet ekzistenca e tij dhe të kërkohet njohje nga komuniteti ndërkombëtar. Kontrolli i territorit është shumë më i rëndësishëm sesa njohja ndërkombëtare. Serbia, për shembull, nuk e ka parë njohjen ndërkombëtare të Bosnjë dhe Hercegovinës si një ngjarje që do të ndryshonte ndonjë gjë në realizimin e planit të saj. Për më shumë, Millosheviq edhe ka bërë shaka duke thënë se edhe perandori romak Kaligula e ka deklaruar kalin e tij për senator, por kali i tij asnjëherë nuk është bërë senator, andaj e njëjta gjë do të ngjajë edhe me Alia Izetbegovicin: ai do të ketë njohje ndërkombëtare, por jo shtet. Çeshtja e sovranitetit nominal të Serbisë mbi Kosovën është komplikuar jashtëzakonisht shumë, duke u bërë sfidë për shumë ekspertë të së drejtës  ndërkombëtare. Në të vërtetë, kjo edhe është arsyeja përse në shkrimin tim, ‘Deklarata e Varësisë’, të botuar më 19 shkurt 2008 në KOHA Ditore (Timothy Garton Ash në shkrimin e tij të botuar më 21 shkurt në Los Angelos Times të titulluar ‘The Kosovo precedent’

thotë se Deklarata e Pavarësisë është po ashtu deklaratë e varësisë) kam thënë se Serbia do të ketë sovranitet në mënyrë fort të sofistikuar mbi Kosovën. Këtu është dallimi kryesor mes Besnikut dhe meje. Ja përse mendoj se sovraniteti i Serbisë mbi Kosovën do të jetë i sofistikuar:

Në bazë të të ashtuquajturës ‘Deklaratë për Pavarësinë e Kosovës’ Prania Civile Ndërkombëtare (PCN) dhe Prania Ushtarake Ndërkombëtare (PUN), të themeluara në bazë të Rezolutës 1244, duhet të mbesin në Kosovë për të zbatuar përgjegjësitë e dhëna sipas Rezolutës 1244 dhe Planit të Martti Ahtisaarit. Nëse Kosova është shkëputur de facto e de jure nga Serbia, ashtu siç pretendon Besniku, atëherë, përse Prania Ushtarake Ndërkombëtare duhet të qëndrojë në Kosovë në bazë të Marrëveshjes së Kumanovës, të nënshkruar mes NATO-s dhe RFJ-së, e jo në bazë të SOFA-s (“Status of Forces Agreement”

) të nënshkruar mes NATO-s dhe Kosovës dhe, për më keq, ta zbatojë Rezolutën 1244, e cila, përveçse garanton sovranitetin dhe integritetin territorial të Serbisë, parasheh kthimin e qindra (jo mijëra) forcave serbe në Kosovë. Pra, nuk është ndryshuar Rezoluta 1244, por është ndryshuar interpretimi i saj.

Sipas Planit të Martti Ahtisaarit, Kosova nuk do të ketë ushtri, por Forcë të Sigurisë, e cila do të jetë kryesisht përgjegjëse për përgjigjen ndaj krizave, asgjësimin e mjeteve eksplozive, mbrojtjen civile, pra, me pak fjalë, Forca e Sigurisë do të ketë për obligim të përmbushë funksione të sigurisë, që nuk janë të përshtatshme për policinë apo organizatat tjera të zbatimit të ligjit dhe, më e rëndësishmja, Prania Ushtarake Ndërkombëtare (PUN) do të ketë autoritet ekzekutiv mbi FSK-në. PUN-ja do të vazhdojë t’i zbatojë praktikat e vëna në funksion të Komisionit të tanishëm të Përbashkët për Implementim me Republikën e Serbisë. Me kalimin e kohës, ashtu siç parasheh Plani i Martti Ahtisaarit, veprimtaritë e Komisionit të Përbashkët për Implementim do të bëhen pjesë e një Komisioni të Përbashkët Ushtarak të ri, që do të përfshijë autoritetet nga Kosova dhe Serbia, në kuadër të të cilit do të trajtohen çështje ushtarake dhe të sigurisë me interes të përbashkët. Për më shumë, PUN-ja në koordinim me PCN-në do t’

i përcaktojnë masat për krijimin e mirëbesimit midis FSK-së dhe institucioneve të mbrojtjes të Serbisë. Kjo, për mendimin tim, tregon se FSK do të jetë segment i institucioneve të mbrojtjes të Serbisë, duke e bërë kështu sovranitetin e Serbisë mbi Kosovën tmerrësisht të sofistikuar.

Një tjetër element, që e forcon argumentin tim se sa vështirë i hetueshëm është sovraniteti i Serbisë mbi Kosovën, ka të bëjë me borxhin ndërkombëtar. Plani i Martti Ahtisaarit nuk parasheh ndarjen e pasurisë, aseteve dhe arkivave sepse kjo do të mund të ngjante vetëm nëse Kosova do të shkëputej prej Serbisë. Për më keq, Kosova do të marrë pjesë vetëm në ndarjen e borxhit ndërkombëtar të Serbisë. Kjo ngjet sepse Kosova mbetet e lidhur me Serbinë. Meqë jemi tek kjo problematikë, më duhet të them se, për mendimin tim, Kosova nuk do të duhej të pranonte marrjen pjesë në procesin e trashëgimit të Jugosllavisë (ndarja e pasurisë, aseteve, borxhit) sepse atëherë do ta mohonim faktin se Kosova është okupuar më 1912. Në vijim të kësaj, është me rëndësi të përmendet se Letonia, Lituania dhe Estonia kanë refuzuar të marrin pjesë në procesin e trashëgimit të BRSS-së, që u pat definuar në marrëveshjen e bërë në Alma Ata (kryeqytetin e dikurshëm të Kazakistanit), me arsyetimin se në rast se pranojmë të jemi edhe ne trashëgimtarë të BRSS-së, sikundërqë kërkon Rusia, atëherë, pranojmë se kemi qenë themelues të BRSS-së, e jo të okupuar nga BRSS-ja.

Krejt në fund, Besniku thotë se në praktikë rolin dhe pushtetin e PCN-së dhe EULEX-it nuk do ta përcaktojë vetëm teksti literal i Planit të Martti Ahtisaarit dhe dokumentet tjera politike, por edhe pozicioni politik që karshi tyre do të marrin institucionet e Kosovës. Logjikisht do të duhej të ishte kështu, por në rastin tonë nuk do të jetë kështu, në radhë të parë, për shkak të mungesës së forcës, e sikundër e din Besniku, politika pa forcë është sikur muzika pa instrumente, e mbi të gjitha, nuk do të jetë kështu sepse, përveç që kemi politikanë të padijshëm e servil, ne kemi edhe politikanë të korruptuar, e si rrjedhojë të shantazhuar.

*) Magjistër i Sarajevës dhe i Bolonjës