Kulturë

Zef Ndrecaj: Krishtlindjet

E enjte, 24.12.2009, 06:50 PM

KRISHTELINDJET

Nga Zef Ndrecaj

Nata e 24 dhjetorit ( muaj kalendarik) shënon natën e lindjes se Krishtit ne Betlehemin Biblik. Kjo nate pothuaj se gjate mijëvjeçarit te par është shënuar nga te gjitha rrymat fetare te lindura ne Izraelin e tashëm. Kjo natë shënohet edhe nder popullin shqiptar përkatësisht nder shqiptaret e besimit katolik. Por tradita dhe cermonit e lutjes se kësaj feste e dallojnë dukeshem popullin Shqiptar nga popujt tjerë .

Kjo veçori e lutjes vjen pikërisht nga bartja e ritualeve mjaft te lashta qe nga Paganet dhe ruajtja ende e këtyre ritualeve paraqet pikërisht dominimin e traditës kombëtare mbi atë fetare. Dëshmi e kësaj janë vet ritualet qe edhe sot janë prezentë sidomos ato qe paraqesin te ashtuquajturin ritual i diellit , i zjarrit, tokës ,shëndetit , qe ne përgjithësi përbejnë tersin e jetës.

Ndonëse qe nga koha e Paganizmit shumë nga ato i janë te përshkruara me tipareve kombëtare por edhe ato fetare. Nder Shqiptaret ne festimin e kësaj feste veçori ne vete paraqet Buzmi qe simbolizon bujarin dhe mikpritjen , Gellinjat qe simbolizojnë atë te bekimit, bereqetit , aj i Lëmes (lamit) qe simbolizon Diellin , rrethin, familjen etj.

Karakteristik e gjithë këtij gërshetimi Pagan ? kombëtar ? fetar është ajo qe ceremonia e lutjes se kësaj feste gjatë gjitha breznive nuk ka pësuar ndryshime gjate ter dy mijë vjetarit. Por veçorit e kësaj lutje për dallim nga popujt tjerë ,popullin Shqiptar e dallojnë me një traditë autoktone si pasardhës Pellazgo ?ILIR.

Veçantia qe është vete brenda popullit Shqiptar është se kjo festë sot lutet vetëm nga pjesëtaret e besimit katolik dhe u humbe nga një pjesë e madhe e tyre pas nënshtrimit pesëqind vjeçar Otoman dhe atij Sllav. Por karakteristik ne vete paraqet ajo sepse brez pas brezi me ketë festë u barten edhe lashtësitë Pagano-Ilire dhe atë qe nga zanafilla e organizimit te tij kulturor dhe shoqëror:

Ceremonia dhe ritualet e festimit.

Qe natën 24 te krishtlindjeve prehet një dru ( bungut ,qarrit - zakonisht me dallim nga trevat): Mbasi ai te sillet ne shtëpi prehet ne gjatësi përafërsisht një metër dhe ne te dy anët zgavrohen dy goja (zgavra te vogla ) e qe ketë zakonisht e bën kryepari i familjes. Ky dru tani quhet ? Buzmi bujar ? dhe se bashku me ca gellinja te copëtuara vihet ne njërën an te hyrjes se shtëpisë , ndërsa ne anën tjetër pjesët e mbetura te copëtuara te tij.

Para se te shtrohet darka kryepari i familjes ( i zoti i shtëpisë) jep leje meshkujve qe te sillet Buzmi . Me ketë raste te gjithë meshkujt dalin ta sjellin atë , njeri nga ata merr Buzmin dhe te tjerët te gjithë nga një gellinj te coptuar. Ai qe mban Buzmin thërret ...O zoti i shtëpisë a done mysafir. Mirë se ju bjer Zoti mor ; dëgjohet përgjigjja nga Zoti i shtëpisë qe pret Buzmin. Kjo sipas traditës me te njëjtat fjalë duhet qe te përsëritet tri herë. Pasi ju hap derën këta hyn me Buzmin ne dore dhe tri herë pyeten nga zoti i shtëpisë drejtuar atij qe mban Buzmin. Po me çka po vjeni , dhe tri herë me radhë ai i përgjigjet ? po vij me meshkuj, me mall , me shëndet , bereqet , me lopë e me dhen etj. Kryepari pastaj merr buzmin dhe e vendos ne ballë te vendit ( traditë qe dëshmon mikpritjen dhe dëshmon thenjen se kur Shqiptari ,natën e madhe nuk ka mysafir (miq ) ai edhe një dru e ven ne ballë te vendit për te dëshmuar mikpritjen. Edhe disa nga gellinjat ja dorëzojnë te zotit te shtëpisë disa nga te cilat ai i ndan për ti ven pran Buzmit dhe me pastaj për ti var ne gjitha dhomat e familjes qe ne ketë raste simbolizojnë bekimin ne familje. Te tjerat bashkë me drurin e mbetur te buzmit i ven ne zjarr dhe djegeja e gellinjave nga familja përcjellët me fjalët ? gaca garric ? cica vedric. Ky ritual simbolizon Zjarrin (gacën) si ritual te gjithësisë ne te cilën ndizet dhe shuhet çdo gjë, këtu simbolizohet edhe toka si e dikurshme ne gjendje te zjarret por edhe zjarrin si elemente te jetës. Ndërsa fjalët ?karric ? simbolizon bereqetin qe do te thotë shumicë , grumbull dhe ?cica vedric? po ashtu ka te bej me bereqetin ne ketë rast me bylmetin qe vjen nga tambli apo thënë sipas ritualit , nga ? cica ne veder ? apo sheke, etj etj.

Me te filluar darka ne familje i zoti i shtëpisë i jep nga te gjitha te mirat edhe Buzmit ( ne gojët e zgavruara) te gjitha qe ka ne sofrën dhe familjen e tij ( qe zakonisht kjo fillon me vër me te cilën ai përgëzon natën e madhe ne familjen e tij).

Ne mengjës Buzmi nuk simbolizon ma rolin e mysafirit por tani luan rolin e drurit te festes . Qe ne mëngjes herët ai e ndan për gjysme Buzmin dhe përgatit kashtën për mbarimin e lamës. Pasi rrethohen ter familja (me te aguar) i zoti i shtëpisë me kashte ndërton një formë rrethi qe ka domethënien qe ai e rrethon familjen , ndërsa ne ballë i ven unët e Buzmit te cilët djegën me pak kashte rrethuar rreth tij. Kjo do te thotë edhe atë se familjes se tij ai i ofron diellin si elemente te jetës dhe me ca gacë ne formë te shkëndive nga dy unët e buzmit , gjate ter rrethit ai simbolizon ngrohjen e familjes se tij ( ritual pagan kur dimrat ishin te forte dhe ata i luteshin zotit te diellit për mbijetesën e familjes se tij. Me pas e ter familja përgëzohet me vër dhe te mira tjera qe sjellin familja .

Ne te gjitha këto vet lama sipas ritualeve Pagane simbolizon diellin por edhe thjeshte ngrohjen me shkëndijat për rreth qe lëshohen nga Buzmi qe një herit brenda ati rrethi ai familjes i afron edhe ngrohtësinë ( Diellin) edhe bereqetin , pasi qe shkëndijat prapë përcjellën nga familja me fjalët ? gaca garric , cica vedric?. Ketë pos familjes , i zoti shtëpisë ja dëshiron dhe ofron edhe pemëve te tij , pasi qe ai me pakëz kashtë disa nga ato ne një degë i lidh ne formë nyri duke i përshkuar me ca gacë prapë nga Buzmi. Kjo tregon se edhe pemët janë te lidhur me bereqetin e tij dhe atyre tani ju afron shkëndijat (zjarrin- diellin) si elemente te jetesës dhe bereqetit te tij.

Ndërsa ndezja e fishekëve pas mbarimit te lamës është tradite e veshur e kohës .

Pjesën tjetër te ditës se krishtlindjeve ne familje priten edhe shumë te afërmet për te përgëzuar festen.

Këto te dhëna bëjnë te kuptojnë se festimi i Krishtlindjeve edhe pse simbolizon lindjen e Krishtit tek popujt Krishterë , ai tek pjesëtaret katolik Shqiptar festohet me një tipar te veçanet qe dallon shumë nga ndikimet fetare , sidomos ai i Lamës qe me te gjitha ritualet paraqet një veçanti te ruajtur nga e kaluara e lashte Pagano ?ILIRE.

Nxjerr nga Romani ? Ora e Kullës ?

- Nga rrëfimet e familjes -

Autor : Zef Ndrecaj

Përgëzime dhe urime për Krishtlindjet dhe festat e fundvitit.

(Vota: 8 . Mesatare: 5/5)