Speciale » Basha

Sabile Keçmezi-Basha: Marie Shllaku-Shkodrania e dashuruar në Kosovën

E diele, 10.03.2013, 11:44 AM

Marie Shllaku - Shkodrania e dashuruar në Kosovën

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha
Sabile_basha@hotmail.com

Pas aneksimit të Kosovës, për popullin shqiptar filloi një etapë e errët, një kalvar i vërtetë. Filluan përsëri masakrat masive mbi popullatën e pafajshme, dhe likuidoheshin patriotët dhe intelektualët e paktë. Në Drenicë dhe në shumë vende të tjera të Kosovës bëhej gjenocid i vërtet. Edhe pse ishte e pushtuar Kosova, ajo edhe më tej trajtohej si zonë e rrezikshme dhe e pasigurt për shkak se banohej me një popullsi shumicë jo sllave, e shtypur dhe e diskriminuar. Andaj edhe ekzistonte frika tek okupuesi.
Me këtë gjendje të imponuar, ku “liria” dhe “barazia” e popullit shqiptar ishin shndërruar në robëri nga një pakicë kombëtare –serbët dhe malazezet, kuptohet se populli liridashës nuk ishte i kënaqur. Meqë popullata shqiptare që jetonte përgjatë kufirit me shtetin amë, edhe zyrtarisht ishin shpallur si element i pabesueshëm, për këtë arsye edhe ndiqeshin, burgoseshin, torturoheshin, detyroheshin të shpërnguleshin, madje edhe vriteshin dhe askush nuk merrej në përgjegjësi. Fundja, të gjitha masakrat, që ua bënë shqiptarëve, ishin të zyrtarizuara nga organet shtetërore, që si bazë u shërbenin “Naçertania “ e Garashaninit, elaboratet e I. Andriqit, I . Vukotiqit, elaboratet I,II të Vasa Çubrilloviqit, të cilat vazhduan të zbatohen me përpikëri.
Viti 1945, vlen të cekët se tek popullata shqiptare do të kujtohet si viti më i përgjakshëm në historinë e Kosovës, sepse u pushkatuan mijëra veta, shumë u zhdukën pa gjurmë, mbi 30 mijë u futën në burgje dhe u vendosën në kampe, qindra mijëra morën botën në sy ( si në Turqi e vende të tjera), e shumë të tjerë u vranë jashtë Kosovës . Të gjitha këto që u cekën më lartë u bënë nën maskën e njëfarë “Vëllazërim-bashkimi”.

Procesi gjyqësor i Prizrenit

Pas zbulimeve të shumta që u bënë ndaj anëtarëve të organizatave ilegale në Kosovë e në viset tjera të banuara me shqiptarët në Jugosllavi, pasonin proceset e gjata gjyqësore dhe dënimet fort të mëdha e drakonike që u shqiptonin anëtarëve të tyre. Ndërsa për dhunën e torturat që u përdorën ndaj tyre në lokalet e hetuesisë, do të jetë një histori e veçantë.
Fillimi i vitit 1946, në Kosovë fillon me një valë të paparë ndjekjesh e arrestimesh. Hijet e zeza të UDB-ës e OZN-ës, shpërndahen dhe trokasin shtëpi me shtëpi, zënë pritat. Fillojnë reprezaljet që do të mbetën kujtimi më i hidhur në histori. Kosova jetonte natën e shën Bartollomeut pas së cilës do të lindin shumë procese gjyqësore historike, dëshmi e dhembshme e kohës nën robërinë Jugosllave.
Qershori i vitit 1946, mezi që kishte ecur një vit i “çlirimit” nga fashizmi. Në Prizrenin legjendar përgatitej kontingjenti prej 27 vetave për të dalë në bankën e të akuzuarve dhe në emër të popullit, në të ashtuquajturin “gjyqin e popullit” të marrin dënimin. E duhet theksuar se pas këtij kontingjenti, që kryesisht përbëhej prej nxënësve e intelektualëve, ku më vonë do të pasohet nga dhjetëra e qindra të tjerë, po ashtu shqiptar të shkolluar, e liridashës, që grupe-grupe do t’i nënshtrohen “vëllazërim-bashkimit” jugosllav.
Procesi më i madh gjyqësor, dhe që zgjoi interesimin e masave të gjëra shqiptare, pa dyshim është Procesi gjyqësor i At Bernard Llupit, Kolë Parubit, Gjergj Martinit, Marie Shllakut e shumë të tjerëve, që ishin bashkëpunëtorët e ngushtë të prof. Ymer Berishës.
Procesi i lartpërmendur filloi me 29 qershor 1946 dhe përfundoi me 11 korrik po të njëjtit vit, që dot thotë se zgjati gjithsej 13 ditë pa llogaritur ditët e hetuesisë e të tjera. Prokuror publik i këtij procesi, siç ishte bërë rregull si në çdo proces tjetër ishte Ali Shukriu. Procesi u mbajt në Prizren. Para trupit gjykues, që e përbënin kryetari i trupit gjykues- Dragutin Janjiq, gjyqtar porotë ishte Ismet Mulla dhe Selajdin Ahmeti. Procesmbajtës ishte Branisllav Kijari. Mbrojtës të të akuzuarve ishin Bozhidar Zuleviq dhe Hysamedin Ejupi, Jovo Poznanoviq dhe Urosh Golluboviq me të vetmin avokat edhe ai ishte një rus i mbetur pas lufte këtu, Vlladimir Znamenski nga Gjakova.
Me 29 qershor, Prizreni i bukur kishte ditë zie. Para trupit gjykues të okupuesit, në bankën e zezë u ulën 27 të akuzuar shqiptarë. Ata akuzoheshin vetëm pse kishin dashur vendin e tyre, lirinë dhe një Shqipëri Etnike. Në një pyetje të një hetuesi drejtuar Marie Shllakut, se qe sa kohë ke filluar të merresh me politikë, ajo iu kishte përgjigjur “Po, që herët jam marrë me politikë, në qoftë se mund të quhet politikë dashuria e ime për atdheun, përpjekja ime qysh se di për vete për një Shqipëri Etnike, të bashkuar me pjesët e saja të shkëputura, Kosovën dhe Çamërinë” dhe ja pse u dënua me vdekje Marie Shllaku- Zhanë D’Arka shqiptare.

Jeta dhe vepra e Marie Shllakut

Vend të rëndësishëm, n? lëvizjen ilegale t? Kosovës zë shkodrania Marie Shllaku. Ajo u lind me 22 tetor 1922, nga babai Mark Simon Shllaku dhe e ëma Dile Shllaku. Ishte studente e filozofisë n? Universitetin e Rom?s. Ishte e pamartuar. Një kohë punoi ndihmëse në Çelen e Fishtës mandej ishte sekretaresh e Iliaz Agushit dhe Xhafer Devës. Ndërsa sipas deklaratave të dhëna në hetuesi, aji kishte deklaruar se “Jam shqiptare, me nënshtetësi shqiptare, e pa martuar, studente e filozofisë, flasë e shkruaj shqip, latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht, greqishten e vjetër dhe nga pak serbisht”. Maria ishte njëra ndër ato femra e cila me nj? guxim t? rrall? doli n? male krah p?r krah me burrat p?r ta ndalur copëtimin e Shqip?ris? etnike.
Nj? koh? ajo ishte bashk?pun?tore e ngushtë e prof. Ymer Berish?s. Qysh në fillim kur u detyrua të kaloi në ilegalitet, iu bashkëngjit grupit të Ukë Sadikut dhe Ndue Përlleshit. S’bashku me profesorin Ymer Berisha mori pjesë në themelimin e organizatës politike-patriotike “Besa kombëtare” në Dobërdol. Përndryshe në Kuvendin e Dobërdolit, ajo kishte mbajtur proces-verbalin e tubimit.
Ishte e dashuruar n? Shqip?rin? etnike, andaj edhe t?r? punën dhe veprimtarin patriotike ia kishte kushtua asaj, sa q? n? fund edhe u flijua p?r t?. Kosov?n e deshi me shpirt, punoi p?r Kosov?n, doli n? male t? Kosov?s, mori pjes? n? shum? aksione luftarake kundër okupuesit në Kosovë. N? betej?n e Siçev?s, m? 12 shtator 1945 u plagos r?nd?, por edhe n? at? gjendje ajo nuk ishte dorëzua.
Edhe pse e plagosur rëndë, qëndronte stoike dhe me të gjitha ato plagë arriti që të çante rrethimin. Ishte strehuar strehuar në një shtëpi të fshatit. Ku më vonë u zbulua nga bashkëpunëtorët e OZN-es. Pas arrestimit të Maries filloi edhe një etapë e re e jetës së saj me plotë ankth dhe vuajtje të rënda. Ajo në fillim nuk kishte pranua asgjë, nuk iu përgjigjët asnjë pyetjeje që i bënin hetuesit. Ata ishin shumë të pakënaqur, nga ajo kërkonin më tepër, kërkonin që të dinin për rrjetin e ilegalës, kërkonin luftëtarët,bashkëpunëtorët, jatakët e tyre e shumëçka tjetër. Ndaj asaj përdorën metoda të rënda torturuese nga ato më të ndryshmet e shkuan aq larg sa edhe i premtuan se poqese flet ate do e lirojnë. Marie Shllaku edhe pas të gjitha këtyre premtimeve, kishte heshtur, asnjë fjalë nuk kishte nxjerr nga goja.

Kurthi që iu përgatitë Marie Shllakut

Për të nxjerr diç nga kjo vajzë 23 vjeçare, kishin kurdisur një kurth makabre, gjëja se do të “Sulmohet” burgu ku gjendej ajo. Sulmin gjëja se do ta organizonin “Ballistët” dhe ate do e lirojnë nga duart e oficerëve të OZN-së dhe llogaritnin se me këtë akt tek Maria do të fitohet besimi dhe sigurisht, më vonë ajo edhe do të flasë dhe ata do të mësojnë çdo gjë që iu interesonte me të madhe.
Nuk kishte kaluar shumë kohë dhe plani i planifikuar u realizua. U realizua ngase ata nuk kishin kohë për të humbur se ilegalja shqiptare ishte aq aktive në terren dhe frikoheshin se verrlet do iu rrëmbenin Marien. Nga organet e ndjekjes u siguruan “ballistët”. OZN-ashtët e UDB-ashët vunë plisa në koka dhe “thyen” burgun. E “liruan” Marie Shllakun, trimen shkodrane, më vonë e vendosën në një banesë të “sigurt”, me një “ballist” edhe më të “sigurt”. Nga dokumentacioni shihej se megjithatë Maria tërë kësaj çka kishte ndodhur, nuk i besonte. Në fillim çdo gjë mori me rezervë, por më vonë me kujdesin e shtuar të “ballistit” disi filloi të mendonte ndryshe. Vajza trime që kishte marrë pjesë në shumë luftëra, iu duket e pamundur që një shqiptar, siç ishte nikoqiri i saj ta tradhtonte. E ai “nikoqiri” ishte një bashkëpunëtor i OZN-es famëkeqe, që kishte bërë shumë për Jugosllavin komuniste. Kapiteni “Nisin” siç e quanin me emrin konspirativ, nuk ishte askush tjetër por vetë – N. K, e që e quante veten shqiptar. Andaj u angazhua që sa më tepër të marrë informata nga Maria. Edhe pse e “çliruar” nga burgu, edhe pse “ballisti” paraqitej një shqiptar i devotshëm, ajo me shumë vështirësi lëshohej në ndonjë bisedë më të thellë. Marie Shllaku nga një vajzë finoke e urtë e e sjellshme, në këtë banesë ishte shndërruar në një ujkonjë të heshtur, dhe asesi të hapte gojën për të folur për bashkëpunëtorët e saj. Nikoqiri, me kohë filloi të humbte durimin, por punëdhënësit i thoshin se qëllimi arsyeton mjetin dhe e kthenin përsëri te Maria, për të vazhduar lojën e mirësjelljes dhe të patriotit.
Maria foli, më në fund foli kur “ballisti” i tregoi se së shpejti kishte marrë urdhër për ta përcjell për në mal. Por, gjithsesi ai duhet ditur kujt ti drejtohej dhe ku do të jetë më e sigurt. Në atë moment diçka tek vajza ndryshoi. Ajo kërkoi letër e laps për të shkruar, dhe e porosit nikoqirin se kujt duhet ti drejtohej. Si shenjë njohjeje dhe besimi ajo nikoqirit i ep medaljonin e vet që e mbante rreth qafe.
Marie Shllaku mbante lidhje me Atë Bernard Llupin, fratin nga Peja. Andaj për kapitenin e ri të OZN-së filloi një rol i ri, një rol prej korrieri, që do të bartte letra nga Maria për ke frati dhe anasjelltas. Mirëpo, letra e parë e Maries kishte ngelur pa përgjigje, por letra e dytë do të sjellë rezultate shumë më të mira. Frati në letrën që i dërgon, e këshillon Marien që të sillet në bazë të këshillave që i epte “ballisti” ngase ai, kapiteni i OZN-ës kishte arritur ta bindte edhe fratin se ishte atdhetar.. Frati asgjë më tepër nuk shkruante në letrën- porosi. Mirëpo edhe kjo mjaftoi që të zbulohet rrjeti më i gjerë i njerëzve që ishin të këqyrë në Lëvizjen e NDSH-es. Marie Shllaku me vonesë e zbuloi tradhtinë e madhe që iu kishte bërë, por edhe pas kësaj ajo nuk u pendua për punën dhe aktivitetin që kishte bërë.
Pas letrës që i kishte dërgua fratit dhe pas letrës së dytë dhe përgjigjes që i dha frati, atë e kthyen në burgun e Prizrenit, duke e malltretuar e rrahur edhe më shumë. Ajo më vonë u morë në pyetje shtatë herë, duke filluar nga 19 dhjetori 1945 e deri më 20 maj 1946. Gjatë procesit të hetimeve, në seancën e parë e mori në pyetje N. K. alias kapiteni Nisin dhe M. N. Ndërsa në procesverbalet e hetimeve të datave 1 janar 1946, 20 dhe 29 janar dhe me 8 maj 1946 në pyetje e kishte marr Misha Popoviqi.

Aktgjykimi i Marie Shllakut

Në aktgjykimin e Marie Shllakut, thuhej se ajo akuzohej:
1. Se Marie Shllaku ishte sekretaresh e Ministrit të Punëve të Brendshme Iliaz Agushit. Ajo edhe pse pas vitit 1945 kishte ikur Xhafer Deva, ajo kishte mbetur në Kosovë për të punuar kundër sistemit të ri shoqëror
2. Ajo s’bashku me disa fshatar, i kishte organizuar ata dhe kishte dal në male për të luftuar kundër partizanëve dhe kundër sistemit të ri duke penguar UNÇ-në të ndërtojë pushtetin popullor.
3. Gjatë vitit 1944, duke shfrytëzuar njohësit e mëhershme me bandat balliste, ajo bëri lidhjen e ndërsjellë të tyre me Ismail Goranin dhe Ukë Sadikun të cilët pastaj sulmuan Gjilanin, Ferizajn dhe vende të tjera.
4. Në fillim të vitit 1945, pasi doli në mal ajo propagandoi që shqiptarët nuk duhet ti përgjigjen thirrjes për të shkuar në Armatën Jugosllave, por të dalin në mal për të zhvilluar luftë kundër partizanëve.
5. Se në janar 1945, mori pjesë në Kuvendin e Drenicës, s’bashku me prijësit e tjerë siç ishin: Ymer Berisha, Mehmet Gradica, Ahmet Shala, Ukë Sadiku, Shaban Polluzha, Met Dina etj, ku u vendos të sulmohen njësit e UNÇ-së në Drenicë dhe çdo kund tjetër.
6. Se me të mbaruar lufta e Drenicës, e deri sa u burgos, në vjeshtë të vitit 1945, ajo vazhdoi të jetoj në mal duke i nxitur luftëtarët e rezistencës antikomuniste, mori pjesë në shumë kuvende, ku u morën qëndrime për të vazhduar rezistencën me armë, e bindte popullin që të dilte në male, tu bashkohej luftëtarëve të Shqipërisë Etnike.
7. Se mori pjesë në Kuvendin e Dobërdolit në gusht të vitit 1945, ku u vendos që Ymer Berisha të jetë udhëheqës politik, Ukë Sadiku udhëheqës ushtarak i gjithë luftëtarëve të rezistencës në Kosovë.
8. Se mbajti lidhje të vazhdueshme dhe të pandërprera me prof. Ymer Berishën dhe me prijës të tjerë të rezistencës.
9. Se mori pjesë në betejat kundër Njësive Ushtarake Jugosllave dy herë me radhë, ndërsa në luftën e Siçevës, u vranë mase 11 oficer dhe ushtar të APJ-së ( ku edhe e akuzuara u plagos).
10. Se mbajti lidhje të vazhdueshme me Fratin e Pejës Atë Bernard Llupin, nga ai mori të holla, letra dhe porosi të tjera.
11. Se Marie Shllaku edhe pse e plagosur ajo kujdeset për grupet ilegale shqiptare, mbante lidhje me ta, dhe u kujdeske për tërheqjen e tyre jashtë kufijve të vendit, duke bërë krime që sanksionoheshin me nenin 3 pika 7 dhe 12 të ndëshkueshme sipas nenit 4 alineja 1 të Ligjit mbi vepra penale kundër popullit dhe shtetit.
Nga e tërë kjo që u tha më lart, prokurori Ali Shukrija kërkoi që kjo e re 23 vjeçare të dënohej me dënimin më të rëndë: Me vdekje- pushkatim. Në këtë proces u shqiptuan dënime drakoniane: 4 vet u dënuan me pushkatim: Marie Shllaku, At Bernard Llupi, Kolë Parubi dhe Gjergj Martini, të cilët me 24 nëntor u ekzekutuan nga eskadroni i vdekjes jugosllave, në Prizrenin e bukur, ndërsa të tjerët u dënuan prej 1- 12 vjet burg.
Është e vërtet se ajo jetoi pak, por pak kush e jetoi jetën aq intensivisht e trimërisht si ajo. Jeta dhe vepra e saj u vunë pa luhatje në shërbim të atdheut dhe të lirisë dhe kështu me sakrificën e vet, mbajti gjallë në shpirtin e kombit dëshirat e shpresat liridashëse deri në fitore.