Kulturë
Kolec Traboini: Dallëndyshe pa qiell
E diele, 30.07.2023, 07:56 PM
DALLËNDYSHE PA QIELL
Drita Çomo (1958-1981)
Tani
që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, si Doruntina e legjendës të na
vinte poetja në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë, pak orë, ti
ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli siberian me të cilin e varrosi koha e
çmëndur, ku fatalisht kishte lindur...
NGA
KOLEC
P. TRABOINI
Ishte
engjëllore si një fëmijë i posalindur. I vetmi faj i saj ishte se erdhi në këtë
botë në një kohë pa kohë. Erdhi atëherë kur nuk duhej të vinte. Fati që e
përsjell njerëzimin sipas tekave të tij e kishte sjellë të lindëte në një
familje ku babai e nëna, të dy, ishin në udhëheqje të një sistemi absurd,
sistem për të cilin kishin punuar e luftuar, sistem që si një makinë shtypëse e
deklaruar, ishte një mekanizëm aq i verbër sa nga dëshira e çfrenuar për të masakruar
nuk pyeste më madje as për krijuesit e vet. Ishte një makinë dhune e gjaku, pre
e te cilës do të binin edhe udhëheqësja e lartë Liri Belishova me të shoqin
Maqo Çomo. Por, do të binte rëndë edhe mbi fëmijën e tyre të pafajshëm me emrin
Dritë. Kjo Dritë e lindur në errësirën e një kohe të marrë, duhej t’i paguante
një haraç të rëndë atij sistemi. Duhej ti paguante me vuajtje e mundime
shpirtërore vetëm pse zoti e kishte falur tek dy prindër të gremisur në honet e
diktaturës. Babai, ish ministër, burgjeve, nëna, ish zevëndësja në parti e
Diktatorit, e internuar dhe e mbikqyrur natë e ditë, e përgojuar dhe mallkuar
nga diktatura në tërë literaturën ideologjike dhe forumet e partisë shtet . E
ajo Drita, ferishte, shkonte pas nënës pa e ditur se pse të tëra fatkeqësitë e
botës kishin rënë mbi prindërit e saj dhe mbi të. Ajo rritej përditë, derisa
nisi të kuptonte se jeta e saj ishte e humbur, ajo rritej si një lule në
greminë, ku kishte fare pak diell. E megjithatë ishte e bukur. Një bukuri e
destinuar për shkatrrim. Por nuk ishte vetëm absurdi i sistemit që ja ngrinte
buzëqeshjen vajzës së re Drita Çomo. Erdhi një çast kur nisi të ndjente se në
trupin e saj kish nisur të shfaqej një tjetër fatalitet vrasës, kanceri. I
duhet të përballonte të dyja, tmerrin e jetës nën diktaturë dhe luftën për t’i
shpëtuar vdekjes fizike. E në ecjaket e saj nga Cërriku në spitalet e Elbasanit
e të Tiranës ajo meditonte në botën e saj, në vetmi. E çfarë tjetër mund të
bënte. E kush mund ti afrohej asaj nëse do ta merrte vesh se e bija e kujt
ishte. Edhe pse në mes njerëzve në ato udhëtime cfilitëse për t'u mjekuar, i
dukej se në mes saj dhe udhëtarëve të përhumbur në hallet e veta, kish një mur
të trashë xhami. Edhe zërat i vinin të largët si nga ndonjë botë tjetër. E aty
në vetmi, nxirrte lapsin e letrën e shkruante vargje, me të cilat sikur donte
të mëlconte plagët e thella "Për durimin e dhimbshëm pa fund".
Hidhte
sytë pertej dritarës së vagonit ku rrëshqisnin peisazhe kalimtare, fusha të
zymta, diku tej kuaj të lagur në shi."Shiu përplasi mbi xhama
trishtimin/Shiu përplasi në xhama mërzinë/Shiu i lagu të gjitha mendimet/Për
ditët që ikën dhe ato që do vijnë..."
Nuk
ishte e mundur të kishte pak gëzim në jetë. Dhe ishte fare e re. Në të
njëzetat. Ishte në pranverën e jetës.Ishte si një dallëndyshe me dëshira
ngashërryese fluturimi. Po në cilin qiell. Ajo nuk kishte qiell. Qiellin dhe
diellin ja kishin ndaluar. Me sy të pikëlluar prej ndalimeve shkruante
"Vetmia është të duash shumë/ Dhe të mos kesh çfarë të duash/ Të mos kesh
kujt t'i falësh dy lule/ Dy fjalë të mira të mos kesh kujt tia thuash...",
"Vetmia" mars 1979.
Dhe
vinin netët herë me hënë e herë pa hënë të Cërrikut por që të gjitha kishin të
përbashkëta, pagjumësinë. Vajza e re e pikëlluar shkruante: " Mbrëmë prapë
nata ish e qetë/Përmbi pisha errësira ra/Nxorri kokën hëna që nga retë/Po
askujt asgjë ajo s'i tha /Prapë mbrëmë vezulluan yjet/Prapë klithi qyqja me
trishtim/Pëshpëritën fletët nëpër pyje/ Drurët ulën degët,
psherëtinë.”..."Natë pa gjumë" 1976.
Kish
nisur të gjente ngushëllim tek gjyshja që e donte aq shumë, por, o Zot, çfarë
ti thoshte fatit, çfarë ti thoshte gjyshes së saj, të cilës i humbi drita e
syve nga mungesa e përkujdesjes mjekësore: " Ç'zëmërim perëndish mbi supe
të ra/Ç'hyjneshë ke fyer me lumturinë tënde/Që pa dritën e syve të la...".
Kur
merrte frymë në krahërorin e saj sikur buisnin lulet. E ndjente ti zgjoheshin
dëshira që nga ndonjëherë i përndizmin fantazinë. Ikte larg me ëndërrime sepse
fizikisht nuk e linin të largohej nga vendi internimit pa leje. Por veç, për të
ëndërruar nuk kishte pse të kerkonte leje. Ishte e vetmja mënyrë për tu ndjerë
e plotë. Ishte e vetmja mënyrë për të tejkaluar mjergullat e zymta të mendimeve
që ja ushqente një realitet absurd i përbaltur "Në këtë botë të ndyrë dhe
të ashpër"... E në këto ikje ndjehej herë si pëllumb e herë si mjellmë.
Por më së shumti si dallëndyshe krahëthyer.
Ishte
janar, dimër i egër me ngrica, me të ftohtin deri në palcë, e megjithatë ajo
ndjente gjakun ti vershonte, ndjente afsh, i ndizeshin dëshira sepse ishte në
moshën e dashurisë të cilën, o Zot, përse, ja kishin ngrirë e kallkanosur
brenda tonelatave akulli tiranik , "Dashuria është ajo pisha e gjelbër/që
lëkundet nën qiellin me hënë/Që ngrin në të ftohtin e janarit/ Si një dëshirë e
pathënë.."
Ajo
kishte plot dëshira të pathëna, madje të pathënat e saj qenë me mijra sepse
përditë e më shumë filli i jetës po i këputej. Diçka e përvëlonte brënda
trupit. Ajo përditë po tretej. Por dëshira për jetë kurrë nuk i humbi edhe pse
e ndjente se " Ngrica i rrëzon(te) lulet përtokë".
Ajo
e ndjente se çdo gjë po i shkiste, si retë që iknin në të tjera hapsira
qiellore. Ajo e ndjente se kish ardhur koha ta linte këtë botë në një moshë kur
as mund të mendohet vdekja. E megjithatë, e ndergjegjëshme se fati i saj qe
tragjikisht i pakthyeshëm, shkroi: "Dreqi e di ç'do të bëhet, po kujt t'i
vësh faj."
Veshtrimi
ju ngri dhe fryma e saj u përplas në qiell. Qanë ëngjëjt prej dhëmbjes. Frymën
e saj e morën por trupin ja lanë në atë botë të egër e terrinë, për të cilën poetja
Drita Çomo shkroi : "...mbi botë ka kaq akull /Qeli të lagështa dhe
hekura.../ Kur varrosën për jetë të gjallët/ Si nuk ngrihen të bredhin të
vdekurit...
Ajo
e ndjente se po e varrosnin së gjalli, se gjithësesi nuk kishte vdekur. Se si
mund të vdesë një vajzë, një lule e bukur në moshen 23 vjeç?! Si mund të
mbulohej në dheun e zi klithma protestës për tragjizmin e fatit të një poetje,
e pertej saj të mbarë një populli
"Në
sa gradë nën zero paske lindur /Dashuria ime siberiane.".
Tani
që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, si Doruntina e legjendës të na
e vinte poetja në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë, pak orë, ti ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli
siberian me të cilin e varrosi koha e çmëndur, ku fatalisht kishte lindur...
Dallandyshe pa qiell
Drita Çomos
dyfish
tragjike, vajzë-dallandyshe
me
dy krahë thyer, në lëndine zalisur
me
deshira ngashërryese fluturimesh të largëta
në
një botë ku të kish më shumë dritë e liri
po
në cilin qiell, ajo nuk kishte qiell
qiellin
dhe diellin ja kishin mohuar
e
pikëllimin koha ja ktheu në shi
ja
kishte ndaluar përjetë fluturimin
ndaj
frymën e fundit e la në lendinë
me
endrra të ngrira fluturimesh në sy
dallandyshja
pa qiell.
Kolec Traboini
Boston, prill 2007
------------------------
DRITA
ÇOMO lindi në Tiranë, më 1958. Në nëntor të vitit 1960, në moshën dy-vjeçare,
internohet për shkak të dënimit politik të nënës së saj, Liri Belishovës. Babai
i saj, Maqo Çomo, u dënua dhe ridënua nga regjimi komunist. Një pjesë të
fëmijërisë dhe të adoleshencës Drita e kaloi e internuar në Kuç të Vlorës, më
pas në Progonat të Kurveleshit. Së fundi e internojnë në Cërrik, ku edhe mbaroi
shkollën e mesme, por për arsye të sëmundjes së pashërueshme si dhe të një
keqdashjeje politike, u pengua në mbrojtjen e maturës. Sëmundja avancoi dhe, më
19.02.1981, në moshë fare të re, vdes në spitalin onkologjik të Tiranës. Në
momentet tragjike të ditëve të fundit të jetës nuk iu lejua të kishte pranë as
nënën, dhe deri në grahmat e vdekjes ajo mbeti e vetme.( sipasQSHRT).