Kulturë
Luan Kalana: Vjeshta e artë në Devoll
E diele, 05.09.2021, 10:12 AM
VJESHTA E ARTE NE DEVOLL -peisazh, guide turistike
(marë
me shkrutime nga libri “DEVOLL-SHQIPERI, 2 përjetime” L.K.)
...sa
për të shuar kureshtjen e lexuesit
-Rrallë
gjen mbi tokë, në planet, një reliev gjeografik, mekulli të bërë si me dorë,
nga gjeniu artitekt “Mother Natyre”, lugina përrallore e Devollit, si një
“”shpellë thesari” e fushës së Korçes.ne jugelindje te Shqiperis.Pasi le pas
qytetin e Korces, ”parisin e vogël”rrugës anash maleve të Moravës që zbresin në
fushën e Korçës, vijon autostrada nga ku të kap syri në lindje në horizont dy
nyje kapërdimje mes maleve.
Njëra
mban emeëtimin Gryka e Zëmblaku, që depërton përtej në luginën e bukur të
Devollit nëpërmjet rjedhës të lumit të Devollit
dhe tjetra, qafa e Zvesdës që hyn
në liqenin e Prespës së Madhe, me rrugën që mbahet drejt e në Bitol, qyteti
shqiptar i Manastirit, vatër patriotike e Rilindjes Kombëtare, me të famshim
Kongresin e Alfabeti Shqip.
Portali
i hyrjes të Devollit , nje panorame manhitese e papare ndonjiehere.Nga Jugu
zbresin majat e vargmalit te Moravës, me kodrat e Vranishtit e te Biskes,
mbushur me geshtenja, në rezervatin e Cangonjit, e me pas ne fshatin mikprites
te lugines, te Cagonjit te jargavane, duke u lagur me bregun e lumit te
Devollit, qe i le lamtumiren e Devollit, per te hyre ne fushen e madhe te
Korçes, e njohur si hambari i dyte i Shqiperis.
Nga
ana tjeter e lumit per nga veriu,
ngrihen kodrat e Maçurishtit dhe te Golloboberdes, plot me frutore mollesh,
duke mare perpejte Malin e Ivanit, si nje piramide egjyptiane, midis vargmalit
te Thate qe vjen nga veriu dhe kthehet e drejt ne lindje, si nje mur mburoje i
lugines.E ne mes kesaj kupole qiellore siper lugines, qe can majat e maleve qe
rrethojne fushen e Devolli, me Malin me te larte te Gramozit, me “plisin” e
bardhe ne maje, mbuluar me bore dimer e behar nga ku buron lumi gjarperush i
Devollit, shtrihet qilimi kolorit i
fushes te Devollit.
Duke
dale nga fshati Cangonj, pershkojme
mespemes fushes autostraden e dre t e ne qytetin piktores te Bilishtit, qender administaratives e treves,
qe te krijon perfytyrimin sikur je ne
nje “zvicer e vogel”.Vazhdojme rrugen, per te mbyllur siparin e lugines
te Devollit, ne Doganen e Kapeshtices, porta dalje per ne shtetin Grek.
Nga
te dy anet e lumit dhe te fushes reze malve e kodrave, vargezojne qytezat si nje gjerdan ruazash, plot 42 fshatrat e Devolliit, njeri
me i bukur se tjetri.
Pasi
leme qytetin e Bilishtit, lugina hapet drejt Jugut, qe nga fshati Poloske,
andej nga rjedh lumi i Devollit, deri ne fshatin turistik te Dardhes, me
Nikulicen burimore. Lugina ngrihet si me shklalle oborri, ne nje pllaje fushore
duke formuar katin e dyte rafshanlten e lugines, pllajen e Dembaraves, me fermat e vreshtave dhe kodrat gjelberuese
me menshtekna gjate rruges pyje me bredha.Tani lugina merr nje emertim te ri
toponim Devolli i siperm, me qender Mirasin, Bozhigradine nje fshat i vjeter.
Matane,
ne lindje te lumit e te kodrave te
Poncares e te Shagut, vazhdon Devolli i siperm, i ndare i shkeputur, nga trojet
tona, ne teritorin e shtetit grek me rreth 25 fshatra shqiptare, me qender
adminitrative me liqenin piktores qytetin shqiptar te Kosturit (Castoria), qe
te gjithe te shpopuillizuar nga banore me origjine shqipatare ( Kam shkruar
gjate per kete ne librat e mij, nje Cameri e vogel, jashe truallit tone
autokton dhene Greqise nga Fuqite e Medha.pas Luftes I Boterore.)
Le
te kthemi me pas, pa hyre ne qytetin e Bilishtit, ne drejtim te veriut, hyn si
pyke ne krahet te fshatit te lashte te Trenit, me gjurmet Ilire, te
Shpelles se Trenit dhe kalane e Trojanit, Liqeni i Prespes te Vogel, nga ku
ngrihet kati i trete malor i lugines, maje majave te malit te Thate, me Zagradecin,
Shuecin, Rakicken, dhe duke vazhduar me fshatrat shqiptare te Prespes se
Vogelt rreth liqenit ne teritorin e
shtetit Maqedonas me ne qender Resnjen.
Po
e mbyllem skice pejsazhi te shkruar me pak fjale e ilustrime, ne vend te nje
droni qe fluturon mbi luginen e arte te treves te Devollit, si nje guide turistike per ti ardhur ne
ndihme miqve vizitorve, per te vazhduar me shkrime e pershkrmet e tjera, te
hedhura ne te dy librat e mij per Devollin, sprove dhe perjetime.
Ja
dhe nje panorame vjeshtore si nje epilog, te nje prologu pa mbarim, per
Devollin, kete “zvicer te vogel” ne jugelindje te Shqiperis :
"Dasma
e Mollëve"-Cangonj, Devoll.
-Si
vagon treni, nga Cangonji e deri lart në
Arrez,
gjerdan
brilant baça, kopshte plantacione frutore,
gurë
bilardo, si bresher "larush", bien perdhe mollët
qilim
i arte i vjeshtes, lugina famoze Treves te Devollit.
-Si
bletet frutat mblidhen sikur vijne krushqit ne dasëm,
vijne
me radhe, qershite, lajthite, arrat, geshtenjat,
dollia
mbyllet me "mbretin Rush"", me mbretereshen starkinge",
piknik
a dasem e rralle e papare, kur mblidhen
mollet.
Kodrat
gumzhijne kur mblidhen lajthite ne Morave,
Bicke, Vranisht behet pafshire geshtenje e levozhge,
Sellcat
Bilisht turma-turma njeres shkundin kaçkat,
dasem
prej djali Vishocice e Cangonj, kur mblidhen mollet
Ikona
e Bibles, Devolli kopeshti i shenjte i Edenit,
simbolike
jetesore molla e Adamit dhe Eves,
pikture
peisazhi, kolor i argjende vjeshte,
s’ka
me bukur ne Devoll, se stina e dasmave,
jeni
te Ftuar, mos mungoni, merrni me vete femijet,
mrekulli
te jesh dhenderi e nusja i dasmes se Molleve…
Luan Kalana, SHBA.-Ish
Mesues ne Devoll.