Lutfi Alia: Festa e Flamurit në Martanesh, 1939

FESTA E FLAMURIT MË 28 NËNTOR 1939 NË MARTANESH.

Nga Prof Lutfi ALIA

Në fund të nëntorit të vitit 1939 përfundonin mësimet në shkollën unike të Martaneshit. Shkolla ne zonat e thella malore ishte verore, kësisoj fillonte më 1 mars dhe përfundonte me 30 nëntor, por mësimet zakonisht mbylleshin më 28 nëntor, ditën e festës se pavarësisë, e cila organizohej me një ceremoni të thjeshtë dhe imponente, që fillonte me ngritjen e flamurit të çetës patriotike të Martaneshit, atë flamur që malësorët e kishin trashëguar nga viti 1912 dhe që e ruanin me dashuri dhe fanatizëm.

Ky flamur, ishte identik me atë, që ngriti Aqif Pasha më 25 nëntor 1912, kur shpalli pavar?sin? në Elbasan, por me një ndryshim, se  ky i Martaneshit, në pjesën e sipërme nuk e kishte të qëndisur datën 25 nëntuer 1912, por vetëm “Rroft? Shqipnija”.

Flamuri, që ngrihej më 28 nëntor në shkollën e Maartaneshit, ka një histori të lavdishme. Ai ishte flamuri, te cilin çeta e Martaneshit, e mbajti gjat? viteve t? luft?s kund?r pushtuesve osman? dhe u ruajt nga Murat Zhaboli, komandant i çet?s të komitave martaneshas n? vitet 1911 - 1912.

Çdo vit, ditën e festës së pavarësisë, pjestar?t e familjes Zhaboli e sillnin në shkollë dhe e ngrinin k?t? flamur të kuq me shqipen dy kreneshe. Në këtë ditë feste, në oborrin e shkollës mblidheshin nxënësit, prindërit e tyre, mësuesit dhe shumë e shumë malësorë.

Ditën e 28 nëntorit 1939, m?suesi Hysen Vrapi, sekretari i Partisë Fashiste për trevën e Mar-taneshit, bashk? me kryetarin e Komunës, insistuan të ngrihej flamuri i Partisë Fashiste Shqiptare, me stemën e liktorit në dy anët e shqiponjës, por kjo tentativë u kund?rshtua nga mësuesit Mahmut Çaushi, Ibrahim Doraci, nga infermieri Ymer Myzyri dhe sidomos nga malësorët e pranish?m dhe nga nxënësit, t? cil?t ngritën flamurin e Martaneshit dhe së bashku kënduan hymnin e Flamurit.

Ky flamur i çetës të Martaneshit i vitit 1912, u ruajt nga familja Zhaboli deri në 5 tetor të vitit 1942, kur Milicia Fashiste dhe forcat italiane, ua dogji sht?pin? e me gjithë përpjekiet e tyre p?r ta shuar zjarrin, nuk mundën të shpëtojn? teshat dhe as arkën ku e ruanin flamurin.

Martaneshi kishte dhe një tjetër flamur, që e ruante Rrem Çela, ish komandanti i çetës të Martaneshit në vitet 1908 – 1910.

Ky flamur ka një histori të veçant? e t? lavdishme.

Me iniciativ?n e shoq?ris? “Bashkimi”, n? shtator t? vitit 1909 u mblodh Kongresi i Shkollave Shqipe, i quajtur Kongresi i Elbasanit, i cili vendosi hapjen e Normales, e para shkoll? e mesme në gjuhën shqipe, ku në vitet në vazhdim u përgatitën me mijëra mësues, që përhapën diturinë dhe kulturën në të katër anët e atdheut.

Kongresi u mblodh n? një situatë t? tensionuar nga politika anti-shqiptare e xhonturq?ve, q? nuk i mbajt?n premtimet, por i shtuan masat shtyp?se ndaj popullit shqiptar? dhe kryengrit?sve.

N? k?të atmosferë të tensionuar, në gusht 1909, Aqif Pasha thirri çetën e Martaneshit, t? cil?n e ngarkoi me detyr? t? mbronte delegatët dhe zhvillimin e punimeve të kongresit t? Elbasanit.

Flamuri i çetës të Martaneshit dëshmohet në shume dokumenta të rilindasve dhe në një fotografi të vitit 1909, e botuar në një revistë franceze, me një shkrim dedikuar kongresit të Shkollave Shqipe në Elbasan.

Në qendër të kësaj fotografie janë Dervish Biçaku, Mit-hat Frashëri,  Myftiu i Elbasanit etj, e rreth tyre disa nga delegat?t e kongresit dhe një grup komitash, që mbajnë lart flamurin me shqiponjën dykrenëshe, pikërisht flamurin e çet?s t? Martaneshit, ate q? e ruajti Rrem Çela.

Flamurin e kuq me shqipe dykren?she, e kishin parë dhe prekur shum? martaneshas, madje shumë prej e tyre, e quanin flamuri i Bajrakut t? Martaneshit.

Historia e këtij flamuri lidhet dhe me një ngjarje tragjike.

Më 5 shkurt të vitit 1944, nd?r t? pushkatuarit padrejtësisht nga Brigada I S, ishte dhe patrioti Rrem Çela, t? cilin familjarët e varro-sën të nesërmen e asaj dite të zezë, duke e mbuluar me flamurin e çet?s patriotike, ashtu si e kishte l?n? porosi.

K?shtu humb?n t? dy flamujt e Çet?s patriotike t? Martaneshit, por nuk u harruan dhe nuk u shua jehona e flamujve të kuq me shqipen dykren?she, q? u valvit?n nga komit?t n? fushat e betejave kund?r hordhive turke, kundër serbëve dhe kundër malazez?ve.

Pak histori, për dy flamujt dhe çetën e Martaneshit.

Prej disa dekadash, opinioni shqiptar ndjek debatin kush e ideoi, kush e solli, kush e q?ndisi, kush e riprodhoi flamurin, që u ngrit m? 28 nëntor 1912 nga Ismail Qemali, por kuptohet, flamuri i Vlor?s me shqiponjë dy krenëshe, nuk ishte as i pari dhe as i vetmi, pasi shumë vite më parë, kanë ekzistuar dhe flamuj t? tjer? me shqiponj?n ton?.

Nd?rmjet flamujve te shumte me shqipen dykreneshe ne shume treva te vendit tone, jan? dhe dy flamujt e Martaneshit, q? u mbajtën lart dhe u valvit?n nga komit?t në vitet 1900 – 1912, n? betejat kundër pushtuesve turq, serbëve dhe malazezëve.

Nuk e dim? em?rin e n?n?s apo vajz?s martaneshase, q? e qendisi  shqiponj?n e bukur me flatrat e hapura n? fluturim; nuk dim? vitin e sakt?, nuk e dim? n? se u qendis e nj?jta shqiponj? n? t? dy flamujt e Martaneshit dhe n? se jan? qendisur dhe flamuj t? tjer?, por është bindëse se flamujt ishin akte dhe fakte etnikisht shqiptare, akte patriotike, sepse t? dy ishin si flamuri i Skenderbeut dhe i prin? mal?sor?ve n? betejat heroike p?r liri e pavar?si nga Perandoria Osmane.

E theksoj me krenari: Martaneshi, n? vitet 1900 – 1912 mbante dy flamuj të kuq me shqiponj?n dykren?she, n? ndryshim nga disa treva t? tjera, ku bajraktar?t mbanin flamurin me gjys?mh?n? turke.

Martaneshi i ka nderuar komitat q? luftuan kundër pushtuesve, nd?r cil?t u shquan: Dan Bala, Hysen Olldashi, Sali Gaçi, Mustafa Bala, Selim Peshku, Mahmut Leka, Selman Mali, Staf Çakalli, Sheh Fejza dhe i biri, Sul Zhaboli, Abaz Demiri, Maksut Kenga, Kasem Pepa, Staf Deliu, Haki Mema, Murat Zhaboli, Rrem Çela, Haxhi Lena, Avdi Imerri, Ali Gurra, Osman Çela etj.

Veprat heroike t? k?tyre luft?tar?ve t? liris?, jan? p?rjet?suar n? k?ng? trim?rie dhe në ballada, që këndohen edhe në ditët e sotme. Aktiviteti patriotik i ketyre komitave trima, jetonë në tregimet e popullit, që evokojnë aktet e trimërise dhe heroizmin, me vend nderi në historinë e trevës dhe të vendit tonë.

Martaneshi nderon komandant?t e çetave t? komit?ve: Dan Bala, Sul Zhaboli, Selim Peshku, Baba Jashari, Baba Hajdari, Rrem Çela, Murat Zhaboli, Zenel Bami etj.

Em?rat e k?tyre trimave dhe pse nuk i kan? v?n? n? librat dhe në tekstet e historis?, ata mbeten figura t? shquara dhe protagonista t? historis? s? lavdishme t? luft?s p?r pavar?si t? kombit shqiptar.

Festa e pavarësisë, apo festa e flamurit, kremtohej rregullisht nga malësor?t, t? cil?t me krenari nderonin luft?n e viteve 1900 - 1912.

Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912, që solli Pavarësinë e Shqipërisë, e gjeti Martaneshin vatër të ndezur të luftës antiosmane dhe çeta e Martaneshit, s? bashku me çetat e Shpatit e të Strugës, ishin më aktivet n? Vilajetin e Manastirit.

Patrioti Hasan Prishtina, në librin “Një shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqyptare t? vjetit 1912” (14), perfshin? dhe letr?n e Nën-kolonel Ismail H. Tatzati, i cili tregon p?r çet?n e Martaneshit: “N? vjetin 1912, me qellim p?r t’u bashkue me kryengritjen e Kosovës, kjem nis prej Elbasanit: Ymer Bej Ohri, un?, Ahmet Dakli e shum? atdhetar? t? tjer? e t? gjith? s? bashku bam? kund 40 vet?, qi pat?m formue nj? komit? e kjem mbledh n? Martanesh, vend i p?rmetuesh?m p?r komit?n. Çeta e jon? kje ba prej 80 vet?sh e shkoi n? Domre dhe n? Shpat t? Elbasanit, ku u bashkuan shum? atdhetar? te tjer? me ne. Kjo çetë u marshtronte prej Aqif Pash? Elbasanit dhe shumë atdhetarëve të tjerë”.

N? k?t? atmosfer? mobilizimi komb?tar, disa nga paria e Matit dhe e Dibr?s, nuk ishin dakort t? shpallej pavar?sia e Shqip?ris?, por donin vet?m autonomi n?n var?sin? e Perandoris? Osmane.

N? k?to rrethana, Ismail Bej Qemali dhe Aqif Pasha, d?rguan n? Martanesh Irfan Numan Bej Ohri (nipi i Aqif Pash?s), i cili i k?rkoi paris? të Martaneshit t? ftonte parin? e Matit dhe t? Dibr?s, për t’i bindur t? bashkohen me kryengritjen e përgjithëshme p?r pavarësinë dhe shpalljen e Shqipërisë shtet mëvehte.

Q?ndrimi i paris? t? Martaneshit, i shqet?soi komandat e kazave t? Matit dhe t? Dibr?s.

Jav?n e par? t? shtatorit 1912, nen-prefekti i Matit kapiten Esad beu, me nj? batalion dhe dy topa, sulmoi Martaneshin, por komit?t i thyen forcat turke në livadhet e Skenderit.

Dhe Dibra d?rgoi nje batalion turqish, q? ndesh?n n? rezistenc?n e çet?s te Martaneshit, qe i priti me pushke ne Luçiaanë, duke i detyruar t? kthehen pas.

Pas k?tyre dy betejave, çeta u ngjit në Ballenjë e pas nj? pushimi 24 orësh, mori urdhër nga Aqif Pasha të zbriste n? Elbasan, ku po mblidheshin t? gjitha çetat e komit?ve t? Sanxhakut t? Elbasanit.

N? shtator 1912, me iniciativ?n e Aqif Pash?s, në Byshek të Elbasanit u mblodhën mbi 2000 komitat e çetave që vepronin në Sanxhakun e Elbasanit, ndër të cilat shquheshin çeta e Martaneshit me komandant Murat Zhaboli, çeta e Shpatit me komandant Lef Nosi, çeta e Dumresë me komandant Irfan Numan Beu etj, që u organizuan n? nj? formacion të vetëm luftarak, t? cilin Aqif Pasha e pag?zoi me em?rin “Çeta e Martaneshit”. Komandant u caktua Sheh Hysen Sulova. Vendimin, që kjo forcë e bashkuar komitesh, te quhej çeta e Martaneshit, Aqif Pasha e bazoi në faktin se çeta e Martaneshit ishte më e vjetra dhe e shquar në luftë kunder pushtuesve turqë.

Çeta e Martaneshit, e rrethoi garnizonin turk t? Elbasanit dhe me flamurin me shqiponj?n dy kren?she, pasi rrethuan garnizonin turk, hyn? t? armatosur e triumfues në qytetin e Elbasanit, kaluan para ushtrisë dhe autoriteteve turke të Samxhakut, duke e ngrijtë lart moralin politik dhe ndërgjegjien kombëtare te popullit te Elbasanit.

Ne emuajt tetor – nëntor 1912, kur Kryengritia e P?rgjith?shme po konkretizohej me shpalljen e pavar?sis?, situata u keqndërlikua nga ndërhyrjet e ushtrive serbe, greke dhe malazeze, q? v?rshuan p?r pushtimin e trojeve shqiptare.

M? 24 n?ntor 1912, ushtria serbe mori Ohrin, Strug?n dhe arrijti n? Quk?s. Ushtria malazeze kish sulmuar Shkodrën m? 11 tetor 1912 dhe e mbante të rrethuar. Grek?t mor?n Janin?n dhe Kosturin. Elbasani ishte objektivi kryesor i ushtrisë serbe.

N? k?to rrethana t? v?shtira, Aqif Pasha mori një vendim me rëndësi: M? 25 n?ntor 1912, ngriti flamurin e pavar?sis? n? Elbasan dhe p?r k?t? akt t? lart patriotik, e njoftoi Ismail Qemalin, me telegramin e firmosur nga 37 patriot?t, p?rfaq?suesit e popullit t? Qarkut  t? Elbasanit, t? cil?t deklaruan shpalljen e pavar?sis? dhe ngritjen e pushtetit shqiptar.

P?r t? p?rballuar k?t? situat? t? ndërlikuar, Aqif Pasha nuk shkoi n? Vlor?, pra nuk ishte i pranish?m n? Kuvendin Komb?tar t? shpalljes s? pavar?sis?, por organizoi çetat e komit?ve dhe ato vullnetare, p?r mbrojtjen e Elbasanit nga ushtria serbe, q? po c?nonte pavar?sin? e Shqip?ris? t? porsa shpallur vend sovran dhe i pavarur.

Në këto kushte, Aqif Pasha vendosi, q? pjes?n më t? madhe çet?s t? Martaneshit, ta vendosi në Labinot për të ndaluar marshimin e ushtrisë serbe, që donte të pushtonte Elbasanin, ndërsa një pjesë e d?rgoi n? Shkod?r, ku u bashkua me forcat e tjera, q? luftonin kund?r malazez?ve.

Ndërsa në Vlorë festohej shpallja e Pavarësisë, disa pjesë të Shqipëris? t? brisht? dhe t? porsalindur, u pushtuan nga ushtrit? greke, serbe dhe malazeze.

Populli i Shkodrës, ushtria, rezervist?t shqiptar? dhe forcat vullnetare, i rezistuan gjatë sulmeve të ushtrisë malazeze, nga Zogaj në Tarabosh, nga Kraja në Bushat, nga Hani i Hotit e deri në fushat e Shtojit. N? ndihm? t? popullit t? Shkodr?s shkoi nj? pjes? çet?s s? Martaneshit, e komanduar nga kapidani Murat Zhaboli.

Komitat nga Elbasani, fillimisht u ndeshën me forcat malazeze ne Lezhe, e pasi i thyen, vazhduan marshimin për në Shkodër. Q? dit?t e para, komitat martaneshas u p?rball?n me sulmet m? t? eg?ra t? ushtris? malazeze, por q?ndruan heroikisht dhe i thyen disa herë.

Trim?ria e martaneshasve b?ri jehon? n? popull dhe në shtypin e koh?s, madje Aqif Pasha i d?rgoi një telegram Esat Pash? Toptanit, zv-komandanti i forcave që mbronin Shkodr?n, të cilit i k?rkoi ta informonte personalisht p?r gjendjen e komit?ve martaneshas.

N? mbrojtje të Shkodr?s nga ushtria malazeze, ran? heroikisht n? fush?n e betej?s komitat martaneshas: Abdi Imerri, Ahmet Cani, Ali Gurra, Haxhi Lena, Osman Çela, ndërsa Bajram Krypi mbeti i vrarë në luftimet kundër malazezëve në Urën e Drinit në Lezhë.

Nga ky prezantim sintetik i kontributit t? martaneshasve n? vitin 1912, n? luft? p?r Pavar?sin? e Shqip?ris?, shihet se u shquan shum? mal?sor? e disa prej tyre ran? dëshmorë n? betejat kund?r hordhive turke, kund?r pushtuesve serb? dhe malazez?.

Ish Presidiumi i Kuvendit Popullor, si dhe Presidenca aktuale, i kan? dekoruar disa nga patriot?t martaneshas, por kan? harruar shum? prej tyre, si duket disa emera dhe mbiemra t? k?tyre trimave dhe të familjeve të tyre, ende iu a vrasin syt?, ende i frik?sojn? politikanët e vjet?r dhe t? rinjë.

P?r k?t? n?nvleht?sim të meritave patriotike t? popullit të Martaneshit, sidomos harresa p?r ata trima, q? dhan? jet?n p?r lirin? dhe pavar?sin? e Shqip?ris?, i ngarkon me përgjegjësi morale drejtuesit e pushtetit vendor, t? cil?t p?r simpatira dhe klientela partiake i diferencojn? kontributet patriotike t? malësorëve martaneshas.

Uroj, q? drejtuesit e pushtetit vendor të Martanshit dhe të rrethit te Bulqizes, t? çlirohen nga komplekset, të mos bëjnë diferencime klienteliste e tarafesh dhe t’iu japin meritat t? gjith? atyre trimave, që dhanë jetën për çlirimin dhe pavarësinë e Shqipërisë.