Albert Vataj: Umberto Eco për librin si nevojë, jo si konsum, për bibliotekën si kabinet i mjekësisë së shpirtit

Umberto Eco për librin si nevojë, jo si konsum, për bibliotekën si kabinet i mjekësisë së shpirtit

Nga Albert Vataj

Në reflektimin e Umberto Eco-s për librin dhe aktin e zotërimit të tij, nuk kemi të bëjmë thjesht me një justifikim elegant të bibliomanisë, por me një filozofi të thellë të dijes, kohës dhe marrëdhënies së njeriut me mendimin e akumuluar. Eco e çliron librin nga tirania e përdorimit të menjëhershëm dhe nga morali utilitar që kërkon domosdoshmërisht përmbushje të menjëhershme: ta lexosh librin sapo e blen, ta shterosh dhe më pas ta zëvendësosh. Kjo logjikë, sipas tij, nuk është vetëm e varfër intelektualisht, por thelbësisht konsumiste, sepse e redukton librin në një objekt që vlen vetëm për aq kohë sa “përdoret”.

Krahasimi që ai bën me takëmet, gotat, kaçavidat apo kokat e shpimit është thellësisht domethënës. Askush nuk ndihet fajtor që ka më shumë mjete sesa përdor çdo ditë; përkundrazi, prania e tyre garanton gatishmëri, siguri dhe liri veprimi. Po kështu, biblioteka personale nuk është një listë detyrimesh leximi, por një rezervuar potencialesh mendore, një territor ku mendimi mund të gjejë strehë, ushqim dhe shërim në momentin e duhur.

Metafora e librave si “ilaçe” është ndër më të fuqishmet që Eco ka artikuluar ndonjëherë. Ajo e zhvendos librin nga sfera e argëtimit apo e detyrës kulturore, në atë të kujdesit për shpirtin dhe mendjen. Ashtu si në një kabinet mjekësie, ku ilaçet nuk merren të gjitha njëherësh e as rastësisht, por sipas nevojës, simptomës dhe çastit, edhe librat presin momentin e tyre. Disa janë për plagët e vjetra, disa për ethet e së tashmes, disa për parandalim, disa për shok apo për zgjerim horizontesh. Vlera e tyre nuk qëndron në faktin nëse janë lexuar apo jo, por në gatishmërinë e tyre për t’u bërë të domosdoshëm në një çast të caktuar të jetës.

Në këtë këndvështrim, librat e palexuar nuk janë dështim, por premtim. Ata janë dëshmi e përulësisë intelektuale, e pranimit se dija është gjithmonë më e madhe se koha jonë, se jeta jonë nuk do të mjaftojë kurrë për t’i përvetësuar të gjitha, dhe se kjo nuk është tragjedi, por pasuri. Biblioteka e pasur, e mbushur me libra të lexuar dhe të palexuar, bëhet kështu një hartë e vetëdijes sonë për kufijtë, një dialog i hapur me atë që nuk dimë ende.

Në kontrast të fortë me këtë qëndrim, Eco vendos figurën e lexuesit-konsumator: Ai që blen një libër, e lexon, dhe e heq qafe, si të ishte një send i përdorur, pa kujtesë, pa vazhdimësi, pa rrënjë. Ky akt nuk është neutral; ai shpreh një raport të cunguar me kulturën, ku libri nuk është më depo e mendimit, por një produkt me afat përdorimi. Në këtë logjikë, nuk ka bibliotekë, ka vetëm qarkullim mallrash.

Ndërsa për ata që i duan librat, siç e thotë Eco, libri është gjithçka tjetër veçse një mall. Ai është shenjë përkatësie, instrument lirie, dëshmi e një marrëdhënieje afatgjatë me dijen dhe me veten. Librat nuk na posedojnë sepse i kemi lexuar; ata na rrethojnë, na sfidojnë dhe na presin. Dhe pikërisht në këtë pritje qëndron dinjiteti i tyre më i madh: të jenë aty, të shumtë, të heshtur, gati të flasin kur ne të jemi gati t’i dëgjojmë.