Lekë Mrijaj: Studimi im mbi dokumentin e rrallë të Luigj Gurakuqit dhe letrën e tij të datës 21 qershor 1917

Studimi im mbi dokumentin e rrallë të Alois/Luigj Gurakuqit dhe letrën e tij të datës 21 qershor 1917

Shkruan: Lekë Mrijaj

Në kuadër të 100-vjetorit të martirizimit të firmëtarit të Aktit të Pavarësisë, atdhetarit, poetit dhe publicistit të shquar Alois (Luigj) Gurakuqi, ndërmora një kërkim të thelluar shkencor në fondet arkivore të kohës, me synimin për të nxjerrë në dritë dokumente të pazbuluara më parë, të cilat mund të plotësojnë mozaikun e portretit të kësaj figure të jashtëzakonshme të historisë sonë kombëtare.

Gjatë kësaj pune kërkimore, pata fatin të zbuloj një dokument tejet të rëndësishëm, pra, një letër origjinale e datës 21 qershor 1917, e firmosur nga vetë Alois/Luigj Gurakuqi, e ruajtur me përkushtim në arkivat e vjetër, por e paekspozuar deri më sot për publikun e gjerë dhe studiuesit. Ky zbulim përfaqëson një dritare të hapur drejt mendimit, ndërgjegjes qytetare dhe vizionit kulturor të Gurakuqit, duke na mundësuar të depërtojmë më thellë në universin e tij shpirtëror e intelektual, në një periudhë tepër të ndjeshme për fatet e Shqipërisë.

Letra e gjetur (tê cilin mund ta shihni dhe lexoni nê faksimil) e paraqet Gurakuqin në një dimension që historiografia shpesh e ka anashkaluar në atë të edukatorit moral dhe vizionarit kulturor. Në këtë dokument të vitit 1917, ai i drejtohet Drejtorisë së “Zoja e Shkodrës”, një ndër organet më të rëndësishme të shtypit kulturor të qytetit, i cili luante rol kyç në formimin e ndërgjegjes qytetare, në forcimin e ndjenjës kombëtare dhe në edukimin shpirtëror të mbarë trevave shqiptare. Letra është shkruar me një ton të përkushtuar miradije dhe falënderimi, ku Gurakuqi e përgëzon me sinqeritet themelimin dhe vijimin e botimit të kësaj përkohshmeje, duke e cilësuar atë si një instrument të domosdoshëm për përhapjen e dritës kulturore dhe për ndërtimin e një shoqërie me themele të shëndosha morale e arsimore. Për Gurakuqin, periodikë të tillë nuk ishin vetëm faqe të shtypit, por qendra ndriçuese të jetës qytetare, institucione të cilat bartnin përgjegjësi të lartë edukative në një kohë kur kombi shqiptar po përballej me sfida të mëdha shoqërore, identitare dhe politike.

Në përmbajtjen e letrës del qartë shqetësimi i tij i thellë për dukuritë e shthurjes që po prekin rininë e kohës, fenomen të cilin ai e përshkruan si një rrezik serioz që cënon themelet morale të shoqërisë shqiptare. Ai i kushton rëndësi të veçantë ruajtjes së virtyteve, zakoneve të mira dhe vlerave familjare, duke e parë rininë jo vetëm si bartëse të së ardhmes, por si pasqyrën më të ndershme të ndërgjegjes së kombit. Në këtë kontekst, Gurakuqi beson se periodiku “Zoja e Shkodrës” mund të shërbejë si një epiqendër udhërrëfyese, një busull morale dhe një mbështetje e fortë për ata që kërkojnë të edukojnë më të rinjtë me frymë të pastër, me disiplinë shpirtërore dhe me dashuri për atdheun.

Një aspekt jashtëzakonisht domethënës i dokumentit të gjetur është dhurimi prej 20 koronash që Gurakuqi ia bashkëngjit letrës. Megjithëse modest në vlerë monetare, ky gjest ka një simbolikë të thellë atdhetare e kulturore, duke treguar se Gurakuqi nuk ishte vetëm një njeri i fjalës, por edhe i veprës. Ky akt i thjeshtë, por i madh në kuptim, dëshmon për shpirtin e tij të përkushtuar dhe për besimin e tij të palëkundur se kultura dhe arsimi kishin nevojë jo vetëm për përgëzim, por edhe për mbështetje konkrete, për vepra që ushqejnë idealet kombëtare dhe ndërtojnë ura të forta mes brezave.

Analiza ime e këtij dokumenti sjell në dritë një dimension të ri të Alois/Luigj Gurakuqit, pra, atë të mendimtarit të thellë kulturor, të një njeriu që e kuptonte se një shoqëri e shëndoshë nuk ndërtohet vetëm mbi politikë, por mbi moral, edukim, kulturë dhe vlera shpirtërore. Në tekstin e letrës, përveç mesazhit të qartë për përkrahjen e shtypit kulturor, bie në sy një mendësi që kapërcen kohën: bindja se qytetërimi shqiptar duhet të mbështetet mbi dritën e dijes, mbi forcën e karakterit dhe mbi përkushtimin ndaj së mirës së përbashkët. Ai është i vetëdijshëm për rreziqet që shoqëria shqiptare duhet të përballojë, por njëkohësisht shpreh edhe besimin e palëkundur se përmes institucioneve të tilla kulturore, populli shqiptar mund të ecë drejt një të ardhmeje më të ndritur, më të drejtë dhe më të denjë.

Ky dokument i zbuluar e ndriçon figurën e Gurakuqit në një këndvështrim të ri. Ai nuk shfaqet vetëm si firmëtar i Pavarësisë, si politikan apo si publicist, por si një njeri i brendshëm i kulturës, një prijës shpirtëror, një edukator i heshtur që punonte për të mirën e kombit me maturi, përkushtim dhe largpamësi. Kjo letër dëshmon se pas veprave të tij të njohura qëndronte një frymë e thellë humane dhe një besim i pashkëputur në rolin e kulturës për ndërtimin e ndërgjegjes kombëtare.

Në këtë 100-vjetor të vrasjes së tij, ky dokument i zbuluar, studiuar dhe analizuar merr vlerën e një amaneti kulturor. Ai na thërret që të rilexojmë me seriozitet të kaluarën tonë, të rivlerësojmë figurat tona kombëtare dhe të kuptojmë se kultura, morali dhe edukimi janë shtyllat pa të cilat asnjë komb nuk mund të mbijetojë. Ky dokument rrezaton dritë mbi një epokë, mbi një ideal dhe mbi një njeri që përfaqëson një prej themeleve më të qëndrueshme të ndërgjegjes shqiptare. Flijimi, vizioni, maturia dhe dashuria e tij për Shqipërinë mbeten të pashuara dhe udhërrëfyes për brezat që vijnë.

P.S. Faksimili i dokumentit origjinal të letrës së 21 qershorit 1917 gjendet i ruajtur në arkivin përkatës dhe paraqitet këtu si dëshmi e drejtpërdrejtë e studimit shkencor.