Albert Vataj: Gjergj Spani, shkodrani që u doktorua në Paris e Padova, mjeku personal i Gjergj Kastrioti-Skënderbeut

Gjergj Spani, shkodrani që u doktorua në Paris e Padova, mjeku personal i Gjergj Kastrioti-Skënderbeut, dhe një nga më të shquar e botës arbërore

Nga Albert Vataj

Historia e Mesjetës shqiptare, shpesh e mbuluar nga hijet e pushtimeve dhe rrëfimeve fragmentare, ruan në thellësinë e saj figura që i kanë dhënë dritë jo vetëm kulturës arbërore, por edhe vetë qytetërimit europian. Një prej këtyre figurave është Gjergj Spani, biri i një familjeje fisnike shkodrane, i cili në shekullin XV arriti atë që edhe sot do të dukej një udhëtim i jashtëzakonshëm dijesh: studime në Paris e Padova, qendrat akademike më prestigjioze të Europës.

Në kohën kur Arbëria luftonte për mbijetesë nën rrezikun osman, ndërsa Skënderbeu formësonte epopenë e lirisë, Gjergj Spani mishëronte një dimension tjetër të madhështisë shqiptare: atë të dijes dhe shkencës. I biri i bujarit Ndre Spani, ai u nis nga Shkodra drejt universiteteve ku lindnin shkencat moderne, duke marrë titullin Doktor i Mjekësisë, një arritje që pak europianë mund ta pretendojnë në atë epokë.

Studimet e tij në Paris, një qendër e formimit intelektual perëndimor, dhe sidomos në Padovën e famshme, e cila në shek. XV ishte epiqendra e anatomisë, kirurgjisë dhe fiziologjisë, flasin për një trajektore të rrallë shkencore. Është domethënëse që dokumentet noteriale të Padovës e regjistrojnë praninë e tij si mjek dhe profesor, ndërsa dëshmojnë lidhjet e tij me familjen e njohur Santasofia, një nga dinastitë e mëdha të mjekësisë italiane.

Jeta profesionale e Gjergj Spanit u shtri në disa qytete të Adriatikut e Mesdheut, duke dëshmuar reputacionin që gëzonte:

Paris, djep i filozofisë dhe mjekësisë skolastike,

Padova, qendra e shkencës mjekësore,

Kotorr dhe Dubrovnik, dy prej qyteteve më të rëndësishme dalmatine, të lidhura ngushtë me kulturën arbërore.

Në të gjitha këto qendra ai punoi si internist dhe kirurg, një kombinim që kërkonte mjeshtëri të jashtëzakonshme në kohën kur mjekësia ende ishte në kufirin delikat mes traditës dhe shkencës së re.

Një nga aspektet më interesantë të figurës së tij është roli politik e diplomatik që mjekët e mëdhenj shpesh merrnin. Gjergj Spani nuk shërbeu thjesht pacientëve të rëndomtë:

– Ai ishte mjek personal i Gjergj Kastrioti-Skënderbeut.

– U ftuar nga Duka Stefan i Bosnjës dhe bashkëshortja e tij Helena Balshaj, ai u vendos në oborrin e tyre më 1445.

– Për disa vite (1446–1450) ai shërbeu princërve dhe fisnikëve të Bosnjës e Zetës, duke u bërë figurë lidhëse mes oborreve ballkanike.

Këto shërbime janë dëshmi e besimit të thellë dhe prestigjit që gëzonte mes elitave politike të kohës. Ato tregojnë se mjekësia, përveçse profesion dijesh, ishte edhe urë diplomatie dhe kulture.

Lidhjet me familjet Balshaj, Castriota, si dhe me fisnikërinë boshnjake dhe atë të Zetës, flasin për një vazhdimësi marrëdhëniesh midis shteteve dhe dinastive që e kanë shënjuar historinë e Ballkanit. Gjergj Spani përfaqëson pikërisht këtë rrjet të padukshëm të dijes dhe shërbimit që bashkonte popujt në kohë të vështira.

Pas një jete plot udhëtime, shërbime dhe angazhime, Spani duket se i kaloi vitet e fundit në Padova dhe Kotorr, ku sipas të dhënave të ruajtura, ndërroi jetë më 1458. Por gjurma e tij nuk u shua me kalimin e viteve.

Dokumentet e gjetura në arkivat e Padovës, Parisit, Raguzës dhe Kotorrit, të hulumtuara me mjeshtëri nga Akademik Musa A. Haxhiu dhe Prof. dr. Jahja Drançolli, e rindërtojnë trajektoren e këtij figure që meriton vend qendror në historinë e shkencës shqiptare.

Faksimilet e postuara nga Drançolli, të nxjerra nga fondet e DAD, janë dritare të çmuara që na lejojnë të shohim jo vetëm gjurmët fizike të jetës së tij, por edhe të kuptojmë dimensionin e tij si njeri i dijes, i kulturës dhe i shërbimit publik.

Gjergj Spani është më shumë sesa një emër i shënuar në një dokument latin. Ai është dëshmi se Arbëria, edhe në periudha të vështira, nxori personalitete që i dhanë ndriçim Europës; se Shkodra ishte vatër e dijes e kulturës; se shqiptarët kishin vend në universitetet më prestigjioze qysh në shekujt XV–XVI.

Rikthimi i historisë së tij në vëmendje nuk është thjesht akt memoriaje, është një kërkesë për të rindërtuar vetëvlerësimin tonë kulturor, për të njohur rrënjët e dijes sonë, për të treguar se historia shqiptare është e mbushur me figura që i dhanë peshë qytetërimit.

Gjergj Spani, mjeku shkodran që udhëtoi nga brigjet e Adriatikut drejt tempullit të dijes në Paris e Padova, mbetet dëshmi e gjallë e asaj se drita e kulturës arbërore ka ndriçuar gjithnjë më larg sesa kemi menduar.

Përgatiti: Albert Vataj

(Materiali i cekur nga një publikim i Jahja Drançollit, dhe imazhi i gjeneruar nga AI)