Sabile Basha: Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë, 1945–1990 (7)

JATAKËT DHE BUNKERËT E LIRISË

JATAKËT E HASAN ALI REMNIKUT (7)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Hasan Remniku me shokë dhe veprimtaria e tyre atdhetare

Pas një periudhe të mbushur me veprimtari të fuqishme patriotike nga radhët e NDSH-së, dhe pasi organet e ndjekjes i ishin vënë mbi supe me një përcjellje të gjatë, të ngushtë e të gjithanshme, lëvizja ilegale shqiptare nisi të ndiente peshën e rrethanave të reja politike. Situata ishte e tillë që veprimtaria e mëtejshme në terren bëhej gjithnjë e më e vështirë, për shkak të intensifikimit të represionit, të shtrëngimit të aparatit shtetëror dhe të ndjekjes sistematike që i rrezikonte jo vetëm aksionet, por edhe vetë jetën e udhëheqësve dhe anëtarëve të saj.

Në këtë klimë ankthi dhe kalkulimesh të reja, një pjesë e krerëve të lëvizjes dolën me propozimin që ilegalja të largohej përkohësisht nga Kosova. Sipas këtij mendimi, dalja jashtë vendit do të krijonte një hapësirë më të sigurt për organizim, për lidhje me faktorin ndërkombëtar dhe për përgatitje të një rikthimi më të fuqishëm e vendimtar. Kjo ide, megjithatë, nuk u pranua pa debat. Në Kongresin e Pestë të NDSH-es, të mbajtur në malet e Blinajës, kjo çështje u bë boshti i një diskutimi të nxehtë që përplasi vizionet e ndryshme për të ardhmen e lëvizjes.

Në atë kuvend u artikuluan dy qëndrime të qarta. Njëri grup ngulte këmbë se duhej vazhduar veprimtaria ilegale brenda vendit, pavarësisht rreziqeve, me arsyetimin se pranisë fizike në terren nuk mund t’i gjendej zëvendësim dhe se vetëm rezistenca e brendshme mund të ruante lidhjen e gjallë me popullin. Grupi tjetër, në anën tjetër, propozonte largimin jashtë kufijve, duke shfrytëzuar kanale të ndryshme të fshehta, me synimin që të organizoheshin më lirshëm në mërgatë, të forconin rrjetet e tyre politike e ushtarake dhe në momentin më të përshtatshëm historik të riktheheshin në Kosovë, për të përmbysur pushtetin komunist të sapoinstaluar dhe për të shpallur bashkimin kombëtar.

Hasan Ali Remniku

Ky debat i brendshëm nuk ishte thjesht një dilemë taktike, por një pasqyrim i tensionit të madh mes idealit dhe realitetit, mes dëshirës për të qëndruar të patundur në vend dhe domosdoshmërisë për të mbijetuar e për të riorganizuar forcat jashtë tij. Në thelb, ky diskutim u shpalos në mënyrë dramatike dilemën e çdo lëvizjeje çlirimtare, a është më i vlefshëm qëndrimi stoik në vendlindje, përballë represionit, apo ruajtja e jetës dhe energjisë përmes një largimi strategjik, me synim rikthimin në momentin e duhur?

Kongresi i Blinajës, me këto dy propozime të kundërta, mbetet një nga pikat kulmore të historisë së NDSH-së, sepse aty nuk u vendos vetëm për një strategji afatshkurtër, por u artikulua një vizion mbi fatin e lëvizjes dhe të vetë çështjes kombëtare shqiptare në një periudhë vendimtare të historisë.

Refuzimi i Hasan Alisë për largim nga Kosova

Patrioti i shquar i Anamoravës, Hasan Ali-Remniku, përfaqësonte me përkushtim të pashoq atë brez luftëtarësh që, edhe në çastet më të rënda, nuk pranuan të lëkundeshin nga idealet e tyre. Ai i takonte grupit të parë të udhëheqësve të ilegales, atyre që e shihnin qëndrimin në Kosovë si një detyrim të shenjtë, pavarësisht rrezikut të përhershëm nga ndjekja dhe dhuna e pushtuesit. Në krah të një grupi shokësh të ngushtë, Hasan Aliu mbeti i palëkundur në bindjen se largimi nga atdheu nuk ishte zgjidhje, por dorëzim i hidhur përballë padrejtësisë.

Edhe pse e dinte se çdo ditë ishte një përballje me vdekjen, ai nuk vuri kurrë në diskutim largimin nga Kosova. Vendosmëria e tij ishte e prerë dhe e pathyeshme. Toka që e kishte lindur nuk duhej braktisur, ashtu siç nuk duhej lënë i vetmuar populli shqiptar që vuante çdo ditë pasojat e represionit dhe të mungesës së lirisë. Për të, marrëdhënia me popullin ishte simbiotike. Kosova kishte nevojë për bijtë e saj trima, po aq sa edhe ata kishin nevojë për tokën dhe njerëzit që i dhanë kuptim ekzistencës së tyre.

Hasan Ali-Remniku e shihte qëndresën si mision jetësor, të cilin nuk duhej ta ndërpriste asnjë pengesë. Lufta që kishte nisur nuk ishte një episod i përkohshëm, por një rrugëtim i gjatë që duhej çuar deri në fund, pavarësisht çmimit. Vendosmëria e tij ishte aq e fuqishme, sa që u bë shembull frymëzimi për shumë të tjerë, duke treguar se liria nuk fitohet me kompromis, por me sakrificë dhe qëndrueshmëri.

Kështu, Hasan Ali-Remniku nuk ishte thjesht një individ i përkushtuar ndaj një ideali, por simbol i një qëndrimi të papërkulur, i një filozofie të tërë që mbështetej mbi bindjen se toka e atdheut nuk braktiset, edhe kur ajo kthehet në varr. Përmes këtij vizioni, ai mishëroi thelbin e qëndresës shqiptare, vendosmërinë për të mos u dorëzuar kurrë, për të luftuar deri në fund, dhe për ta parë Kosovën të lirë, ashtu siç kishte ëndërruar.

Hasan Ali–Remniku ishte një nga figurat e atdhetarisë së Anamoravës që mishëronte në mënyrë të plotë vendosmërinë dhe besën shqiptare. Ai nuk ishte vetëm një luftëtar i palodhur në malet e Kosovës, por edhe shok i ngushtë dhe mik i besuar i personaliteteve të njohura të kohës, si Hysen Tërpeza dhe Baca Ramiz Cërnica. Këto lidhje miqësie nuk ishin vetëm të karakterit personal, por mbi të gjitha të ngjizura mbi bazën e një ideali të madh – lirinë dhe mbrojtjen e Shqipërisë Etnike.

Kur Hysen Tërpeza, në rrethanat e rënda të ndjekjes dhe represionit, i kishte kërkuar dhe lutur Hasan Aliut që t’i bashkohej për të kaluar në Greqi, ky i fundit nuk u lëkund. Ai qëndroi i prerë në fjalën dhe betimin e dhënë që ditën kur kishte marrë malin, se nuk do të ndalej së luftuari kundër pushtuesve dhe dhunuesve, kundër hajdutëve, vrasësve dhe njerëzve të lig të çdo lloji e ngjyre, por mbi të gjitha kundër pushtuesit serb. Për të, largimi nuk përfaqësonte shpëtim, por dorëzim, ndërsa qëndresa, edhe kur forca fizike mund t’i shteronte, ishte kuptimi i vërtetë i jetës së tij.

Fjalët e tij të pathyeshme e përshkruajnë qartë këtë filozofi:
“Edhe nëse më shkon forca, unë nuk do të dorëzohem i gjallë. Do të qëndroj me çka kam dhe sa të mundem, e nëse vritem, le të jetë ashtu – që me gjakun tim të ujitet atdheu shqiptar që aq shumë e desha.”

Në këto fjalë të fundit që ia drejtoi shokut të idealit, Hysen Tërpezës, ai shfaqet si një figurë e vetëdijshme për fatin e tij, por e gatshme ta përqafonte martirizimin si pjesë e natyrshme të rrugës së lirisë. Ai nuk e shihte vdekjen si fund, por si një vazhdimësi, si një burim frymëzimi për brezat e ardhshëm.

Megjithatë, në të njëjtën kohë, Hasan Aliu nuk e mohoi as mundësinë e një bashkimi të mëvonshëm. Ai u premtoi shokëve të vet se, pasi të kryente disa detyra dhe amanete që i kishte lënë historia dhe populli i tij, do të dilte edhe ai në Shqipëri, për t’u riorganizuar e për t’u kthyer sërish në Kosovë. Në këtë mënyrë, ai përçoi jo vetëm vendosmërinë për të qëndruar, por edhe vizionin për një vazhdimësi të luftës, për një cikël të pandërprerë të përpjekjes kombëtare.

Kjo ishte edhe porosia e fundit e Hasan Ali–Remnikut, një amanet i pashlyeshëm për shokët e idealit, që dëshmonte se ai nuk ishte thjesht një luftëtar i zakonshëm, por një simbol i qëndresës së palëkundur, një zë i ndërgjegjes shqiptare që e shihte jetën e tij si pjesë të pandarë të atdheut.

Formimi i Komiteti të NDSH-së në Remnik

Sipas disa dëshmive të ruajtura në burimet e kohës, veçanërisht në “Autobiografinë” e veprimtarit të shquar të ONDSH-së, Shemë Dajkoci, organizimi dhe veprimtaria e lëvizjes ilegale shqiptare në Anamoravë pasqyrohet me një qartësi të veçantë. Dajkoci, duke folur për strukturimin e ONDSH-së në këtë trevë, përmend se në fshatin Bresalc kryetar kishte qenë Hajrullah Hoxha, i cili kishte organizuar komitete në Verbicë, Zhegoc dhe Ponesh. Këto të dhëna janë me rëndësi për të kuptuar shtrirjen e rrjetit ilegal, megjithatë ai nuk ofron informacione të drejtpërdrejta mbi veprimtarinë e ONDSH-së në fshatin Remnik.

Në mungesë të këtyre të dhënave të plota, për të ndriçuar më tej rolin e kësaj treve, na vijnë në ndihmë burime të tjera historike. Një nga këto është fejtoni i Jovan Bullaiqit, i botuar në gazetën “Rilindja” më 16 qershor 1965, me titull “Prita në Bistricë”. Aty theksohet se Hasan Remniku, qysh menjëherë pas vitit 1945, ishte përfshirë në veprimtari ilegale atdhetare. Ky informacion plotëson boshllëqet e lëna nga dëshmia e Shemë Dajkocit, duke e vendosur Hasan Remnikun në mesin e figurave të para që hodhën themelet e veprimtarisë patriotike të fshehtë në Anamoravë.

Më tej, kjo e dhënë verifikohet dhe pasurohet edhe nga studimi i Muhamet Pirrakut, në librin e tij “Mulla Idriz Gjilani…” (Prishtinë, 1995). Sipas Pirrakut, me propozimin e Hasan Remnikut në vitin 1949, u formua organizata e NDSH-së në Gjilan, e cila në dokumentet dhe kujtesën e kohës u quajt “Zogiste”. Ky emërtim mbante ngarkesë simbolike, por në përmbajtje dhe në program, kjo organizatë nuk ndryshonte nga linja politike e ONDSH-së. Përkundrazi, ajo ishte degë e saj, duke ndjekur të njëjtat synime strategjike, përmbysjen e pushtetit komunist dhe shpalljen e bashkimit kombëtar.

Ky fakt tregon se Hasan Remniku nuk ishte thjesht një aktivist lokal, por një figurë kyçe në konsolidimin e veprimtarisë ilegale në Anamoravë, duke u shndërruar në urë lidhëse mes frymës së hershme të rezistencës pas Luftës së Dytë Botërore dhe strukturimit më të qartë të lëvizjes kombëtare në fund të viteve ’50. Roli i tij si iniciator i themelimit të organizatës në Gjilan dëshmon për vizionin e tij politik dhe përkushtimin e palëkundur ndaj idealit të lirisë.

Në këtë kuptim, figura e Hasan Remnikut duhet parë si një shtyllë e rëndësishme e ilegalës shqiptare, ku përpjekja e tij për të ruajtur frymën e qëndresës në Anamoravë përkon me synimin e madh historik të NDSH-së për të siguruar pavarësinë dhe bashkimin kombëtar.

Duke ndjekur rrjedhën e zhvillimeve politike dhe organizative të kohës, shihet qartë se viti 1949 shënoi një pikë kthese për lëvizjen ilegale në Anamoravë. Pas zbulimit të ONDSH-së në Gjilan, në tetor të po atij viti, në fshatin Remnik u formua një degë e re e NDSH-së, me synimin që të përfshinte dhe të organizonte në kuadër të saj të gjitha fshatrat e Anamoravës së Epërme. Në këtë degë figuronin emra të rëndësishëm të lëvizjes, si Mustafë Koka nga fshati Kokaj i Gjilanit dhe Arif Syla nga vetë fshati Remnik. Ky i fundit, përveç se ishte aktivist i devotshëm, shpejt do të bëhej edhe bashkëpunëtori më i ngushtë i Hasan Remnikut, duke fituar besimin e tij të plotë deri në atë masë sa u caktua të shërbente si korrier personal.

Rruga e Arif Sylës në ilegalitet nuk fillonte këtu. Ai kishte hyrë në kontakt me anëtarët e NDSH-së që në vitin 1945, duke mbajtur lidhje të vazhdueshme me ta gjatë gjithë viteve të vështira të represionit, gjë që e kishte bërë një figurë të njohur dhe të besueshme për organizatën. Me formimin e degës së Remnikut në vitin 1949, roli i tij u thellua edhe më shumë, ai u bë ura lidhëse mes Komitetit Qendror të NDSH-së në Shkup dhe strukturave të saj në Anamoravë. Në këtë cilësi, mbante kontakte të rregullta me Gajur Beun dhe Hasan Remnikun, duke përcjellë jo vetëm urdhra dhe porosi, por edhe amanete që kishin të bënin me ruajtjen e fshehtësisë dhe vazhdimësinë e lëvizjes.

Ky organizim nuk ishte thjesht një hap teknik në konsolidimin e NDSH-së. Ai përfaqësonte një përpjekje të guximshme për të mbajtur gjallë frymën e rezistencës në një kohë kur pushteti i sapo-instaluar komunist kishte intensifikuar ndjekjet dhe shtypjen. Komiteti i Remnikut shërbeu si qendër nervore e rezistencës në Anamoravë, duke e lidhur këtë trevë me zhvillimet më të gjera të lëvizjes ilegale shqiptare dhe duke e bërë pjesë të një rrjeti të organizuar që nuk njihte kufij.

Në këtë kuptim, kontributi i figurave si Mustafë Koka dhe veçanërisht Arif Syla dëshmon për faktin se rezistenca shqiptare nuk ishte vetëm heroizëm i individëve të veçantë, por një proces kolektiv, i ndërtuar mbi besë, mbi lidhje të forta miqësore e shoqërore dhe mbi sakrificën e përditshme të atyre që ishin të gatshëm të rrezikonin gjithçka për idealin e lirisë dhe bashkimit kombëtar.

Pas zbulimit të komitetit të NDSH-së në Gjilan dhe arrestimit të anëtarëve të saj, situata për lëvizjen ilegale shqiptare hyri në një fazë edhe më të vështirë. Procesi gjyqësor i mbajtur më 12–16 nëntor 1949 rezultoi me dënime të rënda për veprimtarët, duke goditur rëndë strukturat organizative në atë zonë. Por, megjithëse pushteti synonte ta shkatërronte plotësisht, rrjeti ilegal nuk u shua. Përkundrazi, nga ajo kohë, komiteti i Remnikut mori përsipër të vepronte në mënyrë të pavarur, duke u shndërruar në qendër të rëndësishme të rezistencës ilegale në Anamoravë.

Barrën kryesore e mbajtën tre figura qendrore: Hasan Remniku, Mustafë Koka dhe Arif Syla. Në një takim që u zhvillua në fund të nëntorit 1949, ata bënë riorganizimin e brendshëm dhe përcaktimin e detyrave për secilin. Hasan Remniku, për shkak të përvojës dhe autoritetit të tij, u zgjodh si udhëheqës kryesor ushtarak, duke marrë mbi vete drejtimin e veprimeve të armatosura dhe strategjike. Mustafë Koka u emërua udhëheqës ideologjik, rol që lidhej me formësimin politik të veprimtarisë, hartimin e materialeve dhe njëkohësisht kryerjen e detyrës së sekretarit të organizatës. Ndërkaq, Arif Syla, i cili kishte fituar besimin e plotë të shokëve të tij, u caktua arkëtar, duke u kujdesur për menaxhimin e mjeteve dhe mbajtjen gjallë të infrastrukturës materiale të organizatës.

Ky riorganizim nuk ishte një veprim i thjeshtë formal, por një shenjë e qartë se lëvizja ilegale shqiptare, pavarësisht goditjeve të njëpasnjëshme, kishte aftësinë të përshtatej dhe të vazhdonte jetën e saj në forma të reja. Komiteti i Remnikut jo vetëm që mbijetoi, por u bë dëshmi se rezistenca nuk varej nga individë të izoluar, por nga një frymë kolektive e mbështetur mbi vendosmërinë, besën dhe ndarjen e përgjegjësive.

Kështu, ndarja e roleve mes Hasan Remnikut, Mustafë Kokës dhe Arif Sylës, pas dënimeve të rënda të shokëve të tyre, shënoi një etapë të re të qëndresës ilegale, një etapë ku struktura e vogël, por e organizuar, synonte të mbante gjallë idealin e lirisë dhe bashkimit kombëtar përkundër represionit të egër të pushtetit komunist.

Organizata e NDSH-së në fshatin Remnik, me kalimin e muajve, jo vetëm që nuk u shua nga goditjet e pushtetit, por përkundrazi nisi të rritej dhe të forcohej në mënyrë të dukshme. Ajo e zgjeroi veprimtarinë e saj duke përfshirë gjithnjë e më shumë individë të vendosur për t’iu bashkuar rrugës së qëndresës ilegale. Numri i anëtarëve u shtua dita-ditës, duke krijuar një bërthamë gjithnjë e më të fortë, ndërsa rrethi i simpatizantëve, që mbështeste e ndihmonte organizatën, ishte edhe më i gjerë dhe shtrihej në tërë rajonin e Anamoravës së Epërme. Kjo tregon se lëvizja nuk ishte thjesht një strukturë e vogël lokale, por kishte krijuar një rrjet mbështetës që i jepte fuqi dhe qëndrueshmëri.

Një element thelbësor i kësaj organizate ishte disiplina dhe rregullsia e brendshme. Anëtarët nuk e shihnin përfshirjen e tyre si një angazhim të lirshëm, por si një obligim moral dhe politik. Ata paguanin rregullisht anëtarësinë, duke kontribuar me mjetet e tyre modeste për mbajtjen gjallë të aktivitetit, gjë që dëshmonte seriozitetin dhe përkushtimin e tyre. Ky akt i përditshëm ishte një shprehje e besës dhe e përgjegjësisë kolektive, sepse secili ndjente se me kontributin e vet, sado i vogël, po ushqente një kauzë të madhe.

Po aq e rëndësishme ishte edhe natyra konspirative e veprimtarisë së tyre. Çdo hap, çdo takim, çdo komunikim kryhej me kujdes të jashtëzakonshëm, për të mos lënë gjurmë që mund të shfrytëzoheshin nga aparati represiv i pushtetit. Ky nivel konspiracioni nuk ishte vetëm shenjë e frikës, por e mençurisë dhe e përvojës së fituar në vite, lëvizja ilegale mbijetonte pikërisht sepse dinte të ishte e padukshme për sytë e armikut, ndërkohë që për popullin ishte gjithnjë e pranishme.

Vijon