Osman Ahmetgjekaj: Një roman i ngarkuar me emocione që të shtrydhin shpirtin

Një roman i ngarkuar me emocione që të shtrydhin shpirtin

Nga Prof. Osman Ahmetgjekaj

Ka libra që lexohen me mendje, të tjerë me zemër. Por ka edhe vepra që përthithen me të dyja – e më pas të digjen në shpirt. Të trondisin, të ndalin frymën, të shtyjnë të ndalosh një çast, ta mbyllësh librin dhe të shikosh larg, në horizontin e një dhimbjeje të njohur, por të pazëshme. E tillë është vepra “Dëshmitar brenda në ferr” e shkrimtarit Xhavit Çitaku, një roman që nuk rrëfen thjesht një histori, por të fton të jesh dëshmitar i saj.

Xhavit Çitaku si një shkrimtar me përvojë dhe ndjeshmëri, na e sjell këtë roman jo vetëm si një krijim letrar, por si një relikë kujtese, ku jeta e një familjeje bëhet simbol i një kombi të tërë, e rrahur, e gjakosur, por kurrë e nënshtruar. Por ne kemi nevojë për këtë dhimbje. Kemi nevojë të ndjejmë, të mos harrojmë. Kemi nevojë të dëgjojmë zërin e atyre që kanë vuajtur, jo për të mbetur në të kaluarën, por për të mësuar prej saj. Për të ndërtuar një të ardhme më të drejtë, më të ndjeshme dhe më të vetëdijshme.

Ky libër është një akt dëshmie dhe kujtese. Është një thirrje që na kujton se harresa është forma më e rëndë e dhunës. Dhe se popujt që harrojnë vuajtjet e tyre, rrezikojnë t’i përjetojnë ato sërish

Libri “Dëshmitar brenda në ferr”  nuk është një roman i zakonshëm. Ai është një dëshmi jetësore, një rrëfim që nuk kërkon zbukurime, por kërkon që ne ta dëgjojmë me zemër të hapur dhe me ndërgjegje të pastër.  Leximi i këtij romani nuk është i lehtë. Jo sepse gjuha është e vështirë, përkundrazi – është e qartë, e ndershme, e fuqishme. Por sepse dhimbja që mbart ai është e madhe. Sepse çdo faqe e tij është e ngarkuar me emocione që të shtrydhin shpirtin.

Nga parajsa në ferr:, rrugëtimi i dhimbjes shqiptare

Romani hapet me një peizazh idilik, me ajrin e pastër të fshatit të Berishëve, ku jeta rrjedh mes natyrës dhe traditës. Por kjo qetësi është vetëm një gënjeshtër e përkohshme. Shumë shpejt, në sfondin e kësaj bukurie natyrore shfaqet hija e zezë e pushtuesit, e cila, si një erë e ftohtë, përshkon çdo skutë të jetës shqiptare.

Asllani, burri që bëhet shtylla e romanit, nuk është një hero në kuptimin klasik. Ai është më shumë se kaq – është një njeri që mban mbi supe gjithë barrën e historisë, që përpiqet të ruajë nderin, familjen, dhe tokën në një botë që përpiqet ta zhdukë. Ai është një dëshmitar i përjetshëm, një njeri i zakonshëm në dukje, por i jashtëzakonshëm në thellësi.

Tradhëti, dashuri, dhe gjak – ngjyrat e ferrit

Në këtë roman, ferri nuk ka flakë, por ka sy që spiunojnë, gra që digjen nga malli dhe burrëri, fëmijë që rriten në heshtje të dhimbshme, dhe njerëz që vriten dy herë: një herë nga plumbi, një herë nga harresa. Feridja, vajza që kthehet në grua, nga një ndjekëse dashurie në një shpagimtare të ftohtë, përfaqëson gruan shqiptare që nuk dorëzohet, që mban mbi supe jo vetëm shtëpinë, por edhe hakun.

Kapllani, Zeqoja, Cvetkoja – emra që nuk kanë vetëm role narrative, por mbartin vetë peshën e së keqes, të tradhtisë së brendshme dhe dhunës së jashtme. Të tillë njerëz janë fytyrat e ferrit që përmend titulli, ndërsa shqiptarët e thjeshtë, ata që nuk dorëzohen, janë dëshmitarët që jetojnë për të rrëfyer.

Vlera artistike dhe kombëtare

Romani mbart vlera të shumta: Artistike – për ndërtimin e strukturës, gjuhën, përshkrimin e ndjenjave dhe karaktereve; Historike – për faktet dhe kontekstin e vërtetë të jetës nën pushtim; Kombëtare – për frymën e atdheut. Ndërkaq, mesazhi kryesor i romanit është se: Shqiptarët, përkundër dhunës, represionit dhe tradhtisë, kanë ditur të qëndrojnë dhe të trashëgojnë te brezat pasardhës dashurinë për lirinë dhe atdheun.

Të tjera mesazhe përfshijnë: Liria nuk dhurohet, por fitohet me sakrifica; Tradhtia, edhe kur vjen nga të afërmit, nuk e ndal idealin kombëtar; Kujtesa është armë e fuqishme kundër harresës dhe padrejtësisë; Atdheu nuk duhet të paragjykojë bijtë e vet që vuajnë për lirinë.

Gjuha si mall dhe plagë

Çitaku e përdor gjuhën si një gdhendës i vjetër, që me daltën e fjalëve skalit jo vetëm ngjarje, por edhe ndjenja. Fjalitë rrjedhin natyrshëm, dialogjët janë të gjalla, përshkrimet herë të buta si puhiza e fshatit, herë të rënda si grushtat e një gjiganti.

Në çdo faqe, lexuesi ndjen dashurinë për tokën, për nënën, për lirinë, por edhe braktisjen, trishtimin dhe zemërimin ndaj padrejtësisë. Në vazhdim gjatë leximit të romanit po veçoj edhe një pasazh të shkruar me përkushtim, edhe për zhgënjimin ndaj Shqipërisë zyrtare, që në vend të përqafojë bijtë e vet të ndjekur nga pushtuesi, i shpërfill, i dënon, i lë në harresë. Falë autorit, një histori që mund të kishte mbetur në harresë, është kthyer në një rrëfim të fuqishëm që na bashkon, na prek dhe na frymëzon.

Autori i romanit Xhavit Çitaku ka ditur të shndërron dhimbjen në forcë rrëfimi, ka ditur të gërmoj në të kaluarën pa urrejtje, por me një ndjeshmëri të rrallë dhe me një përgjegjësi të madhe morale.

Me këtë libër, ai nuk ka shkruar vetëm një roman – ka ndërtuar një monument kujtese.  Një homazh për të gjithë ata që u sakrifikuan, që u tradhtuan, që u nëpërkëmbën, por që nuk u përkulën.

Një histori që është e jona, e të gjithëve

Romani nuk është thjesht historia e një familjeje. Është pasqyra e një shekulli vuajtjeje dhe qëndrese shqiptare, ku brez pas brezi përcillet jo vetëm dhimbja, por edhe drita e shpresës. Shabani, nipi i Asllanit, bart shpresën e brezit të ri, që ngrihet në demonstrata, që lufton me penë e pushkë për një të nesërme ndryshe.

Në këtë mozaik personazhesh, në këtë rrëfim që alternon ferrin me forcën e shpirtit njerëzor, lexuesi nuk mund të qëndrojë thjesht spektator. Ai bëhet vetë dëshmitar – ndoshta i heshtur, por jo i pandjeshëm. Këto personazhe, këto fate, këto vuajtje, në të vërtetë,, janë në fakt historia jonë kolektive – janë historia e atyre që kanë jetuar në kufirin mes jetës dhe vdekjes, mes shpresës dhe dëshpërimit, dhe që megjithatë kanë qëndruar në këmbë.

Kujtesa që mbron nderin

“Dëshmitar brenda në ferr” është më shumë se një roman. Është një akt kujtese, një akt drejtësie, një akt dashurie për kombin dhe për të vërtetën. Me syrin e tij të mprehtë dhe zemrën e butë, Xhavit Çitaku na e sjell këtë vepër si një gdhendje në mermerin e historisë, ku çdo gërvishtje është një kujtim, një plagë, një betim se e vërteta nuk do të harrohet.

Këtë roman thjesht nuk e shoh vetëm si letërsi – por si memorial të gjallë të një populli që nuk u shua, si këmbanë që i kujton kujtdo se heshtja është krim, ndërsa kujtesa – shpëtim. Andaj, Le ta shpërndajmë këtë libër, le ta lexojmë me zemër të hapur, le ta përcjellim tek brezat që vijnë – sepse ky libër është një trashëgimi që nuk guxojmë ta lëmë në heshtje.

Në këtë ferr që është historia e jonë, ende ka dritë. Dhe kjo dritë vjen nga dëshmitarët që nuk heshtin.