Zef Mulaj: Engjëll Koliqi - Rebeka

ROMANI  "REBEKA" I  AUTORIT  ENGJËLL KOLIQI

Trajton shumë sfida dhe peripeci jete nga realiteti ynë kombëtar

Shkruan Dr Zef Mulaj, Ancona (Itali), Prill 2018

U  njohëm me Engjëll Koliqin në një festë emigrantësh,  në Itali, vite më parë. Që nga ajo ditë e  deri më sot  nuk me kan munguar në  e-mailin tim  poezitë e tij, që  m’i dërgon vetë Engjëlli, disa vite nga Italia e viteve të fundit nga Kosova. I lexoj me kënaqësi të madhe poezitë e tij dhe ndihem i emocionuar nga vargjet e bukura,  sentimentale, plot shpresë  për të ardhmen  njerëzore, dhe mbi te gjitha për një përspektivë të ndritur që e thërret për Kombin tonë.

Tek  zëri  i Engjëllit, në çdo varg mbizotëron dashuria njerëzore, me të cilën ai lidhënë marrëdhënie njerëzit, popujt, politikën, lirinëe besimin. Poezia  e tijështë një filozofi dashurie,  kushtrim njerëzor për atdheun e për kombin tonë… Vargjet e tij shpesh tingëllojnë edhe si britma e mallkime për ata që e fyejnë dhe e lëndojnë atdheun e shqiptarizmën tonë të shenjtë, siç e quan poeti i rrënjës së Koliqëve. Me poezitë e tij mjaltishte, në stilin e lartë të lozës shkodrane, Koliqi këndon edhe bërtet nga froni mbretëror dardano-ilir, bashkë me mbretëreshën e mrekullive, siç e quan ai Nënëloken Shqipëri.

Por, nga ky shkrimtar, të mëton të jetë pasardhës i denjë i Axhës Ernest Koliqi, nuk  mungoi  surpriza  e  re. Ai pas librave poetikë, publicistikë, eseistikë e monografive, në fund na erdhi me një roman, me titull “Rebeka”, që është dhe diçka më shumë se  roman, më shumë se një jetë në kerkim te lirisë, e munguar në trojet dardane. Ja  dhe surpriza  e  Koliqit, që shpesh na paraqitet si Engjëlli Dardano-ilir Koliqi, domethënie shenjtëruese e mbiemrit të tij. Nuk i mjafton shpirtit të poetit  e shkrimtarit  ta hedhë në letër, në poezi apo  ne roman emrin "dardan".I duket pak dhe kërkon që  ta mbjell në gjakun e tij, ta qepë trupit në çdo qelizë, duke ia kthyer fytyrën dritës së diellit, gjithnjë duke gërryer  brenda vetvetes arkivin e lashtësisë  dardane, e copëtuar, e robëruar, e dhunuar,  e tjetërsuar.

Ndajvetëmdashuria e mirëfilltë njerëzore, çfarë na e predikon ky shkrimtar me penën e tij,  mund t’ia rikthej fytyrën nga dielli Dardanisë së madhe, për të cilën përjeton e kërkon  edhe në romanin e tij te mrekullueshëm, ku dashuria ringjallet e na thërret nëpermjet personazheve të goditur. Fuqishëm na thërret me gojën e me shpirtin e Rebekës, të Samirit, të Teutës e të Sokolit.Ata  personifikojnë "humnerat"  në trojet dardane,të mbuluara me dhunë e gjak, por  gjithnjë  shpresa  e shkrimtarit  në betejat e mëdha gjatë gjithë historisë,  i shtjellon me dashurinë për  tokën, atdheun e tjetërsuar nga padrejtësitë  historike. Kur lexon Prof. Engjëllin, hyn në një botë emocionale,ku  të rrethojnëepokat plot luftëra e tortura të njeriut në tokën e tij, duke kërkuar lirinë e grabitur e të ndaluar, shpeshherë duke u ndodhur përballë trishtimeve historike kthehesh në "Somnabul" për t'mos ndjerë  dhembjen që trasmetojnëfrazat  e thjeshta, ndërthurjet e ngjarjeve  në mes njerëzve e personazheve, që harrohen në periudha të ndryshme, me shpresëpër t’u rikujtuar

përtërilindurnë tokën e tyre. Shpeshpersonazhetikin,largohen,oseburgosen.Mbijetojnëkufinjhartashtëprerame  sopatën e  egërtërregjimevehistorike.

Me shumëbutësi mefjalëndashuri  etrasmetonhistorinënënjë "bastarde" qëmbeshtjellDardaninë e Madhe, me njëshamitëzezëmbifytyrën e saj, e shkonmëlargbutësishë, tektjetërsimiinjeriutnëbesimin personal.

Fantaziamoderneartistikenëpërlidhjet e funksionimittëpersonazheve,nëromanin“Rebeka”, me porositë educative ngabritmatartistike,bëhenintepertuestëfuqishëmtëhistorisëletrare, tëhistorisëdardanederinëditën e lirisë.

Ata  jetojnë me shpresadhenëmasëne gjerëtëpopullit, tëkthyernëtrupalëvizës,tëkomanduarnëtrojet e tyre.Pra,edhedashuriamerrformëdetyrimi,dhunimi,interesvetëm e vetëmpërtëmohurbrendavetëjetësrealitetinshqiptarnëtrojetdardane.Engjëlligjenzgjidhejnvetëmatëherëkurnjeriujetonilirënëvednin e tij, vetëmatëherëdashuria e harruarringjalletsepseringjallet e vërteta.

Duke analizuarçdolëvizjedhereagitëpersonazhevenëkëtë roman, mundtëthemi se duke  udhëtuar në artin letrarpoetik dhe në prozën e Engjëllit, do tëndjeheshtjetër, dotëzgjoheshdhe do tëudhëtoshnëbotën e emocionitdhetëforces,besimitdheshpresavetëmëdha,qëaikerkonthjeshtnëpërmjetdashurisënjerëëzore,mundtëarrijbotanënjëpaqetëvërtetëdheliritëmirëfilltë, çfarë e duantëgjithë.

Mundtëflasëshdhetëshkruash pa fund përEngjëllKoliqin,per hapsirën e madheletrare me njënumërtëmadhlibrashtëpublikuerbrendadhejashtëatdheut. "Rebeka,njëdashuri e  ringjallur"ilihetlexuesitpër takuptuaratë fondtëmadhartistik, gjuhën  e interpertimitartistik, epokat e lodhura e tëtrishtuara pa liritëpopujveqësundohen,dhunohene tjetërsohenpërinteresa "padronësh" qëduantësundojnëpadrejtësishtnëkurrizin e poujve.Nëmestyrepopullidardanilashtënëpenën e  Engjëllitbëhetlegjendë e dashurisënjerëzore…

Bashkë me këtopakfjalë e vlerësime,polëlexuesittëlexojnë“Rebekën”, edhepakbiografitëmikuttimEngjëll, me tëcilin u njohëmdhefilluambashkëpuniminnëartinletrar, nëdiasporëdhetëkontribuojmëbashkënëshumelëvizje e kremteshqiptare.

Engjëll Koliqi është i lindur më 10 nëntor 1956, në Stubëll të Vitisë në Kosovë. Shkollën fillore tetëvjeçaree ka mbaruar në vendlindje, gjimnazin – drejtimin e shkencave natyrore/matematikore në Viti dhe në Ferizaj. Në Universitetin e Kosovës në Prishtinë ka mbaruar fakultetin e edukimit dhe ka marrë titullin akademik: profesor i pedagogjisë.

Tetë vjet ka punuar në vendlindje, si mësimdhënës e edukator. I ndjekur nga regjimi okupues i Beogradit, pasi më parë edhe ishte arrestuar, në mars 1990 është detyruar të largohet nga vendlindja dhe shkon në Itali, ku jetoi e punoi rreth 23 vite. Nga janari 2013, e la mërgimin dhe u kthye e punon mësues në vendlindje, aty ku e la në mars 1990.

Që nga fillimi ka punuar gazetar dhe redaktor në Radio Vatikan, korrespondent i radiotelevizionit shqiptar – RTSH në Tiranë e pastaj i radiotelevizionit të Kosovës – RTK në Prishtinë. Ka punuar edhe për radiotelevizionin  publik të Maqedonisë, si dhe për radiotelevizione të tjera private në gjuhën shqipe. Mbi 20 vite shkruan në shtypin e përditshëm dhe atë periodik shqiptar – në Kosovë, në Shqipëri, në Maqedoni, në Mal të Zi  dhe në diasporë. Më së shumti ka shkruar në gazetat: Rilindja, Bujku, Bota Sot, Lajm Ekskluzive, Pavarësia News, Koha Jonë, Rilindja Demokratike, Panorama, Shekulli etj. Ka bashkëpunuar edhe me gazetat italiane – Corriere della Sera, La Repubblica, Il Messaggero, La Stampa, Il Mattino, Resegone, L’Avvenire, Famiglia Cristiana etj. Poashtu ka bashkëpunuar edhe me dy qendrat kreyesore radiotelevizive italiane – RAI dhe MEDIASET.

Mbi 30 vite është marrë me organizimin e shoqatave atdhetare, kulturore, artistike dhe humanitare. Në politikë nuk është angazhuar as aktivizuar në asnjë parti, edhepse bashkëpunonte me të gjitha palët e politikës shqiptare, në Kosovë dhe në viset tjera shqiptare. Ishte i akredituar nga Qeveria e Kosovës, si gazetar dhe veprimtar në Itali. Tani që është kthyer e punon në Kosovë, duke mos ushtruar mël profesionin e gazetarisë, Engjëlli po jep kontributin e tij politik, duke qenë kryetar i nëndegës së LDK-së në vendlindjen e  tij, në Stubëll.

Përveç artikujve gazetareskë dhe shkrimeve publicistike, ka botuar edhe qindëra poezi, nëpër gazeta e revista shqiptare. Në italisht ka botuar përmbledhjet me poezi “Il mio secolo si chiama amore” (Shekulli im quhet dashuri), si finalist i konkursit ndërkombëtar “Autorët për Europën 2005”, në Shtëpinë Botuese IBISKOS, në Empoli, si dhe përmbledhjen tjetër voluminoze, prej 161 poezishë, me titull “Sentimento di luce” (Ndjenjë drite), më 2007, nga Shtëpia Botuese  BOOPEN, në Napoli. I njëjti libër, në gjuhën portugeze, me titull “Sentimento de luz” është botuar   nga Shtëpia Botuese PROTEXTO, në Curitiba (kryeqytet i shtetit Paraná, në Brazil). Ndërkaq në vitin 2008, Shtëpia Botuese O LUTADOR në Belo Horizonte (kryeqytet i shtetit Minas Gerais, në Brazil), ka botuar librin e këtij autori “Madre Teresa – um amor sem limites” (Nënë Tereza – një dashuri e pakufijshme), me parathënien e Hirësisë së Tij – Kardinalit Serafim Fernandes Araújo dhe është pritur jashtëzakonisht mirë nga lexuesit dhe nga kritika. Që të dy librat, në gjuhën portugeze i janë përkthyer nga Profesoresha e mirënjohur Dr Vera Lúcia Alves Neves. Në vitin 2009 shkrimtari Baki Ymeri ia ka bërë një përzgjedhje poezishë, ia ka përkthyer rumanisht dhe ia ka botuar në Bukuresht, në shtator, librin poetik me titull “S? schimb?m lumea cu iubire” (Ta ndërrojmë botën me dashuri), për të cilin libër kanë shkruar kritikë letrarë të atjeshëm shumë pozitivisht. Shqip ka botuar librin “Ylli i Dardanisë rrezaton tokë e qiell” kushtuar Nënë Terezës, që më pas u botua edhe në gjuhën italiane (La Stella di Dardania irradia terra e cielo – në shtëpinë botuese “Trisauro” në Kalabri, sponzorizuar nga Komuna e Strigarit/vendlindja e Zef Serembes), dhe po përkthehet edhe në disa gjuhë botërore. Libri mbi Nënë Terezën është botuar më 2010 (shqip në maj, kurse italisht në shtator). Në Tiranë, shtëpia botuese Globus R, ia ka botuar librin poetik “Trokitje të heshtura”, në gushtin e vitit 2010. Në maj 2011, shtëpia botuese “Rugova Art” në Prishtinë nxori librin e tij monofrafik “Dr Ibrahim Rugova, arkitekt i Dardanisë së Re – Republikës së Kosovës”, ndërkaq në muajin shtator, në botimet “ADA” në Tiranë, doli libri me ese dhe reportazhe “Për një jetë më të mirë”. Gjithasshtu në vitin 2011, në Prishtinë doli vëllimi i tij poetik “Nën kurorën e lisit plak”, redaktuar nga Naim Kelmendi dhe Zhuliana Jorganxhi, në “Rugova Art”. Ky libër, në qershor të vitit 2012 fitoi konkursin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve Shqiptarë në Gjermani, duke u shpallur libri më i mirë poetik i autorëve të diasporës, i botuar në vitin 2011 dhe i dha Çmimin e parë “Azem Shkreli”. Në fund të vitit 2012, në Shtëpinë Botuese “Vllamasi” në Tiranë, i doli vëllimi poetik “Njëqind lule për Nënën” kushtuar Shqipërisë në 100 Vjetorin e Pavarësisë. Në  vjeshtën e vitit 2013, në Prishtinë, nga shtëpitë botuese “Rugova Art” dhe “Drita” iu botua libri tjetër publicistik “Miku i madh i shqiptarëve” kushtuar Papës Gjon Pali II, me redaktor Naim Kelmendin e recensentë Dr Dom Lush Gjergjin dhe Visar Zhitin. Në pranverën e vitit 2015, e njëjta shtëpi botuese (“Rugova Art”) i nxori në dritë edhe dy libra të këtij autori: librin publicistik “Gjurmëve të Martirëve” dhe atë poetik “Fituese është dashuria”. Ky roman është libri i gjashtëmbëdhjetë i këtij autori, respektivisht romani i parë i Engjëll Koliqit, ku redaktor e ka një koleg të tij nga Tirana – koleg krijues dhe gazetar Demir Gjergji. Tani ka të përfunduar një libër publicistik-shkencor, mbi historinë e shkollës shqipe, me mbi 500 faqe, që do të shohë shpejt dritën e botimit. Është duke punuar në një libër tjetër publicistik, për luftën e ballistëve tanë dhe disa vëllime poetike. Koliqi ka filluar të shkruajë romanin e tij të dytë, me titull “Faleminderit o Zot”, të cilin do ta botojë në disa gjuhë botërore dhe pretendon çmime ndërkombëtare.

Engjëll Koliqi, në vitin 2011, në Tiranë, është shpallur ambasador i paqes, kurse nga viti 2014 është anëtar i Akademisë Europiane të Arteve, me seli në Paris, në kuadër të së cilës, në një aktivitet kombëtar-shqiptar, në Durrës mor çmimin e parë publik për poezi.

Në janar të vitit 2009 pati një aksident të tmerrshëm automobilistik në Slloveni dhe mbas afër gjashtë javë në gjendje koma, falënderojmë Zotin që dëgjoi dhe përfilli lutjet e shumë dashamirësve, e ringjalli mrekullisht dhe po e merr vetin ngadalë, por sigurtë. Nga ky autor mund të presim edhe shumë tituj e shumë libra të tjerë, sepse nuk pranë kurrë së shkruari, me penën e tij mjaft të mprehtë e të ëmbël.

-Per ZemraShqiptare, nga  Italia, Prill 2018-