Agim Gashi: Daja Ramë bie nga minarja

DAJA RAMË NGA LLAJSHEVCI BIE NGA MINARJA PËR NDERIN E SHQIPËRISË

(Inspiruar sipas ngjarjes së vërtetë) 

NGA AGIM GASHI

Ishin vitet më të vështira të kombit.Re të zeza kishin vërshuar tokat e Arbërit. Posa kishim dal nga robrimi shekullor i osmanllinjëve, na moren robërues tjerë, ata që kishin ardhur si barbar nga tokat e Karpateve, na kishin ardhur dikur moti si njerz të munduar, të shkretë e të ndjekur. Ne si popull bujar që ishim ua lëshuam  tokën e u dhamë qytete, i pritem me mikëpritje arbërore si e kishim traditë, u dhamë armë e dije dhe në fundë na e morën edhe token tonë, na robruan çnjerëzisht duke na dhunuar e masakruar.

Fajet i kishim ne,sepse nuk ishim vigjilent ashtu si duhet me atdheun që nga lashtësia.Atdheu  na mallkoi andaj ne si popull kurr ditë të bardha sdo të shofim. Edhe sot sillemi me atdhun si me bashqen e babait.

Pra, fjalën e pata pë kohën kur shkoi Turqia nga viset tona e kur erdhen kralitë. Përsëri, për ardhjen e krajlive fajtor ishim ne. Donim sejcili të ishim bjrakta, agallar e pashallar. Smundeshim të gjithë pra.Mu për këtë tani krajlia serbe bënte miqësi me turqit për ti kryer disa pazare me neve si popull. Vetëm gjatë viteve 1912-1915 nga Kosova u shpërngulen mijëra e mijëra shqiptar për të vazhduar në vitet e mëvonshme por edhe në kohëne kralit komunist Titos, pastaj në kohen e Millosheviqit e tepër fatkeqësisht se shpërngulja apo ikja e shqiptarëve nga atdheun vazhdon edhe në kohen e sotmetë këtij regjimi!

Shpërnguljet e athershme ishin të tmerrshme. Gjysma e antarëve të familjes vdisnin rrugëve të Serbisë, Bullgarisëe Turqisë derisa mbërrinin në shkretëtirat e Anadollit. Si fati i shumë shqiptarëve nga mbarë toka e Arbërit në tkurrje, ashtu u ndodhi edhe fshatit Llajshevc të Komunës së Gjilanit.Shumë familje, pasi shitën asht e rrasht, moren rrugët e moskthimit për tu përgjysmuar familja e për tu çmendur shumica.

Kësaj radhe dua të flas për Dajen Ramë Ramadani dhe familjen e tij. Pothuaj se gjysma e Llajshevcit moren rrugën e mërgimit. U kishin premtuar se atje do të gjenin tokë me bollëk, hurme, e mjaltë të bletëve të bardha…do ta gjenin edhe parajsen e kësaj bote.

Pas shumë peripetive të udhëtimit bizar, përgjysmimit të fmiljeve duke lënë varre të pambuluara, mbërrinë atje ku në vend të hurmeve e mjaltit gjeten urinë, në vend të parajses gjeten ferrin e vërtetë, shkretirat me plot vdekje dhe të papriturat natyrore.

Jetonin edhe kështu, të zhgënjyer, të uritur,pa shkollim, pa tradita, pa doke e zakone…jetonin tmerrshëm e gjithmonë me kokrra loti hanin edhe atë kafshatë që memzi e bënin.

Jetuan kështu disa vite tmerri e me të gjitha padrejtësitë njerzore që ua bënte shteti turk këtij populli të shkretë që asesi smund të integrohej në jeten e re e plot sakrifica.

Daja Ramë i zhgënjyer me jetën dhe me ata që e kishin mashtrue, çdo ditë ua thoshte turqëve në surrat:Ju jeni njerz pa Zot e pa nder. Padrejtësitë, krimet e dhunimet që ju i bëni, janë çnjerzore e jashtë çdo norme. Bile, fjalën që ua thoshte në çdo bisedë e në çdo tubim ishte:

-Ju jeni më të zi se shkijet!

Daja Ramë bante shumë konsekuenca për padëgjueshmërinë e tij ndaj shtetit turk dhe “mikëpritës”. Rrahej, burgosej, nënqmohej…por nuk dorzohej.

Një ditë vendosi të protestoj në mënyrën më të vacant në mbarë rruzullin toksor.

Një të premte ishte ditë pazari në qytetin ku jetonte. Hyri në xhaminë më të madhe, zuri rob hoxhen dhe e lidhi, hapi autoparlantët me zërimin më të fuqishëm, mori mikrofonin dhe hypi në minaren e xhamisë. Pasi lëshoi shenjën se ka lajm me rëndësi nisi të flas.

-Hej ju o turq të zi e të larmë. Na mbajetët 525 vjet nën robërim dhe ne nuk u mbushëm mend: Përsëri na mashtruat!

Rreth xhamisë tuboheshin njerzia me të madhe. Pothuajse për pak minuta turma e njerzëve numronte mijëra e mijëra njerz.Asnjëherë nuk kishte ndodhë që dikush të hypte në minaren e xhamisë e të protestonte në mënyrë të tillë. Më interesante ishte se si ka guxue një arrnanut të hypte atje ku ishte më afër Allahu e ta shante Turqinë. Dhe daja Ramë vazhdonte:

-Ju na robruet, na vratë e na dhunuet, madje edhe fenë me dhunë na e ndërruet, e përsëri shkive ju dhashi të drejta e neve asnja hiq.Ushtria juej dhe pashallaret tuaj mashtrohshin për nji shkinë dhe mija hektar tokë shqiptare i dhuronit serbëve të ardhur nga karpatet.Edhe mapara ishin kojshitë e juaj.

Tani më turma ishte shumëfishuar por edhe forca të mëdha policore e madje edhe ushtria mundoheshin ta ndalnin shqiptarin eLlajshevcit, shqiptarin e Dardanisë Ramë Ramadanin.

Por dajes Ramë as syri vërr si bënte. Ai e kishte vendos tua thoshte turqëve se shqiptarët ju njofin dhe se asgjë nuk i lidhte me faren aziatike.

Kur Daja Ramë e pa se do të zihej nga forcat e mëdha të policisë e ushtrisë turke, zbrazi fjalët e fundit që i kishte pregaditur si dhuratë turqëve barbar, dhe fjalët e fundit të jetës së tij:

-Ju o turq, jeni më të zi se shkijet. Ju bashkë me shkijet bëtë plane e plane me na shfaros por nuk arritët dot. Shqipnia do të jetoj e populli shqiptar ka me u mbush mend nji ditë tuj ja vue gishtin kokes për ti përkujtue se sa gjaku u derdh në shekuj duke luftue kunder barbarive tueja. Rrnoftë populli shqiptar e rrnoft Shqipnia!

Posa i tha këto fjalë, Daja Ramë Ramadani nga Llajshevci i Gjilanit të Kosovës, u nis drejt parajsës, drejt amshimit, drejt ruajtjes së nderit e moralit shqiptar. Hypi mbi murin e rrethojes së minaresdhe u gjue nga atje lart. Kah binte poshtë i dukej se po e shifte tokën e bukur shqiptare, po e shifte Llajshevcin e tij të lindjes, po e shifte në valvitje flamurin me shqiponjen dykrenare.

Ramja ishte e tmershme. Shumë njerz pyetnin se kush ishte ky arrnaut që me aq trimëri u bë fli për të drejtat shqiptare. Në vendin e ramjes së Dajes Ramë, në pellgun e gjakut u formua shqipnja dykrenare.Syt i kishin mbetë hapur ndërsa rapsodi kosovar i këndoi:

Daja Ramë ra prej minares

Të nji xhamie të Turqisë,

U flijue trimi i Llajshevcit

Me ja rue nderin Shqipnisë!

07.06.2013

Düren

___________

Shpërngulja e shqiptarëve në Turqi

Shpërngulja e shqiptarëve prej Kosovës në Turqi 1912-1915

Sipas dokumenteve qëgjenden në Arkivin e Sekretariatit Federativ të Punëve të Jashtme në Beograd,në Fondin PO (Politçko Odelenje) nga Konsulatigjeneral jepen këto të dhëna për shpërnguljen e shqiptarëve nëpër Selanik nëTurqi. Sipas dokumentit numër 1246 të përpiluar më 12 prill 1914 jepen këtoshifra:

Nëntor 1912 në Turqishpërngulen 8866 shqiptarë,

Dhjetor 1912 në Turqishpërngulen 11493 shqiptarë,

Gjatë Janarit 1913shpërngulen 12087 shqiptarë,

Gjatë Shkurtitshpërngulen 1288 shqiptarë,

Gjatë Marsit shpërngulen7553 shqiptarë,

Gjatë Prillit shpëngulen6725 shqiptarë,

Gjatë Majit shpërngulen12813 shqiptarë,

Gjatë Qershoritshpërngulen 9386 shqiptarë,

Gjatê Korrikut shpërngulen 21045 shqiptarë,

Gjatë Gushtit shpërngulen 29312 shqiptarë,

Gjatë Shtatorit shpërngulen 13380 shqitparë,

Gjatë Tetorit janë shpërngulur 14764 shqiptarë,

Gjatë Nëntorit shpërngulen 17313 shqiptarë,

Gjatë Dhjetorit shpërngulen 15502 shqiptarë,

Gjatë janarit të vitit 1914 në Turqi shpërngulen 10182shqiptarë,

Gjatë Shkurtit në Turqi shpërngulen 25060 shqiptarë,

Gjatë Marsit në Turqi shpërngulen 12346 shqiptarë,

Gjithsej, sipas dokumentit, vetem në Turqi, janë shpërngulur239807 persona. Në këtë shifër theksohet se nuk hyjnë fëmijet që ishin nënmoshën 6 vjeçare. Gjithashtu, theksohet në këto dokumente, se nëpër Kavallëkanë kaluar edhe 4 mijë familje myslimane, por edhe po aq përmes rrugëstokësore. Të gjithë këta persona thuhet se i kanë çuar në Turqi me 395 anijeevropiane. Sipas të dhënave të "Komitetit të Kosovës", gjatë Prillittë vitit 1914 për në Turqi janë shpërngulur: 6520 shqiptarë.

Gjatë majit për në Turqi janë shpërnguljur 15414 shqiptarë,

Gjatë Qershorit për në Turqi janë shpërngulur 14821shqiptarë

Gjatë Korrikut për në Turqi janë shpërngulur 26237shqiptarë,

Të gjitha këto të dhëna i ka botuar Akademia Serbe eShkencave dhe Arteve, seksioni i Shkencave Historike ("Dokumenta ospolnjoj politici kraljevine serbije", K.VII Sv.1 Beograd 1980.f.617-618).

Sipas të dhënave të Ministrisë së Punëve të brendshme tëmbretërisë serbe (1912-1915) në Kosovë ishte planifikuar të kolonizohen 20 mijëserbë në zonnë e okupuar nga serbët dhe 5 mijë malazezë në zonën e Kosovës tëokupuar nga malazezët.

Programiserb për shpërnguljen e shqiptarëve

HISTORIA

Shpërngulja eshqiptarëve ka filluar edhe më herët nga viset veriore të Shqipërisë. Dëbimet epara të njohura datojnë që në vitet 1877. Në këtë kohë janë dëbuar shqiptarëtqë kanë jetuar në viset më veriore që janë prej Pazari të ri, Kurshumlisë sidhe gjithashtu edhe prej vilajetit të Nishit. Në këtë kohë të gjitha ata qës'kanë mundur të ikin janë vrarë, masakruar nga forcat e ndryshmeserbo-malazeze. Kështu që, është bërë ndryshim i thellë i hartës demografike tëregjionit.

ANEKSIMI SERB IKOSOVËS

Shpërngulja edetyruar e shqiptarëve nga Kosova, Dukagjini, Sanxhaku dhe nga Maqedonia, kafilluar në luftën e parë ballkanike në tetor të 1912.

Sipas dokumenteve tëdiplomacisë serbe 281.747 njerëz janë dëbuar deri në gusht të vitit 1914, dukemos llogaritur fëmijët deri në moshën gjashtë vjeçare. Familjet shqiptare janënga hapësirat e sapo-pushtuara të deportuara përmes Greqisë për në Turqi. Përpopullimin me myslimanë nga shtetet ballkanike ishte përcaktuar hapësira equajtur Anadoll, a për shqiptarët e Halep dhe Bagdad, në Siri dhe Irak. Nëpronat e shqiptarëve të dëbuar, qeveria serbe ka vendosur mbi 20.000 familjeserbe, ndërsa qevera e Malit të Zi ka planifikuar t'i vendos 5.000 familje nëDukagjin.

SHPËRNGULJA NË KOHËNE MBRETËRISË JUGOSLLAVE

Me kthimin e ushtrisëserbe në vitin 1918, Shpërngulja me dhunë e shqiptarëve, pa të drejtë kthimi,ka vazhduar deri në luftën e dytë botërore.Në periudhën e MbretërisëJugosllave, "njësi fluturuese" të ushtrisë, policisë dhe çetnikëve ikanë torturuar dhe vrarë popullsinë shqiptare. Nga 1918 deri në 1938, ushtria ika djegur dhe shkatërruar 320 fshatra shqiptare. Vetëm në periudhën 1918-1912,janë vrarë 12.346 persona, janë burgosur 22.150 persona, janë vjedhur 50.515shtëpi dhe janë djegur 6.125 shtëpi. Sipas të dhënave nga Instituti i historisënë Prishtinë, në periudhën e viteve 1919-1940 në përgjithësi janë dëbuar255.878 myslimanët nga Mbretëria Jugosllave në Turqi, nga të cilat

Shqiptarët : 215.412

Turqet : 27.884

Boshnjakët : 2.582

Krahas shpërnguljesnë Turqi ka ekzistuar edhe një shpërngulja më të madhe në Shqipëri. Sipas disatë dhënave, vetëm në vitin 1921 nga hapësirat jugosllave në Shqipëri janëshpërngulur rreth 40.000 persona.[8] Përveç Turqisë dhe Shqipërisë, shqiptarëtkanë ikur edhe në Evropë dhe në Amerikën Veriore, dhe në këtë mënyrë janëkrijuar diaspora shqiptare të shumta në ato vende.

Kontaktet e parashtetërore ndërmjet Mbretërisë SKS dhe Turqisë shpërnguljes së shqiptarëve janëzhvilluar në vitin 1926 janë themeluar platforma të reja të ministrisëJugosllave të argokulturës, qëllim i së cilës ishte eskpatrimin e shqiptarëvemund të arrihet vetëm si një proces afatgjatë, pasi që as Jugosllavia nuk kamjete të mjaftueshme as rrethanat ndërkombëtare nuk lejojnë lejuar të vendosetpër një afat të shkurtë.[ Pas vendosjes së diktaturës, Mbretëria e Jugosllavisëka intensifikuar pastrimin etnik të shqiptarëve, ku rol udhëheqës kishte Klubikulturor Serb, i përkrahur nga administrata shtetërore

Qeveria Jugosllave në1935 ka mbajtur takime me pesë përfaqësuesit nga pesë ministritë dhe Shtabigjeneral e përpiluan projektin "mbi dëbimin e elementit josllav nga SerbiaJugore" Ndërmjet përfundimeve të tij ka dominuar prurja urgjente e njëkonvente bilaterale me Turqinë dhe Shqipërinë. Me marrëveshjen ishte e paraparëçlirimi nga të gjitha detyrimet e tatimeve dhe të ushtrisë për të gjithë ata qënë mënyrë vullnetare kanë hequr dorë nga shtetësia jugosllave dhe transport papagesë për ata që pronën e tyre të patundshme t'ua jepnin shtetit.Sugjerimet eshtabit gjeneral janë pranuar si masa për "dëbim me sukses dhe të shpejtëtë popullsisë josllave“ në Turqi dhe Shqipëri. Masat kanë nënkuptuar edheshuarken e propagandës kundër shpërnguljes që është udhëhequr nga Tiranë,shpesh duke thirrë rekrutët shqiptarë nga hapësirat kufitare në ushtrimeushtarake, ndalesë në pranim në shërbimin shtetëror "persona që vijnë nëkonsideratë për shpërngulje", transferimi i nëpunësve josllav në treva tëtjera të vendit, "nacionalizimi i objekteve gjeografike dhe mbiemratpersonal" etj.

Turqia në fillim të1936 shprehu gatishmërinë për arritjen e një marrëveshjeje formale meJugosllavinë për transferimin e 200.000 banorë që janë të ngjashëm mementalitetin turk, ata në Turqi "do të asimiloheshin lehtë".

Duke kritikuarpolitikën afatgjate të dëbimit të shqiptarëve, akademiku dhe politikani serbVasa Çubrilloviç sugjeroi mënyra për zgjedhjen e "problemitshqiptarë" me pastrime etnike në masë të madhe të Kosovës nga Shqiptarët.  Çublirlloviçi më 1937 e bëri projektin eDëbimi i Shqiptarëve për qeverinë e Stojadinoviçit, që duhej ta ndiqte qeveritështetërore.

“          Arnatutët është e pamundur t'ishtypësh vetëm me kolonizim gradual... Mënyra e vetme dhe mjet i vetëm ështëdhuna brutale e një qeverie shtetërore e organizuar... ku ne gjithnjë kemi qenëmbi ta.”

Qeveria e Beograditka organizuar formacione paramilitare çetnikët që janë udhëhequr nga KostaPeçanac, Miliç Krstiç, Jovan Babunski, Vasilije Trbic dhe të tjerë, që i kanëorganizuar ekspedita dënueses duke kryer dhunë, terror dhe plaçkitje eorganizuar. 7 tetor 1938 : ministria e ushtrisë e Mbretërisë Jugosllavisë kaurdhëruar që të vazhdohet me aksionin e dëbimit të shqiptarëve, ndërsa komandaIII e armatës sugjeroi masa që duhet ta kryejnë në mënyrë të "qëllimshme,sistematike, por edhe energjike" dhe në kohë sa më të shkurtë duhet tëthyhen masa kompakte të mëdha të shqiptarëve. Armata në lidhje me këtë tregonnjë rol të rëndësishme që duhet të udhëhiqet nga ana e Kisha mbrotja populloredhe iniciativa private.

Gjatë kohës shumë tëvështirë për shqiptarët nën administrimin monarkik të serbëve Partia komunisteJugosllave ka vepruar në Kosovë, duke faleminderuar për autonominë dhe barazinëvëllazërore të popujve, ishte kundër dëbimit të shqiptarëve në Turqi, konfiskimine pronave të tyre dhe terrorit kundrejt tyre.

KONVENTAJUGOSLLAVO-TURKE

Aktivitetetshtetërore në dëbimin e myslimanëve kulminoi me nënshkrimin e konventësJugosllave-turke. Nga 9 deri 11 korrik 1938 në Stamboll u mbaj një varg i takimevenë përgatitjen e marrëveshjes Jugosllavi-Turqi mbi dëbimin e shqiptarëve. Anëtkanë rënë dakord që në afat prej gjashtë viteve të zhvendosen 40.000 familjeshqiptare nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i zi në zona të zbrazta Anadolli.[10]Konventa jugosllve-turke u nënshkrua më 11 prill 1938, a është dashur të hyjënë fuqi kur të ratifikohen nga parlamentet e të dy shteteve. Zhvendosja eshqiptarëve është dashur të lirojë toka të punueshme për serbët nga rajonetpasive. Artikulli 2 i konventës ka paraparë ekspatririmin në tërësi tëshqiptarëve nga shumë qytete, nga të cilat janë : Prizren, Ferizaj, Prishtinë,Kaçanik, Gjilan, Preshevë, Pejë, Istog, Mitrovicë, Gjakovë, Vushtrri, Drenicëdhe të tjerë. Gjatë pesë viteve të para, nga 1939 deri në 1944, ishte eparaparë që në Turqi të vendosen 25.000 familje shqiptare, dhe në dinamikën nëvijim. 

4000 familje në 1939,

6000 familje në 1940,

7000 familje në 1941dhe 1942 si dhe

8000 familje në 1943dhe 1944.

Sipas marrëveshjes,një familje mund t'i ketë deri në 250 anëtarë, kështu që 40.000 familje mund tëpërmbajë më shumë miliona njerëz. Ratifikimin dhe realizimin e kësaj konvente ekanë penguar mosmarrëveshjet financiare, kampanja shqiptare kundër dëbimit dheshpërthimi i Luftës së dytë botërore. Edhepse kjo marrëveshje nuk është as eratifikuar e as e kryer sipas planit, ka pasur pasoja të rënda në pozicionindhe ë ardhmen e popullatës shqiptare.

PASOJAT

Si pasoja tëpastrimit etnik afatgjatë dhe kolonizimit të hapësirave shqiptare, ka ardhurderi te ndryshimeve të rëndësishme në strukturën etnike të popullatës.Gjithashtu, për shkak të zbatimit të masave të dhunës në raport të grupeveetnike janë bërë shumë të tensionuara, veçanërisht ndërmjet vendaseve dhekolonialistëve serb, që ka pas pasoja në thellimin e konfliktit shqiptaro-serb.