Editorial » Entela
Entela Binjaku: Të jesh i papunë në Shqipëri
E enjte, 27.12.2012, 09:18 AM
Të jesh i papunë në Shqipëri
Nga Entela Binjaku, sociologe
Në vijim
të shkrimit të mëparshëm, në qendër të këtij shkrimi do të jetë përjetimi i
papunësisë në shoqërinë tonë. Papunësia është një ndër dukuritë e mundimshme
dhe aktualisht e pranishme në shumë familje shqiptarësh.
Dikush
mund të mendojë se nuk ja vlen të merresh me problem që dihen, por trajtimi i
dukurive të jetës sociale është pjesë e reflektimeve të domosdoshme të
sociologëve.
Në çdo
rast papunësia vëzhgohet konsiderohet si një vatër e vërtetë problemesh, si një
nyje nga e cila lindin problematika komplekse; jo më kot në shoqërinë tonë
thuhet se “papunësia është nëna e të gjitha të ligave”. Të jesh i papunë
nënkupton të jetosh në një ankth të vazhdueshëm, me dëshira vetjake dhe
familjare të paplotësuara, me nevoja që rrezikojnë të mos materializohen
asnjëherë. Të jesh i papunë nënkupton që koha nuk ka asnjë vlerë, sheh sesi
izolohesh duke u rrudhur aq shumë në konktakte sociale, kaq tipike për
shoqërinë tone. Të jesh i papunë do të thotë të humbasësh besimin edhe tek
vlerat që mbart për veten, familjen dhe shoqërinë. Papunësinë mund ta përjetosh
në disa mënyra, duke qenë në kërkim, duke hequr dorë fare nga kërkimi, duke
qenë i punësuar më parë, duke mos qenë asnjëherë i punësuar, etj.
Të jesh i
papunë dhe në kërkim në shoqërinë tonë do të thotë të shohësh edhe sesi besimi
të vetja fiket, sesi familjes i shtrëngohet jetesa, sesi krenaria jote e
materializuar edhe në diplomë, nuk të përfaqëson më. Të jesh i papunë dhe në kërkim do të thotë të
shohësh sesi çdo përpjekje që bën nuk ka asnjë vlerë, nëse nuk ke referencat
politike apo nepotike të duhura. Por, të jesh i papunë, në kërkim dhe pa pasur
këto referenca, kjo është tërësisht dëshpëruese sepse do të thotë të mos
shpresosh asnjëherë askund.
Ndërkohë
të jesh i papunë kur ke njohur punësimin është një përjetim edhe më
shkatërrues sepse punësimi është shumë i
rëndësishëm, veçanërisht në ruajtjen e vlerave dhe të vlerësimit të njeriut për veten. Edhe kur
kushtet e punës nuk janë më të mirat, apo të dëshiruarat, edhe kur puna është
monotone e nuk të jep kurrfarë kënaqësie, ajo është sërish shumë e rëndësishme
sepse kontribuon në rritjen e besimit tek vetja.
Por
përtej këtyre ndjesive, që janë të përgjithshme tek të gjithë të papunët, të
jesh i papunë në vendin tonë do të të
duhet të gjesh forcë të posacme e të përballesh edhe me një mendësinë
olektive që të rretho. Për këtë arsz shpesh nuk e pohojme dhe nuk e denoncojme
shoqërisht se jemi të papunë. Prandaj, në shoqërinë tonë papunësia është një
peshë shumë më e madhe pasi një individ i papunë duhet të përjetojë edhe
paragjykimin e të qenët i tillë. Madje,
shoqëria mban hera-herës edhe një qëndrim kufizues ndaj të papunëve duke
rikthyer në kujtesë moton: “ndalohet hyrja për të papunët”. Ndërkohë shprehje
të tilla si: “e ç´merresh me atë..ai pa punë është..se mos ka ndonjë punë
ai..etj., përforcojnë edhe njëherë këto qëndrime paragjykuese.
Shoqëria
shqiptare ka një qëndrim të trashëguar edhe nga periudha e kaluar, gjatë së
cilës papunësia trajtohej si një dukuri karakteristikë vetëm e vendeve
kapitaliste e revizioniste, në të cilat ishte shumë e vështirë të gjendej punë
për të siguruar mjetet e jetesës. Në mentalitetin e shoqërisë sonë të asaj
periudhe, papunësia ishte një fjalë e munguar ose një dukuri e dënuar nga
qëndrimi kolektiv ndërkohë që qëndrimi
ndaj njeriut të papunë ishte shumë i prerë. I papuni ishte njeriu që
endej kot, ai që s'kishte për të zgjidhur ndonjë çështje në një zyrë etj. ose
s'kishte ndonjë punë diku. Madje kështë perifrazohej papunësia në fjalorët e
kohës. Një pjesë e këtij qëndrimi u trashëgua dhe përdoret edhe sot, kur thuhet
se i papunë është njeriu që rri kot apo që nuk I sjell ndonjë dobi a përfitim
vetes, familjes e shoqërisë.
Në këto
dy dekada të fundit, një sërë dukurish deviacionale të lidhura edhe me ato të mungesës së referencave, apo të
krizës së motivimit dhe të besimit tek institucionet shtetërore, janë kaq të përhapura sa i ka bërë disa
koncepte të kuptueshme nga të gjithë. Papunësia është një ndër to, edhe pse shpërndarja
e kësaj dukurie sipas grupmoshave, nivelit të arsimimit, zonave gjeografike,
gjinisë etj. është një fushë interesi për studiues të shkencave shoqërore.
Sipas Organizatës Ndërkombëtare të Punës i papunë është çdokush që mbi 15 vjeç
dhe që përmbush kushtet e mëposhtme: është i aftë për punë, nuk punon, është i
gatshëm për një punë të paguar dhe në kërkim të një vendi pune. Papunësia në
vendin tonë është rritur ndjeshëm
veçanërisht me humbjen e vendit të punës nga ana e asaj pjese të popullsisë së punësuar, si dhe
me rritjen e ofertës për punë nga ana e asaj pjese të popullsisë që prek moshën
ligjore për punësim. Duke shtuar këtu
edhe një kategori individësh tashmë më të shkolluar.
Shumë
shoqëri studiojnë pasojat e papunësisë dhe hartojnë terapi individuale dhe në
grup për tejkalimin e tyre. Në se do të hidhnim një vështrim të shkurtër mbi
shoqëritë evopiano-veriore, pra vendeve shumë të zhvilluara si Finlanda,
Norvegjia e Suedia etj. do të vërejmë se papunësia konsiderohet një çështje e
gjithë shoqërisë. Wshtw shteti, si organizuesi mbarëshoqëror i cili perms
institucioneve sociale të shtrira në gjithë vendin që merret me studimin e
kërkesave për punë, me karakteristikat e çdo individi, pra krijimin e një baze
të saktë të dhënash dhe informimin e vazhdueshëm të subjekteve për t´u punësuar.
Ndërkohë këto struktura sociale, hyjnë në studimin edhe të dukurive të tjera
sociale duke u shndërruar në amortizatorë të tyre.
Ndërkohë
tek ne, pasojat e papunësisë mbeten vetëm në nivele përjetimesh personale e
familjare edhe pse ato shtrihen në shumë nivele të shoqërisë duke u bërë shpesh
herë shkak i shumë dukurive deviacionale në vend.