Për Mazhanin
në rrethin e Përmetit është folur kalimthi, por historia e tij është e hershme
dhe sa më larg të zhytemi në historinë e tij, aq më afër na shfaqen konturet e
një qytetërimi që pret në radhë të parë dorën e arkeologëve, por edhe të
studiuesve të fushave të ndryshme që mund të zbardhin sadopak historinë e tij.
Po le të
njihemi më nga afër:
Mazhani ndodhet në pjesën veriperëndimore të rrethit të Përmetit, fillon aty ku
ngrihet qafa e Kiçokut dhe në një gjatësi rreth 5 km. shtrihet përgjatë rrëzës së Trebeshinës. Në juglindje
kufizohet me fshatin Psarr. Ndërsa në lindje dhe veri ka fshatrat Ballaban dhe
Komorak. Sipërfaqja e tij është rreth 15 km katror. Në vitet 70-të, nga fshati Mazhan, për arsye organizimi
u shkëput një pjesë e tij dhe formoi fshatin Kondas. Po meqë këtu flitet për
periudha të hershme, territor i Mazhanit do të konsiderohet ashtu sikundër
fshati ka qenë para viteve 70-të.
Për të kuptuar më mirë madhështinë e tij, le të shohim institucionet fetare që
kanë qenë përdorur nga banorët e këtij fshati:
Besimi i banorëve të sotëm është ai i bektashinjve.
1- Teqeja e Kiçokut.
Kjo teqe ka qenë institucioni më i rëndësishëm i besimit të bektashinjve. Ajo
nuk u ka shërbyer vetëm banorëve të Mazhanit, por edhe të fshatrave përreth.
Pas viteve 90-të u rindërtua nga Alizot Canollari. Sot është bërë një qendër e
rëndësishme e besimit fetar.
2-Mekami në qendër të fshatit Mazhan.
Mekami ka qenë tepër i frekuentuar nga banorët e fshatit. Pas viteve 90-të
u rindërtua përsëri. Data
24 qershor është lënë si dita e takimit të banorëve të fshatit që janë larguar
dhe ky takim realizohet në mjediset në afërsi të mekamit. Në këtë ditë përveç
banorëve të larguar vijnë dhe ata nga fshatrat përreth.
3- Vakëfi. Diku në krye të
fshatit gjendet një vend që e quajnë vakëf. Në dokumentet osmane figuron që nga
viti 1583.
4-Xhamia e
Psarrit.
Ishte në kufirin që ndan Mazhanin nga Psarri. Nuk duhet të ketë funksionuar
gjatë, pasi prej banorëve nuk ka të dhëna që ky institucion të ketë ushtruar
funksionin e tij.
5-Kisha e Shën Mitrit
Në fund të fshatit Mazhan në lindje të tij është një vend që që quhet Shën
Mitri. Emri i këtij vendi lidhet me një kishë që i ka shërbyer fshatit.
Kujtimet për të janë të mjegullta nga banorët e fshatit, por gjithësesi emri i
vendit na tregon praninë e këtij institucioni të krishterë në këtë mjedis.
6-Kisha e Kreshovës.
Ajo ndodhet në lagjen Kreshovë. Vendodhja e saj është e përcaktuar. Para vendit të
quajtur Sheshi i Melicës ndodhen rrënojat e kishës. Dy emërtimet: Kisha dhe
Rrethi i Kishës lidhen me këtë institucion të krishtërimit.
7-Kisha e Kondasit.
Po në lagjen
Kondas a mund të ketë patur një kishë?
Sipas gojëdhënave edhe kjo lagje ka patur një kishë, por nuk ka një emërtim
vendi që mund të japë të saktë vendndodhjen e saj.
8-Bregu i kryqit
Në fund të fshatit, në një kodër të dukshme, është një vend që quhet :
“Bregu i kryqit” Këtu ka qenë një kryq që shërbente jo vetëm për banorët e
fshatit, por edhe më gjerë. Ky kryq i vendosur në këtë kodër shihej nga më
shumë se 5 fshatra. Ai bënte
edhe lidhjen midis tri kishave, sepse që këtej mund të shiheshin qartë Kisha e
Kreshovës, e Kondasit dhe ajo e Shën Mitrit. Mazhani i shekujve të shkuar,
me dy kisha të rëndësishme dhe me një kryq që dukej gjatë gjithë segmentit të
rrugës Bubës-Këlcyrë, sidomos në pjesën e mesme të këtij segmenti, e ka bërë
Mazhanin të ndihej krenar për besimin e tij. Për kryqin e Mazhanit thuhej se
kishte lartësinë e një ndërtese dy katëshe . Me këto përmasa ishte i dukshëm
ngado që kodra e kryqit mund të shikohej. Një kilometër më lart shtrihet një
tjetër kodër që nga banorët quhet Lisi i Belçit. Në krye të saj ka qenë një lis
gjigant. Tregojnë se, kur ishte ditë e kthjellët, ky lis dukej që nga
Konica. Nga këto dy maja
kodrash banorët e Mazhanit vështronin Tomorrin dhe i drejtonin atij lutje.
Vende të
shenjta që i përkasin besimit të vjetër të shqiptarëve.
9- Lisi i shenjtë i Kreshovës
Ky lis gjendej në oborrin e njërës prej shtëpive. Duke qënë i
veçuar kishte patur të gjithë hapësirën që të formonte një kurorë të ndryshme
nga ajo që e formojnë lisat që ndodhen në një pyll. Kurora e tij ishte në
formën e një ombrelle. Kishte një lartësi që shkonte rreth 20 metra. Degët e
fundit mbullonin një sipërfaqe të madhe dhe vende-vende gati sa nuk preknin
tokën. Ishte i pacënuar. Kurrë nuk e kishte provuar sopatën. Ndonjë degë e
thatë që rrëzohej, nuk digjej në zjarr. Largohej dhe hidhej diku që të mos e
shkelte këmba e njeriut. Ishte një lis madhështor .
10- Lisi i shenjtë i Goxhajt.
Ky lis mund të ketë qenë më madhështori në të gjithë krahinën. Lartësia e
tij shkonte deri në 30 metra. Ndodhej në lëndinën e një pylli, por në afërsi të
tij kanë banuar njerëz. Diku, në lindje, janë gërmadhat e një shtëpie të
vjetër. Njeriu e kishte të pamundur ngjitjen në të. Nga të gjithë lisat përreth,
ishte i fundit që e humbte gjelbërimin. Njerëzit e konsideronin të shenjtë. Mbi
degët e tij nuk ishte dukur ndonjëherë dora e njeriut me sopatë. Dora e njeriut
mund t`i drejtonte atij vetëm lutje.
Këto kanë qenë disa nga vendet ku njeriu përulej para Zotit. Mund të ketë patur
dhe të tjera vende të shenjta, por koha ka bërë punën e saj. Ka fshirë nga
kujtesa e njerëzve një pjesë të kësaj historie. Po gjurmët e saj nuk ka
mundur t`i ruaj të plota as toka. Megjithatë, 10 vende të shenjta janë të
mjaftueshme për të parë madhështinë e banorëve të këtij fshati që nuk i humbi
kurrë lidhjet me trojet e veta edhe në kohët më të vështira.
Le t`i referohemi një pike në historinë e këtij fshati që ndodhet i dokumentuar
në defterët e perandorisë osmane
Mazhani në
kohën e pushtimit osman
Që të
kuptohet historia e fshatit Mazhan do të shkojmë në një periudhë historike që
është e dokumentuar nga arshivat osmane dhe ky është viti 1583. Për Mazhanin
gjejmë këto të dhëna:
Fshati Mazhan (në tekst Mazheni) Mevkuf-banojnë këtu tre bylyqe; shtëpi 83,
vejusha 7, beqarë 9. Të ardhurat 5122 akçe.
Nev-jaft i zbuluar nga Kolojani në fshatin e lartpërmendur
Mazhani (pasi u përfshinë edhe shtëpite e parregjistruara) kishte:
Shtëpi 112 dhe të
ardhurave të mësipërme u shtoheshin edhe 4890 akçe.
Për të
kuptuar më mirë pjesën e mësipërme le të shpjegojmë edhe disa nga emërtimet të
cilat na u bënë të qarta gjatë studimit të dosjeve të kohës së Perandorisë
Osmane të kësaj periudhe.
1- Mevkuf. Tokë ose
pronësi tjetër të destinuara t`u shërbenin institucioneve fetare. Më vonë u
quajtën vakëfe. Mazhani kishte një vakëf i cili ndodhej atje ku ne sot i themi:
vakëf. Në këtë vend sot është shkolla 8-vjeçare.
2- Nev-jaft. A) Jashtë
defterit, e tepërt, tepëricë. Tokë e rigjetur. Spahinjtë kishin tendecë që disa
familje të mos i rregjistronin me qëllim që një pjesë të të ardhurave ta
merrnin për vete. Në rastin konkret në fshatin Mazhan nuk ishin rregjistruar 29
familje dhe bashkë me to edhe toka edhe të ardhura të tjera që kishin në
pronësi.
3- Bylyqe. Nga
osmanishtja. Grumbuj. Në këtë rast ishin tre grumbuj me shtëpi dhe në rastin
konkret duhet të ketë qenë: Mazhani (qendër) Kreshova dhe Kondasi dhe këto dy
të fundit deri në vitet shtatëdhjetë kanë qenë lagje të Mazhanit. Pra në vitin
1583 Mazhani ka qenë një fshat i madh që përfshinte territorin ku shtrihet
Mazhani i sotëm dhe i lagjeve Kreshovë dhe Kondas të cilat rreth vitit 1970 u
shkëputën nga Mazhani për arsye të rritjes së popullsisë dhe krijuan fshatin
Kondas.
4- Akçe. Njësi matëse me
të cilën vlerësoheshin të ardhurat në vlerë. Shembull: Taksa e mullirit ishte 5
akçe në muaj. Një kilogram grurë vlerësohej me 10 akçe. Një kilogram elb ose
thekërr 6 akçe.
Po cilat ishin zërat që tatoheshin në këtë periudhë(duke marrë për bazë vitin
1583): Taksë kullote, e
dhjeta e zgjojve të bletës, taksë për perimet, taksë shpendësh, nijabeti dhe
taksa e martesës, taksa e drithrave, e dhjeta e vajit të ullirit dhe taksa të
tjera sipas zërit të të ardhurave, mulli etj. Ishte gjithashtu dhe taksa e
bekçiut (rojtarit të fshatit)
Fshatra me emrin Mazhan në Livanë e Janinës.
Në Livanë e Janinës janë dy fshatra me emrin Mazhan. Njëri ndodhet në Nahijen
(krahinën) e Malakasit dhe tjetri në Nahijen e Radovizit. Është për t`u
theksuar se në Nahijen e Renjasës ndodhet një fshat me emrin Ballaban.
Le të shohim konkretisht njërin nga fshatrat me emrin Mazhan, atë që ndodhet në
Nahijen e Malakasit.
Fshati Mazhan, timar i Ibrahim Çaushit, çaush i mirmironit të Rumelisë, varet nga
Malakasi. ( në Livanë e Janinës rregjistrimi është bërë sipas familjeve.)
Gjonço Selo
Jorgo Teodori
Dimo Farmaqi
Llukë Dimo
Ishtana Kllaqi
Dimo Istathi
Niko Istathi
Miho Gjoni
Niko Leka
Jorgo Leka
Ishtamo Marko
Dokë Bernano
Jani Petri
Jorgo Aleksi
Ishtano Jorgo
Petro Jorgo
Dhikë Jani
Jorgo Jani
Miho Jorgo
Ishtana Murali
Niko Stefo
Jani Niko
Dimo Nika
Istefo Gjoni
Jani Ishtaniani
Doke Nika
Istathi Jorgo
Jorgo Dimo
Gjithësejt 28 familje.
Ajo që na intereson është se a ka ndonjë lidhje midis fshatit Mazhan në rrethin
e Përmetit dhe atij të Janinës? Vështirësia qëndron në faktin se në Mazhanin e
Përmetit rregjistrimi nuk është bërë sipas familjeve. Ajo që do të na vijë në
ndihmë është të shohim emrat e vendeve, sepse emrat e vendeve janë rregjistri
më i mirë atje ku mungon dokumentacioni.
Veçojmë disa emra dhe mbiemra familjesh që kanë një lidhje me emrat e vendeve
në fshatin Mazhan dhe konkretisht në lagjen e Kreshovës. Ja disa nga emrat e
vendeve që do t`i krahasojmë me
emrat e familjeve të fshatit Mazhan të Janinës.
Emrat e vendeve në Mazhan të Përmetit: Doko,
Lisalekaj (Lisat e Lekës)
Qafa e Stefës (e cila ndodhet përballë lagjes
Kreshovë.
Emrat e familjeve në Mazhan të Janinës: Niko Leka, Jorgo Leka, Dokë Bernano, Dokë Nika, Niko Stefo.
Nga krahasimi shohim se mbiemrat Leka,
Stefo dhe emri Dokë, të fshatit Mazhan të Janinës u
përgjigjen emrat e vendeve: Doko, dhe
emrat në gjinore e
Lekës dhe e Stefës. (Lisat e Lekës dhe
Qafa e Stefës) Kështu duke
patur në dispozicion një material me emra vendesh dhe njerëzish mund të arrijmë
në një konkluzion se ndërmjet Mazhanit të Janinës dhe Mazhanit të Përmetit ka
patur një lidhje midis tyre që është realizuar nga lëvizja e popullsisë
ndërmjet këtyre dy fshatrave.
Krahasimi i fshatit Mazhan me
qendrat e tjera të banuara të asaj periudhe(sipas rregjistrit të vitit 1583 dhe
më parë.)
Në vitin 1427 kemi një
rregjistrim të disa qyteteve të Shqipërisë. Popullsia e këtyre qyteteve
paraqitej shumë e kufizuar.
Argirikasri (Gjirokastra)
121 shtëpi
Himara …………………………117 shtëpi
Sopoti ……………………………60 shtëpi
Kanina…………………………216 shtëpi
Klisura (Këlcyra)………….100 shtëpi
Belegradi (Berati)………….175 shtëpi
Në këtë mënyrë, secili nga këta qytete paraqitet në gjëndjen e një fshati të
madh. Kështu po të krahasojmë Mazhanin sipas rregjistrimit të vitit 1583, me
112 shtëpi, del se Mazhani ka qenë një qendër e rëndësishme në atë peridhë dhe
më parë në periudhën mesjetare. Po
të shtojmë se qendrat e mësipërme: Argirikasri (Gjirokastra, Himara, Sopoti, Kanina,
Klisura (Këlcyra) dhe Belegradi (Berati) filluan të luanin rolin e qëndrave të
zonave të mësipërme, ato erdhën duke e rritur numrin e popullsisë së tyre me
familje që zhvendoseshin nga fshatrat përreth, drejt këtyre zonave të
banuara dhe kështu lindën
qytetet ku banorët e fshatrave përreth shkonin atje për të shitur prodhimet e
tyre dhe për një sërë shërbimesh të nevojshme për të përballuar jetën në fshat.
Pra Mazhani me 112 shtëpi,
ndodhet midis Këlcyrës me 100 shtëpi dhe Argirikasri (Gjirokastra) 121 shtëpi. Po Mazhani para vitit 1583 duhet të ketë
qenë edhe më i madh, sepse që nga koha e pushtimit osman, fshatrat filluan të
braktiseshin në dy drejtime kryesore:
a) drejt vendeve ku
mundoheshin t`u shpëtonin taksave.
Kështu mund të ketë ndodhur që Mazhani i Janinës të jetë formuar me banorë të
fshatit Mazhan të rrethit të Përmetit. Kjo për faktin se ndërmjet dy fshatrave
ka elementë që e vërtetojnë këtë lidhje. Por edhe lëvizja e popullsisë ka qenë
në drejtim të jugut, të
cilat ishin relativisht më të qeta si dhe në drejtim të Perëndimit (Itali) dhe
në Lindje. Atje ku është vendosur Mazhani i Janinës në atë periudhë, ka qenë
toke e banuar nga shqiptarët, kështu që kjo lëvizje është kryer pa vështirësi.
b) drejt qyteteve ku
filluan të punonin në mjeshtëri të ndryshme. Këtë e shohim nëse do t`i
referohemi një rregjistrimi të mëvonshëm, pas 156 vjetësh, atij të vitit 1583
shohim se Gjirokastra numëron 369 familje të krishtera. Këlcyra kishte 244
familje.
Pra rritja e qyteteve erdhi si rezultat i ardhjes së familjeve nga fshatrat
përreth. Kështu Mazhani duhet të ketë qenë më shume se 112 shtëpi në vitin
1427.
Edhe vetë qyteti i Përmetit në vitin 1583 kishte:
42 shtëpi me kryefamiljar të martuar dhe
4 shtëpi me beqarë
Pra shohim se Mazhani ka patur një numër më të madh shtëpish se i Këlcyrës dhe
i Përmetit. Atëhere shtrohet pyetja. Cilat kanë qenë arësyet që Mazhani të ketë qenë një nga
fshatrat më të zhvilluar në numër popullsie dhe cili ka qenë roli i tij në
luginën e Dëshnicës dhe atë të Vjosës? Në këto kushte përgjigje do të marrim
nga arkeologjia dhe nga gjuhësia duke bërë gërmime tek vendi i quajtur Sheshi i
Melicës dhe duke analizuar emrat e vendeve për të përcaktuar kohën e emërtimit
të tyre.
1- Në lagjen Kreshovë,
pjesa tek kisha, kërkon medoemos dorën e arkeologut për të thënë më shumë për
këtë fshat. Në vitet 60-70-të, kur toka u punua për herë të parë me traktor, në
një sipërfaqe disa dynymëshe, dolën në sipërfaqe copra të shumta qeramike.
2- Emrat e vendeve.
Në lagjen Kreshovë ekzistojnë emërtime që na tregojnë se ky vend ka qenë i
banuar herët. Është i banuar në ato periudha kur prona nuk ishte ndarë midis
individëve, por përdorej bashkërisht.Të kësaj kohe janë emërtimet: Thanëz,
Polig, Kallf, Drepale, Sheshi Melicës etj. Këto janë parcela që kapin sipërfaqe
disa hektarëshe.
Kur individët filluan ta ndanin tokën midis tyre për të prodhuar më shumë,
brenda këtyre parcelave disa hektarëshe gjejmë emrat e pronarëve që i zotëronin
këto parcela të vogla . Psh. Emërtimi i sipërfaqes Thanëz kishte brenda saj
rreth 20 pronarë, parcelat e të cilëve mbanin emrat e pronarëve ekzistues, por
edhe të atyre të mëparshëm.
2-a Për emrin e vendit Melica
Për të gjykuar për kohën e formimit të këtij emri le të shohim elementët
përbërës të tij: mel-icë. Për të gjykuar mbi fjalën mel-, le të shohim se si
është përfituar ajo duke parë etimologjinë e fjalës: ëmbël.
Etimoligjia: ëmbël, ambël. Eqerem
Çabej, pasi citon një sërë autorësh që janë marrë për të shpjeguar etimilogjinë
e kësaj fjale më në fund vëren: “ Etimologjikisht është më fort refleksi i një baze *a’-mel-, duke përmbajtur te –mel-trajtën e
shkurtuar të mjalt-it. Kështu “i embël” është dhënë në shqip me një fjalë të
kuptimit “ i llojit të mjaltit” si het. milittu “i ëmbël”: milit “mjaltë”.
Elementi a- do të gjykohet si te ager, avull, veçse
në toskërishte përpara m-së u ndërrua në ë. Të ëmbël, ambël –b- është tingull
sekundar homorganik zhvilluar pas m-së, si te: të mbëdha, flambur, embër,
zembër etj.” (Eqerem Çabej,
studime etimologjike në fushë të shqipes fq.170).
Pra mel- është trajta e shkurtuar e fjalës mjaltë.
” …pranë ambël, kjo pas mendimit tim a-mel, prej indoeur. mel- shq.
mjaltë”. (Eqerem Çabej
“Studime për fonetikën historike të gjuhës shqipe” fq. 122)
Siç shihet emri melica ka në rrënjë të tij emrin indoeuropian të fjalës
mjaltë. Ka shumë mundësi që ky vend të jetë quajtur fillimisht “Sheshi mel-it”
dhe më vonë me lindjen e prapashtesave në gjuhën shqipe për formimin e fjalëve
të reja të jetë shtuar kjo prapashtesë(-ica) në kohë të
vonshme.
2-aa.Që fjala mel- është emri indoeuropian i mjaltit mund ta vërtetojmë
edhe në një mënyrë tjetër:Emri indoeuropian mel- është ruajtur dhe tek një emër
i përgjithshëm: hamel. Ky emër ka qenë i përdorshëm shumë tek banorët e këtij
fshati. Kuptimi i tij ka qenë: njeri që dëshiron që tjetri të mos jetë mirë, të
ketë sa më pak pasuri dhe punët t`i shkojnë sa më keq. Për këtë njeri thoshin
se ka hamelin në bark.
I kundërti i këtij njeriu është ai që gëzon që tjetrit t`i shkojnë punët sa më
mirë. Për të thoshin se nxjerr mjaltë nga goja apo e ka barkun behar. Pra e
keqja dhe e mira mbaheshin në bark.
Po si është
përfituar fjala hamel? Ajo është e ndërtuar nga dy fjalë kuptimplote: ha dhe
mel (mjaltë). I miri, ai gojëmjalti, ai që e kishte barkun behar, ai ishte dhe
bartës i mjaltit që e bënte kaq të mirë. Nëse sot themi: e ka barkun behar, në
kohë të moçme duhet të jetë përdorur shprehja: ka melin në bark. Njeriu i keq
kishte në bark atë që i hante melin, pra hamelin. Melin,(mjaltin) e hante ajo
ndjenja e keqe, që kërkonte ta shihte njeriun të vuante. Njeriut që
identifikohej se e mbante këtë ndjenjë të keqe i thoshin: hamelzi.
2-b Për emrin e vendit Drepale.
“Drip. Këtë fjalë të Leotit, Resteli e çon te rrënja indoeuropiane
drep-;”(Eqerem Çabej, studime etimologjike në fushë të shqipes fq.140).
Pra drep- është një nga fjalët më të vjetra në gjuhën shqipe. Në
kuptimin e sotëm ajo nuk përbën më fjalë. Por si një nga fjalët e para
indoeuropiane e përdorur dhe në gjuhën shqipe, sigurisht që ka patur kuptim.
Kjo mund të vërtetohet dhe nga fjala angleze drop (në kuptimin pikon, bie
pikë-pikë, kullon, si dhe bie,
rrëzohet, shembet, vidhiset). Fjala drepale ka dalë nga drep+ale (prapashtesë).
Por derisa në gjuhën shqipe të jenë përdorur prapashtesat për formimine fjalëve
të reja, fjala drep është përdorur në kuptimin e përafërt me fjalën angleze
drop ( kullon, bie, rrëzohet). Vendi i
quajtur drepale është një arë rreth dy ha. dhe që vazhdimisht rrëshqet (rrëzohet),sepse
përshkrohet nga ujra që kullojnë në pjesë të ndryshme të kësaj parcele që
ndodhet ndanë një përroi. Nisur nga sa thamë më sipër shqipja duhet ta ketë
përdorur fjalën drep- për rrëzoj, ashtu sikundër është sot kuptimi në anglisht
për drop. Emri i vjetër drep- nuk u përdor në kohët e mëvonshe, ndoshta për
shkak të fjalëve të reja sinonime me të.
Së këtejmi mund të arrijmë në konkluzionin se ky fshat është banuar qysh në
periudha të moçme dhe asnjëherë nuk ka mbetur i pabanuar edhe kur kanë ndodhur
lëvizje masive.
2-c Për emrin e vendit Thanëz
Thanëz është formuar nga fjala thanë me prapashtesën z-, por jo si
prapashtesë zvogëluese. Në këtë rast është përdoruar për të formuar emrin e një
vendi.
Me studimin e prejardhjes së kësaj fjale nga një rrënjë indoeuropiane janë
marrë shumë studiues të kësaj fushe si Kamarada I, G. Meyer, Hahni etj. Pederseni
thoshte: “Thana e shqipes është e afërt me irlandishten congan “bri”.
Ndërsa Eqerem Çabej thoshte: “Në punë të gurrës së kësaj fjale në lagjen e
indoeuropinistikës, gjer më sot fjala e fundit nuk është thënë” (Eqerem Çabej “Studime për
fonetikën historike të gjuhës shqipe” fq. 217) Si shihet kemi të bëjmë me
një emër vendi shumë të vjetër.
2-d Për emrin e vendit Kallf.
Emri i vendit Kallf ka dalë nga fjala kall, duke i shtuar një f- si në
rastet e mësipërme për të formuar një emër vendi.
” G. Myeri …kall (edhe në Alb. Studien III 3) e afron me ind. e vjetër
Kalayati…” -;”(Eqerem Çabej, studime etimologjike në fushë të shqipes
fq.259).
Pra fjala kall e gjuhës shqipe është një folje indoeuropiane e cila
është në përdorim në gjuhën e
përditshme. Në fjalorin e gjuhës së sotme shqipe gjejmë emrin kallf me
përkufizimin “ Zejtar që punon si ndihmës i ustait”. Me këtë kuptim e gjejme
edhe në një poezi të Sefulla Malëshovës. Kuptimi i kësaj fjale është i vonshëm,
sepse ai ka fillur të përdorej në kohën kur lindi zejtaria dhe që duhet ta ketë
zanafillën e saj në kohën e përpunimit të metaleve. Po tek banorët e Mazhanit
ajo ka dhe një kuptim tjetër që është më i hershëm. Përdoret për njerëzit që
nuk janë shumë rezistent. Është kallf,- thuhet për njerëzit që në të parë mund të mos
dallojë, por që trupi i tij nuk përballon asgjë.
Po përse
ndihmësit të ustait i dhanë emrin: kallf? Nëse ustai është një njeri i shkathët
që në farkën e tij godet metalet dhe i përpunon siç i duhen, ndihmësi i tij
qëndron i palëvizur, duke mbajtur me anë të një ganxhe metalin që
përpunohet.Është kallf ( I thoshin ndihmësit të ustait) sepse ai qëndronte
pothuaj gjithë ditën në këmbë, i palëvizur.
Njeriu i ngathët dhe jo rezistent thirrej:kallf
Ndihmësi i ustait e mori emrin kallf nga ky tipar i njeriut.
Por mendoj se emri Kallf, si emër vendi, të jetë më i hershëm se kuptimi
që i kanë dhënë banorët e këtij fshati si emër i përgjithshëm.
2-dh. Për emrin e vendit Polig.
Ky emër është formuar nga rrënja indoeuropiane poli- duke i shtuar një g- për
të formuar nga emri i përgjithshëm një emër vendi. Po ky vend mund të jetë
shkaku që është populluar që nga kohët më të hershme dhe nuk është braktisur në
mënyrë të plotë nga banorët e tij. Poli në greqisht do të thotë : shumë. Ky
duhet të ketë qenë edhe kuptimi në gjuhën shqipe. Poligu ka qenë një vend disa
hektarësh ku qindra dru arre rriteshin në atë vend. Arra duhet të ketë qenë
ushqim kryesorë tek banorët e tij, një ushqim që përfitohej pa i kryer asnjë
shërbim. Ndaj para një përfitimi kaq të madh, askush nuk kishte arsye që të
largohej.
Banorët e tij kishin një nderim të veçantë për drurin e arrës. Ata gati e kanë
konsideruar si të shenjtë. Arra nuk pritej pa shkak. Tek banorët e tij ka
ekzistuar një mit i çuditshëm. Arra nuk mbillej. Nëse dikush e mbillte, do të
vdiste. Ky veprim i pa arsyeshëm për kohën tonë, duhet të ketë patur në
zanafillë të tij një veprim teje të arsyeshëm.
3- Kapërcimi i gjendjes indoeuropiane
Mazhani na tregon se kjo
trevë ka qenë e banuar që nga koha kur shqipja duke e zgjeruar bazën e saj
indoeuropiane po kalonte në krijimin e dialekteve: gegërishtes dhe
toskërishtes. Mazhani dhe mbarë treva e Përmetit, si pjesë e atij grupimi që
formoi dialektin e toskërishtes, ruan në emra vendesh fjalorin e vjetër
indoeuropian, të cilin nuk
mundi ta ruante dot në të folurën e përditshme. Ky fjalor (fjalori i emrave të
vendeve) do t`na ndihmojë të depërtojmë në misterin e mijëvjeçarëve para
lindjes së Krishtit.
Parajsa me
emrin Mazhan.
Por këtij
pylli me arra, po t`i shtojmë dhe klimën e ngrohtë, vend i parrahur nga erërat,
i shtrirë në një lartësi që shkonte nga 300- 500 metra mbi nivelin e detit, me
një pyll që shtrihej në pjesën veriore të tij dhe që thirrej: Shullë, ku rritej
derri i egër, kaprolli dhe dhjetra kafshë të tjera që i përdornin si ushqim
gjatë gjithë vitit, me bletë të shumta që i rritnin fshatarët, por që i gjeje
lehtësisht në pyllin e Shullërit dhe më tej në Derven, e bënin Mazhanin një
mrekulli për banorët e saj. Lisat në ledhet e arave ku rritej hardhia dhe që
banorët u thonë kuaj, drurët e shumtë frutorë: molla, qershia, fiku, dardha dhe
dhjetra të tjera e bëjnë Mazhanin një fshat të kompletuar që nuk i ka munguar
asgjë. Për Mazhanin më shumë se kudo gjetkë vlejnë ato vargjet e Naimit: “Bota qëkur është zënë/ Shqipëria
gjallë ka qenë”.