Kulturë
Sylejman Morina: Intervistë me arbnesho-amerikanin Bruno Bajlo
E shtune, 21.02.2009, 05:37 PM
![]() |
Sylejman Morina |
Intervistë me arbnesho-amerikanin Bruno Bajlo
“KAM DASH FËMIJËT ME FOLË, PËR MOS ME TRETË G’JUHA”
Shkruan Sylejman Morina
Arbereshët e Zarës, pos shpërnguljes së parë të vitit 1726 nga tokat shqiptare të malësisë Mbishkodrës, përjetuan edhe shpërngulje tjera në vise të ndryshme të Dalmacisë ,dhe të ish Jugoslavisë, ndërsa motivet ishin të shumta, por pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore edhe për shkaqe politike. Pushteti i ri komunist, duke i etiketuar arbëreshët se gjëja për koketimin e tyre me pushtetin italian, i pushkatoi me qindra Ato pushkatime kanë lënë gjurmë të thella në vetëdijen e arbëreshëve. Ky rast dhe presionet tjera ndaj tyre janë përmendur edhe nga intelektualët arbëresh. Edhe gjendja e vështirë ekonomike i detyroi arbëreshët të kërkojnë kushte më të mira jetese kudo në botë,kështu që, vazhdimisht numri i arbëreshëve shënonte rënie në Arbnesh. Një fat të tillë që të largohet nga Arbneshi (Arbanasi) për kushte më të mira ekonomike ,si shumë familje e pati edhe familja e Bruno Bajlos.
Edhe pse ishte e shpërngulur në kontinentin e ri,shpirtin arbëresh e kishte marr me veti duke ia mbart fëmijëve që linden në Amerikë se rrënjët e tyre janë larg diku, oqeaneve e deteve , diku në Ilirinë e lashtë. Merita më madhe i takon gjyshes së Brunos , të ndjerës zonjës Violetë e cila vdiq para ca kohesh në një moshë të shtyrë. Pikërisht ajo ishte që shpirtit arbëresh në familje vazhdimisht i kishte dhënë jetë: nipërit e stërniprit i mësoi e i edukoi që ta duan gjuhen e tyre edhe katundin e tyre. Ky shembull duhet të vlej edhe për familjet shqiptare që jetojnë në vende të huaja, që fëmijët e tyre t’i edukojnë që ta duan gjuhen e tyre të bukur edhe të krenohen me identitetin e tyre. Ne e bëmë një bisedë vëllazërore me zotin Bruno të cilën e pranoj me kënaqësi
Në përgjigje nuk kam bërë asnjë ndërhyrje ,për hirë të origjinalitetit të plotë.
![]() |
Familja e z. Brunos, gruaja Mirjana, vëllai Damiri, prindët Nado dhe Ljiljana e djemtë Marko dhe Gjovani |
Z. Bruno, për lexuesit tanë a mund të prezantoheni se kush jeni ju?
Unë kam le në New York, SHBA me Nantor, 1976. Kam të dy prind pej Arbëneshit:
Tatën e kam Nado edhe nanën e kam Liljanën (mbiemni vajzënisë Peroviqi). Në shpi kemi fol vet g'juhën jonë të bukur, Arbënisht. Kam një vëlla Damirin. E kam mbarua Universitetin ne 1998, me diplomën per llogari. E kam marr nusen Shqiptaro-Amerikane (prind e saj janë pej Shestanit) në 2001 dhe kemi dy djelm. Flas arbënisht, shkenisht [nashke], anglisht e lëtisht (taljanisht).
Z. Bruno, kush ia mbolli dashurinë ndaj origjinës edhe gjuhës arbneshe- shqipe në Njujork?
Si kam shkrua, ne kemi fol vet Arbënisht në shpi. Gjyshja Violeta, past dritë, ka ndej me na edhe ka dit pak ma mirë me fol se prind. Ajo m'u ka dhanë dashni për g'juhën edhe katundin jonë. Po di se shumë gjana kemi harrua kulturore e historike, por prap na dina pej ka kemi ardh - e se gjaku e g'juha prap na bashkon. Vet veten e kam sua me shkrua në g'juhën jonë kurr kam pas 20 vjet, për me mujt me lexua librat.
Arbëneshi e ka pas shkollë në g'juh të vet, por na kanë mëshill qysh kurr. G'juha qe nuk flitët e shkruajet, harrohet! Ashtu fëmijt p'i mësoj me fol e me shkrua. Me fat, g'juha nuk harrohet për edhe një brez. Si unë po shkruaj këtu, s'është Arbënishtja si flitet - se dotë kesh shumë randë me marr vesht.
Për shembull:
thanë = s*ane - *Arbënishtja e përzijen zanin e s dhe th. Dikush m'u ka thanë se kanë ndie se një kantund në rrethimin Ulqinit a kanë zanin f në vend th. Interesant.
Disa fjala janë shtrembua:
flakaresh = frakalesh
flutur = frutul
g'juha = gyja
Gjurmime g’juhës Arbënisht s’ka ma mirë se librat e Karlo Tagliavinit edhe Idriz Ajetit.
Si u përcaktuat, të martoheni me shqiptare?
Kam dash me marr nusën qe ka me mujt me folë me gjyshjën dhe prind ne g'juhën e vet. Edhe kam dash fëmijt me folë, për mos me tret g'juha.
Z.Bruno, a mbani kontakte me Arbëneshin (Arbanasin) si edhe me shqiptarë ?
Mbaj kontakt në Arbënesh, edhe kam boll kushrrinj atje. Shkjetë nathërrasin "Arbanasi," Arbëneshi domethanë Arbënia e vogël. Na thojmë"Arbënor" per Shqyptar, dhe Arbënia per Shqypnia.Un thuaj jam Arbënesh, Ju thoni se jeni shqyptar, por prap jam krenar se jena një gjak . Të parën herë kurr kam ndigiua g'juhën shqype m'u ka kjenë shumë randë me marr vesht. Na e kemi akcentin ma të hollë edhe shumë fjala kemi perzije me Lëtisht o Shkenisht. Mbas se kam mujt me lexua e kam ndigiua boll herë, shumë ma kollaj ka kjenë me kuptua. Dialektin Shestan/Krajane/Shkodrane e kuptoj ma mirë. Në universitet kam kjenë anëtari Shoqatës Shqyptaro-Amerikan.
Gruajën e kam shqyptaro-amerikane. Profesorët shqyptar të Kosovës shumë m'u kanë ndihmua me studimët g'juhësore.
Z.Bruno, a keni njohuri për, Relen, Deshpalin, Budimir Peroviçin, Stipçeviçin që kanë shkrua edhe shqip- arbnisht?
Fëmijët e Brunos, Marko dhe Gjovani janë gjenerata e dytë të lindur në Amerik, të cilët e mësojnë ta flasin arbnishten-shqipe, falë interesimit të familjes.
Kur kam kjenë i vogël kam dit kush janë, por Arbënishtjën se kemi dit me lexua. Vjet kam lexua veprat e Reles dhe Deshpalit per të parën herë. Veprat e Miros Kikicës s'i kam lexua kurr. Unë po dij se shumë veprat dhe artikujt janë botua në revistën "Jeta e Re," por s'ka ku me gjet. Po di se aj Prof., Dr.Aleksander (Shandri) Stipçeviçi ka shkrua librin ma të njosum Ilirëve edhe libra tjerë. Kam qef me lexua "Lahuta e Malcis" e Fishtës edhe "Këngë Kreshnike" e Institutitin Albanologjik Prishtinës. Edhe lexoj revistën Gjon Buzuku. Kerkoj teksta shkollore e popullore Gegënishtjës, fjalora, përralla e fjalë të urta – për me ba studime g’juhesore e kulturore. Gëzohem kur mësoj kulturën e parve.
Z, Bruno, a keni pasur informacione për Shqiprinë, Kosovën, Maqedoninë shkurt
Si me thanë, kam dit per Shqypni, Kosov edhe Maqedoni, por prap s’kam dit. Kam dit për Kastriotin – Skenderbeun dhe Arbënijën, por prap shumë histori e adeta kemi harrua. Per shembull: kemi pas kangë majekrahit, por janë harrua e nuk këndohet prap. Po di se kemi pas priftat Shqypnis për shumë vjet, por ma vonë s’na kanë dhanë. Po di se kemi pas mesuesë Shqyptar për shumë vjet, por ma vonë na kanë mëshill shkollën, kemi mbet pa g’juhën e shkruame. Brezi i Gjyshjës, Shime Deshpalit e Josip Relës ka kjenë i lidhun me atdhe. Po di se Deshpali edhe Rela kanë shku nepër trojet tona. Deshpali ka shku ne Prishtinë verës edhe Rela ka kjenë mesues ne Malci. Marie Kraja (Paluca) ka le ne Arbënesh, por familija ka kthye në Arbëni. Mbas aq shumë vjet, zembra plasin për atdheun larg e panjoftum. Po di se identiteti Arbënesh dhe g’juha Arbënisht po vijnë ne mbarim, por nuk lëshohem der jam i gjallë.
Falmeshëndet tanve lexusve!