Asllan Dibrani–Luani: Hebrenjtë mbi 200 Nobelistë, shqiptarët vetëm një: Ç’na mungon neve?

Hebrenjtë mbi 200 Nobelistë, shqiptarët vetëm një: Ç’na mungon neve?

Shkruan Asllan Dibrani-Luani

Bota ka mijëra nobelistë – amerikanë, gjermanë, francezë, madje edhe popuj shumë më të vegjël se shqiptarët. Hebrenjtë, vetëm 15 milion banorë, kanë mbi 200 çmime Nobel. Ndërsa ne shqiptarët, një komb me histori e kulturë mijëravjeçare, kemi vetëm një emër në këtë listë: Nënë Terezën. Ky është një nder i madh, por edhe një reflektim i hidhur: pse kaq pak?

Çmimi Nobel – pasqyra e shpirtit dhe mendjes së kombeve

Çmimi Nobel është simboli më i lartë i arritjeve njerëzore. Ai nuk është thjesht një medalje: është pasqyra e një kombi, e dijes së tij, e shpirtit krijues dhe e kulturës që ai lë pas. Që nga viti 1901, Nobel ka treguar se kush e ushqen shkencën, letërsinë, artin dhe humanizmin.

Shifrat që flasin për botën

• SHBA: mbi 400 nobelistë, falë universiteteve dhe kërkimit shkencor.
• Gjermania: mbi 100.
• Franca: mbi 70.
• Suedia: mbi 30, me vetëm 10 milion banorë.
• Izraeli dhe hebrenjtë: mbi 200 laureatë nga një popull prej vetëm 15 milionësh – një rekord i jashtëzakonshëm.
• Japonia: mbi 20.
• India (1.4 miliard banorë): vetëm 5–6.
• Kina (1.45 miliard banorë): vetëm 3–4.
• Në Afrikë, vetëm pak figura të mëdha si Nelson Mandela apo Wangari Maathai kanë marrë Nobel.

Edhe vendet e vogla kanë ditur të shkëlqejnë:

• Irlanda: mbi 10 nobelistë.
• Hungaria: disa laureatë të shquar, sidomos në mjekësi.
• Çekia: 2–3.
• Polonia: disa çmime të mëdha në letërsi e paqe.
• Zvicra: 10–15 nobelistë, një arritje e jashtëzakonshme për një vend me më pak se 9 milion banorë.

Shqiptarët dhe Nobel: një emër, por i pavdekshëm

Shqiptarët kanë vetëm një emër në listën e madhe të Nobelit: Nënë Terezën, fituese e Çmimit Nobel për Paqe në vitin 1979.
Ajo ishte dhe mbetet ikona më humane e shekullit XX, një grua shqiptare që me dashurinë dhe mëshirën për të varfrit e bëri botën të përkulet para emrit shqiptar.

Por këtu lind pyetja e hidhur:
Pse Shqipëria nuk ka nobelistë në shkencë, letërsi apo art?
Pse popuj më të vegjël se ne kanë dhjetëra, ndërsa ne vetëm një?

Arsyet që na mungojnë

• Shkenca dhe arsimi i nënvlerësuar: për dekada, investimi në kërkime shkencore ka qenë minimal.
• Tranzicioni i gjatë politik e social: energjia e kombit shpesh është harxhuar në mbijetesë, jo në zhvillim.
• Diaspora e harruar: shumë shkencëtarë shqiptarë punojnë në universitete të huaja, shpesh të njohur ndërkombëtarisht, por jo nën flamurin shqiptar.

Reflektimi për të ardhmen

Çmimi Nobel nuk fitohet rastësisht. Ai kërkon libra, laboratorë, universitete të forta dhe kulturë leximi. Shqiptarët kanë treguar se mund të japin botës një shenjtor të dashurisë, si Nënë Tereza.

Por është koha që të ëndërrojmë më shumë: për nobelistë shqiptarë në letërsi, shkencë, art dhe mjekësi.
Ky është një apel që kombi ynë të ngrejë shkencën dhe dijen në nivel kombëtar, që universitetet tona të mos jenë vetëm ndërtesa, por qendra të mendimit dhe krijimtarisë.

Përfundim

Çmimi Nobel është pasqyra e shpirtit të kombeve. Shqiptarët kanë vetëm një emër të pavdekshëm – Nënë Terezën – por kjo nuk duhet të mbetet faqja e vetme e historisë sonë në këtë listë.
E ardhmja jonë duhet të matet jo vetëm me kufij e flamuj, por me mendje të ndritura që i japin botës dije dhe vlera.