Kulturë
Sabri Hamiti: Poeti Kombëtar
E shtune, 16.10.2021, 05:54 PM
Fjala e akademik Sabri Hamitit e mbajtur sot në Shkodër me rastin e promovimit të veprave të Gjergj Fishtës në shënim të 150-vjetorit të lindjes së tij.
POETI KOMBËTAR
(Promovimi
i veprës letrare të Gjergj Fishtës)
Të
çmuar dijetarë e dinjitarë, miq të zemrës, që na ka mbledhur Gjergj Fishta në
këtë solemnitet shpirtëror në Shkodër!
Gjergj
Fishta dyzet vjet të krijimtarisë i bëri në Shkodër, si asnjë pararendës i tij.
Poligrafia e tij letrare rrok lirikën, dramatikën e satirikën, duke rivizituar
kulturat letrare antike greke e latine, me Homerin, tragjedianët grekë e poetët
latinë dhe duke rikujtuar paraardhësit shqiptarë: Pal Engjëllin, Marin
Barletin, Gjon Buzukun, Pjetër Bogdanin. Si nxënës e nyjëtues i Rilindjes shqiptare,
u nis nga rrënjët e kësaj kulture për të bërë sublimimin e saj në trajtë
letrare, mbështetur në imagjinatën popullore, në thelbin kanunor e kanonor të
botës autentike. Të gjitha këto duke i kaluar nëpër pasionin e krijuesit që
mbrendashkruan elementet klasike: ‘e vërteta’, ‘e drejta’, ‘bukuria’, ‘masa’.
Gjergj
Fishta në eposin ‘Lahuta e Malcís’, heroikën barletiane e thuri në shqip në
trollin shqiptar, duke krijuar variantet e heroikës vendëse: të luftëtarit (Oso
Kuka), të mentarit (Marash Uci), të bukurisë e të dashurisë (Tringa). Kryevepra
e tij krijoi idealen kombëtare të Votrës, për t’ia thënë Vetes e Botës, me një
shqipe të gjallë, si paraqitëse thelbësore e jetës individuale e kolektive.
Në
lirikën e tij vokative e metafizike, te ‘Mrizi i Zânavet’ e te ‘Vallja e
Parrizit’, alternoi mjeshtërinë e artikulimit të figurës gjenuine me ndjeshmëri
shpërthyese të shqipes dhe mjeshtërinë e versifikimit klasik të mendimit të
thellësive, që rrokin frymën bogdaniane të krijuesit, krijimit dhe kujtesës, për
të shkëlqyer me dramatikën e poezisë personale te ‘Nji lule vjeshtet’.
Format
dramatike të veprës së tij ngjallin ndeshjen humane të botës shqiptare që
lidhin kalimin e kësaj bote nga Antika në Modernitet. Format e dramave të
Fishtës me tema të përjetshme të botës shqiptare nisin nga tragjedia klasike:
‘Juda Makabé’ e ‘Ifigjenia n’Aulli’ për të arritur te melodrama, ‘Jerina’, që
shkon kah drama lirike. Krijuesi Fishta krijoi vet repertuarin dramatik të
teatrit të Shkodrës, të cilin e themeloi.
Mirëpo
Gjergj Fishta pasionant për shqiptarin shfaqet fuqishëm sidomos me satirikën,
që e lidhë me realen, nëpërmes së cilës bën kirurgjinë e mentalitetit e
mjedisit. Në një orë anatomie, krijuesi shenjon e përmbys të keqen e trashëguar
dhe të keqen aktuale, në veprat ‘Anzat e Parnasit’ dhe Gomari i Babatasit.
Madje satirën e vet rrënuese e ngreh në piedestal në veprën ‘Nën hajat të
Parrizit’.
Të
gjitha veprat letrare Fishta i shkruan në trajtë të vargut, popullor apo
klasik, madje më kadencë e rimë. Mirëpo veprat kritike dhe estetike i shkruan
në trajtë të prozës. Këtu krijuesi i jepet argumentit dhe diskutimit, porse nuk
i ikën shkrimit me temperament. Kur pranon apo kur kundërshton, ligjërimi i tij
shfaqet me fraza të ndërliqshme në trajtë gradacioni për të artikuluar
përmbylljen me qartësi ekselente. Kjo, herë na kujton ligjëratën e Frang
Bardhit te ‘Apologjia e Skënderbeut’, dhe më thellë e më shpesh ligjëratën e
Pjetër Bogdanit te vepra ‘Cuneus Prophetarum’, që rrok dije kanonike, humane,
zbuluese, të nyjëtuar me gjuhë konceptuale të habitshme.
Për
të gjallë Fishta u bë shkrimtar i epokës, madje u kurorëzua Poet kombëtar, nga
lexuesit dhe interpretuesit e dy brezave letrar. U quajt ‘popullor’, për
‘gjuhën shqipe’ të tij (Shantoja); u quajt ‘interpretues i shpirtit shqiptar’
(Koliqi), ‘epiku i shekullit’ (Poradeci); ‘hero i kulturës’ (Maloki); mirëpo
mendimin përmbledhës të tyre e shkroi Zef Skiroi i riu në ‘Historinë e
letërsisë shqipe’:
Në
historinë e letërsisë kombëtare Gjergj Fishta zë në poezi dhe në ndërgjegjësimin
e të qenit shqiptar atë vend që zë Skënderbeu në historinë politike e ushtarake
të Shqipërisë. Për hir të këtij bashkimi, që është privilegj i gjenive, ‘nuk
mund të mohohet Fishta pa mohuar Shqipërinë’.
Por,
Shqipëria e diktaturës komuniste e ndaloi Gjeniun e letrave shqipe Gjergj
Fishtën dhe eshtrat e këtij shqiptari i hodhi në lumë. Ngjashëm me zhvarrimin e
Pjetër Bogdanit, më 1689, në Prishtinë!
Para
25 vjetësh, të prirë nga Zef Pllumi, u mblodhëm në Shkodër për t’i vënë në vend
reliket e Fishtës dhe veprën e tij në piedestal. Po këtë vit u botua në
Prishtinë vepra e poetit në katër vëllime.
Seicili
ka tregimin e vet për leximin e Fishtës mbasi u ndalua nga diktatura shqiptare.
Por askund nuk tingëlluan më me kumbim vargjet e thirrjet e Poetit se sa në
Prishtinën e akullit e të furtunës të vitit 1997.
'Oj
Zânë, t’këndojm…t’vajtojm deshta me thânun' dhe 'Çohi, të dekun!'
Ashtu
si kumbon edhe sot refreni i himnit të tij të flamurit:
Bini
Toskë, ju, bini Gegë
Si
dy rrfé, që shkojnë tue djegë!
Është
kënga solemne e Gjergj shqiptarit, që patë zgjedhur emrin e vet artistik: Gegë
Toska.
Kthimi solemn i Gjeniut të letrave është botimi i veprave të tij sot në Shkodër.