Luan Kalana: Gjuha shqipe, me e para e njerezimit

GJUHA SHQIPE, ME E PARA E NJEREZIMIT,

gjuhe e folur deshmi e gjalle dokumentare,Treva e Devollit .

...gërmime gjuhësore-(fragmente)nga Studimi i plote Historik-Gjuhesor

Nga Luan Kalana

I-Shprehjet popullore,fjalë të arta të shqipes,thesare të folures te Devollit

Hyrja -Leksiku i Gjuhës Shqipe,është një pasuri e madhe me vlera te pasura në të folurin gojor por dhe aq ne atë letarar,qe e dallon ate nga gjuhe tjera te botës,duke qene Gjuha Nënë e parë e njerezimit e folur.

Shprehjet popullore,ne termin gjuhesor quhen,frazeologjike ,bashkim fjalësh që kanë kuptimin e një fjalë te vetme,janë pjesë kryesore e leksikut, të folurit, të një gjuhe dhe përbejnë fjalorin e një gjuhe kombetare.

Fondi themelor i gjuhe shqipe,ka per baze dhe shprehejet popullore,qe kuptimi i tyre eshte figurativ,shprehet me fjalet te tjera,duke mare fjalet shume kuptime,veç nocionit,kuptimit te pare te fjales.

-Shqipja në tërësi dhe varianti dialektik i Devollit,pra e folura devollite,që hasim,dallohen dhe janë një nga gjuhët e e rralla në botë të pasura me shprehejet frazeologjike, duke e veshur dhe zbukuruar gjuhën tonë ,”të ëmbël”,”perkedhelese” dhe artistike ,me “ngjyra”ato i japin fjalëve dhe gjithë njesisë frazeologjike kuptim të figurshëm,e veshin me nje vello nusërije.

Ato përdoren dendur në të folurën e perditshme që ësht tipike për devollinjte ,por më shumë në gjuhën amtare letrare,ne folklor,gojedhenat e legjendat,anektdotat e barsoletat,fabulat,aforizmat,bejtet,kenget popllore,e nete folurin “me te hedhur”,me kunjë,me ironi,satire e me humor.

Nga ana e strukturës gramatikore,ato përbëhen zakonisht nga dy fjale,e para eshte folje,dhe e dyta,e treta emra ose togfjalesha emerore,qe kane kuptimin e nje fjale te veteme,nuk do te ndalemi ne kete ane gjuhesore.

Le te shikojme veshjen letare,krahas tofgaleshit,dy a tre fjalesh bashke,ato shoqerohen e me fjale te tjera te figurshme,figura letare epitete,krasime hiperbola,personifikeme e te tjera,duke na dhene ne te shumeten e rasteve nje figure artistike ,Metaforen-bazen e prozes poetike,themelin e poezise.

Le ta konkretizojme me nje shembull,frazeologji tipike devollite -“Më t’u mbylltë e mendjes”

….ka kuptimin(çfarë po thua ?..aje ne terezi.e ke mendjen ne vend,apo keput kercunj..akoma me tej ,ne vend te njesise frazeologjike,

“po flet teftil hava” ( më tym),pak si huazuar nga turqiahtja

Burimin ,ato krijohen nga nje fjale e veteme qe zakonisht eshte folle apo dhe emer,duke iu bashkangjitur dhe fjale te tjera,emer apo mbiemra…

Ketu te bejme nje dallim nga togfjaleshat,qe formohen nga dy folje apo lukucione foljore,qe quhen idioma..edhe keto kur shoqerohen me fjale te tjera formojne njesi frazeologjike,pra shprehje te mirefilta frazeologjike.

Shprehjet apo njesite frazeologjike ne termin gjuhesor,fjala e pare folje ose emer,veshjen ,pra fjalen e dyta,mbiemera ,ndajfolje ete tjerea,te cilat marin ngjyrime nga dukurite e natyres apo nga natyra e njeriut,pjeset e trupit te tij,veglat e punes ,…e te tjera...(vazhdon-Lexoni me poshte ..)