Editorial » Shkreli
Frank Shkreli: Një thirrje nga shkrimtari i lartësive, Martin Camaj
E hene, 22.07.2019, 07:27 PM
NJË THIRRJE NGA SHKRIMTARI I LARTËSIVE, MARTIN CAMAJ:
“AFROHUNI
SHQIPTARË”!
“Nga
palci i urrejtjes dëshiroj me dalë, si bima prej fare në pranverë”
Nga
Frank Shkreli
Ky
muaj shënon përvjetorin e lindjes së shkrimtarit dhe poetitit të mërguar
shqiptar, Martin Camajt, me 21 Korrik të vitit 1925, në Temal të
Dukagjinit. Camaj ka ndërruar jetë në
qytetin Munich të Gjermanisë, marsin e vitit 1992. Shkrimtar dhe albanolog i njohur shqiptar në
botën perëndimore, gjatë periudhës komuniste, Martin Camaj ishte edukuar në
kolegjin e jezuitëve në Shkodër, ndërsa është arratisur në perëndim, në vitin
1956. Është doktoruar në Romë, ku ka
bashkpunuar ngusht me Profesor Ernest Koliqin, në drejtimin e revistës së
famshme “Shëjzat”, si dhe në veprimtari të tjera në fushën e albanalogjisë dhe
të letrave shqipe. Martin Camaj ka
vazhduar të bashkpunonte me “Shëjzat” edhe pas largimit të tij nga Roma për në
Gjermani, ku ka punuar si profesor i albanologjisë në universitetin e Munichut
deri që ndërroi jetë, në vitin 1992.
Ernest
Koliqi kishte shkruar se në veprat e tij, miku dhe bashkpuntori i ngusht për
vite të tëra, Martin Camaj, p;r nga natyra ishte human dhe paqësor, duke e
cilësuar atë si një njeri të letrave, i cili në veprat e tija, “Lëshon nji
kushtrim jo luftarak, por paqësuer, plot shpirtbardhsi dhe flakë dashunije
vëllaznore”, midis shqiptarëve, ndërsa ka cituar poetin:
“Avitu, njeri! Afrohuni
shqiptarë!
Nga palci i urrejtjes
dëshiroj me dalë
Si bima prej fare në
pranverë”.
Është
kjo një thirrje që del nga zemra dhe nga shpirti paqësor dhe jo hakmarrës i
poetit dhe shkrimtarit Martin Camaj që duhej të rezononte edhe sot sidomos në
këtë periudhë konfliktesh dhe mosmarrveshjesh politike, personale dhe partiake
që vazhdojnë të përçajnë dhe të ndajnë shoqërinë shqiptare dhe shqiptarët, në
përgjithësi, për të cilën Camaj nuk do
të ishte aspak i kënaqur. Është një
thirrje kjo, e një shkrimtari e poeti shqiptar, i cili ndonëse, siç dihet, regjimi komunist ia
“kishte mbyllur portën” -- ashtu siç shprehet Ismail Kadare për të -- ai prap
se prap nuk mbante inat e hidhërim, por bënte thirrje për afrim midis
shqiptarëve, madje edhe gjatë një periudhë urrejtjeje si ajo e komunizmit, kur
në Shqipëri, vetëm të përmendje emrin e Martin Camajt ose të shkrimtarëve të
tjerë si ai në mërgim, të priste qelia e burgut ose dënime të tjera të rënda.
Megjithkëtë,
ka shkruar Ismail Kadare, Camaj, “Nuk i lejoi vetes asnjëherë që, duke
përfituar prej lirisë që i jepte mërgimi, të shkruante kundër si-vëllezërve të
tij në Shqipëri. Ishte e vërtetë, se në
kohën që ai kujtohej e bëhej merak për ta, ata nuk u kujtuan kurrë për të, por
kjo nuk e shtyu asnjëherë (Martin Camajn) t’u mbante mëri për shpërfilljen apo
harresën e tyre të gjatë. Ishte i
ndjeshëm për gjendjen e tyre, për optimizmin e rremë e për ankthin e fshehur me
kujdes midis festës po aq të rreme”, është shprehur Ismail Kadare, në
vlerësimin e tij për Camajn. “Në ngrehinën
e përkorë të letrave shqipe, atje ku është duke zënë vendin e vet Martin Camaj,
ashtu si në çdo panteon, hyhet vetëm prej një porte, asaj të madhes. E ajo portë, siç e tregon emri, nuk njeh
veçse arsyet e mëdha”, ka shkruar Kadare.
Ai e ka quajtur Martin Camajn, “Shkrimtari i Lartësive…që i ka strehuar
ngjarjet dhe personazhet e veta në një lartësi që iu siguronte pavarësinë. Ka
kujtuar ndoshta se do ta mbronte artin e tij prej ndikimit të katrahurës
shqiptare, asaj së cilës kujtonte se i kishte lënë lamtumirën”.
Fatkeqsisht,
“katrahura shqiptare” të cilës i referohet Kadare -- sidomos në fushën politike
-- është ndoshta më e thekësuara sot se kurdoherë tjetër ç’prej kohës së
komunizmit. Sot më shumë se kurrë, në
këtë rrëmujë në të cilën ndodhet bota shqiptare, thirrja e këtij poeti për
“Afrim të Shqiptarëve”, është tepër aktuale dhe ndoshta më e nevojshme se
kurrrë më parë, pasi – siç ka shkruar edhe miku i tij Ernest Koliqi—kjo thirrje
e Camajt del me të vërtetë nga zemra e një, “Pjestari të një djelmënije të
vrugosun në shpirt nga nji stuhi ngjarjesh tepër shqetsuese, të nji djelmënije
që u randue me vuajtje të pameritueshme ç’se filloi me marrë mend”, dhe si i
tillë, “Njohu mërgimin, fushat e përqendrimit, punën e përdhunëshme…”. Megjith këto përvoja të këqia personale,
Martin Camaj nuk shprehu kurrë urrejtje ndaj shqiptarëve, përfshirë regjimin
komunist dhe ata të cilët i kishin mohuar të drejtën të jetonte dhe të punonte
në Atdheun e tij të lindjes, për të cilin jetoi dhe punoi gjithë jetën në
mërgim, gjithmonë i shtyrë nga dashuria dhe besnikëria ndaj vendit të origjinës
të parëve të tij.
Këto
ndjenja mos urrejtjeje ndaj shqiptarit -- megjithë vuajtjet e tija dhe të
familjes së tij nga komunizmi – Martin Camaj, prapseprap falënderon nuk ruante
urrjejte as inat ndaj atij sistemi dhe njerëzve që e mbështetën atë regjim në
pushtet për pothuaj gjyësm shekulli. Me
shembjen e komunizmin në Shqipëri, ai kishte filluar komunikimin me vendlindjen
e tij, përfshirë Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Intelektualëve të pavarur shqiptarë
, ku edhe u antarësua e tij në radhët e kësaj orgnizate e cila qe krijuar në
vitin 1991, duke komentuar pranimin e tij në atë organizatë, duke thënë se,
vlersimi që i bërë atij me atë rast, “na afron”. Në një letër dërguar Lidhjes së Shkrimtarëve
të Pavarur Phqiptarë në vitin 1992, ai u ishte drejtuar atyre dhe “mbarë
popullit shqiptar” me fjalët “të dashur miq e vëllazën shqiptarë”: “Të dashunve miq e vllazën shqiptarë,
intelektualë, artistë dhe mbarë popull shqiptar”, duke përcjellë përshëndetjet
e tija, vetëm disa ditë para se të ndërronte jetë, mbarë popullit shqiptar me
këto fjalë: “Ndonse të ndamë për një gjysmë shekulli, unë jam i jueji e ju jeni
të mijt”, ka shënuar Ardian Klosi në një shkrim, duke cituar letrën e Martin
Camajt, dërguar Lidhjes së Shkrimtarëve e Intelektualëve të pavarur të
Shqipërisë, në vitin1992.
Në
këtë frymë vëllazërimi e afrimi me njëri tjetrin, nepërmjet veprave të tija,
Martin Camaj u bën thirrje shqiptarëve për afrim, për pajtim e bashkim midis
tyre, pa marrë parasyshë dallimet politike -- jo se ai kishte frikë ndonjë
njeri, se, siç ka shkruar Ernest Koliqi, gjithë jetën e tij, Martin Camaj,
“Trimnisht ka përdorur penën, si të parët e tij dikurë taganin dhe pushkën”. Por ai ka vlersuar se nga thirrja e Martin
Camaj, “Afrohuni Shqiptarë”, rrjedhë, “Fisnikija e lashtë e malësorve,
kalorsija e natyrshme që u pajisë atyre shpirtin, pikon papritmas edhe në vepër
të këtij pinjolli të tyne, e i cili e di harresën në të cilën bota e huej dhe
vendase i la malet tona.” Si pinjoll i
atyre maleve, shkruan Koliqi në parathënjen e veprës së Camajt, “Djella”,
Martin Camaj e kishte gjithmonë,“Parasyshë mospërfilljen e pavarëshme që
shumica e qytetarëve ka dëftue për këta fatosa të lindun, e të cilët si kala e
gjallë mbrojtën Kombin nga sulmet e sllavëve”. Ndonëse, Martin Camaj, sipas tij, “Nuk
ishte i nxjerrë jashtë mureve, si Fishta, Konica, Koliqi, por kjo nuk e bënte
më pak të ndërlikuar problemin e tij.
Kishte qenë thjesht nënshtetas i atij vendi që quhej Shqipëri, por
asnjëherë brenda kullës letrare të saj.
Ka gjasë që për një kohë të gjatë, në nënvetëdijen e tij shestohej e
paarritshmja: të bënte pjesë një ditë në atë fis apo në atë urdhër trillan”, ka
shkruar ai.
Fatkeqsisht,
ashtu i pa dashur dhe i pakuptueshëm si në kohën e komunizmit – siç ishin edhe
At Gjergj Fisjhta, Faik Konica dhe Ernest Koliqi, ndër të tjerë të mëdhej
shkrimtarë të asaj gjenerate –Martin Camaj dhe miqtë e tij me të cilët punoi
për pothuaj gjysëm shekulli duke e bërë të njohur Kombin Shqiptar, identitetin,
kulturën dhe gjuhën e tij të vjetër në botën perëndimore – edhe me ndërrimin e
epokës, 30-vjet post-komunizëm, mbeten pothuaj ashtu si në kohën e komunizmit
--.të pa dashur dhe të pakuptueshëm!
Ka
rdhur koha që të përfillet thirrja e Martin Camajt: “AVITU NJERI! AFROHUNI SHQIPTARË”!