POLIFOTO MINISTRASH NË MUR....
NGA NDUE DEDAJ
Kush ka shkuar në Theth këto kohë ka
parë jo veç kullën e ngujimit në shkëmb, unike në krejt malësitë shqiptare, po
dhe një obelisk nga më interesantët në gur, kushtuar “Mbretëreshës” së
pakurorëzuar të shqiptarëve, Edith Durham. Një reliev që jep e merr njëherësh
me shqipet e xhubletat, me historinë e të sotmen. Ndoshta kur zonja angleze
shëtiste në këto male nuk e kishte shkuar ndërmend se pasardhësit e atyre
njerëzve që e kishin dashur e pritur bujarisht në votrat e tyre do t’i
kushtonin një memorial të gurtë rrezë Bjeshkëve të Namuna. Por ky është çmimi i
përjetësisë së një vepre të pashoqe humane, që nuk ta jep asnjë protokoll
zyrtar. E
kush nuk
do ta lakmonte që të ngrihej kaq lart në nderimin e një populli? Por ka dhe një
stil tjetër përjetësie që vjen nga protokolli i shtetit, jo fiks nga një zyrë e
tillë diku në qeveri, por thjeshtë nga të qenit njëherë ministër, qoftë dhe
rastësisht; kaq duhet këndej nga ne që befas të të marrë polifotoja e
përjetësisë. Ndaj, o njerëz, ju që nuk doni të lodheni me karrierë artistike,
shkencore, profesionale gjithë jetën, bëhuni ministra, deputetë, drejtorë të
lartë agjencish shtetërore, qoftë dhe një sezon, pak rëndësi ka se sa e si, ama
pas kësaj fotoja juaj nuk do t’i mungojë përjetësisë. Apo vetëm përkohshmërisë? Në njërin
nga hollet e Ministrisë së Kulturës, te godina e mëparshme te Rruga e
Kavajës, gjendeshin të gjithë portretet
e ministrave që kanë drejtuar këtë dikaster që nga fillesa, ku i pari në
qeverinë e pas Luftës ka qenë Sejfulla Malëshova. Të kuptohemi, nuk është fjala
aspak për zotërinjtë ministra si individë, të cilët gëzojnë gjithë respektin si
ish-funksionarë të lartë të shtetit, por te dukuria e afishimit muzeal të tyre
për këtë shkak. (Pa thënë se jo pak nga ministrat e Kulturës njihen nga publiku
shumë më tepër për qenien e tyre shkrimtar, artistë etj. se sa për detyrën
ministrore që kanë kryer.) Duam apo nuk duam ne, për shumëkënd shihet si një
normë që në një institucion shtetëror të jenë varur në mur fytyrat e atyre që e
kanë drejtuar atë kohë pas kohe, ndaj kjo gjë vërehet dhe në Ministrinë e
Jashtme, në Gardën e Republikës, në Arkivin e Shtetit, nëpër bashki, komuna
etj. Ti që je ngjitur atje lart e di se vërtet një ditë do të largohesh nga
posti shpesh çudibërës, ama fotografia jote do të “ngrijë” në mur përgjithmonë.
Duket si një lloji çmimi, medalje, titulli, dekorate që ia kalon çdonjërës nga
ato që jep Presidenti i republikës, pasi ti tashmë je aty, në panteonin zyrtar
të kulturës, në mur, askush nuk mund të të shkulë më prej andej, edhe nëse nuk
ke patur ndonjë shkëlqim kushedi në atë zyrë. Po a është ky panteoni i vërtetë? Në
mungesë të një panteoni shqiptar, do të kishe dashur që në vend të ministrave
të nderuar për detyrën që kanë kryer, të shihje në muret e Ministrisë ca “ministra”
të tjerë të kulturës së vendit tënd, si Gjon Gazulli, Aleksandër Moisiu, Karl
Gega, Elena Gjika, Tefta Tashko Koço, Nënë Tereza, Musine Kokalari, Gjon
Shllaku, Ismail Kadare, Kadri Roshi, Ibrahim Rugova, Vaçe Zela, Nexhmije
Pagarusha, Inva Mula, Aristidh Kola, Françesk Altimari etj. Mirëpo fill do të
kundërshtohemi se kjo nuk është një praktikë vetëm e jona, dhe në Shtëpinë e
Bardhë janë portretet e presidentëve të Amerikës, se diçka e tillë do parë e
lidhur me historinë e institucionit, vlerësimin që publiku ka për qeveritarët e
vet etj., kurse ikonat kulturore të kombit kanë tempujt e tyre ku mund të
afishohen (katedrat, teatrot, galeritë e artit etj.), logjikë që natyrisht
qendron, por jo vetëm në mjediset kulturore, për vetë rrethanat social-kulturore
politike që ka kaluar Shqipëria. Na shkruante këto ditë një profesoreshë e
Gjuhëve të Huaja nga emigracioni: “Rasti e solli të merrja pjesë në një
veprimtari që zhvillohej nga sindikata e arsimit në një shkollë të mesme në
Amerikë. Shkolla ishte me një arkitekturë shumë e vjetër dhe ngjante me
shkollat në Angli, por ajo që më bëri përshtypje ishin fotografitë e drejtorëve
ndër vite në muret e shkollës. Fotografitë mbanin emrat e tyre dhe vitet kur
kishin qenë drejtues të saj. Kjo shihet si pjesë e historisë së shkollës dhe
arsimit, njihet kontributi i atyre që kanë punuar në këto institucione, por
është dhe një kujtesë për të gjithë ata që vijnë në atë post, që të punojnë fort dhe me ndershmëri që puna e tyre të
mbahet mend. Kjo më kujtoi një nismë të marrë nga njëri nga ministrat e Arsimit
në Shqipëri, i cili kishte vënë në murin e shkallëve të Ministrisë fotografitë
e ministrave të Arsimit në vite, që fillonin me Luigj Gurakuqin dhe deri me ata
të fundit. Por një ministër që erdhi pas disa vitesh i hoqi ato me pretekstin
se aty ishte dhe fotografia e Manush Myftiut, Tefta Camit etj., sigurisht një
qendrim i skajshëm i një “nxënësi” të atij regjimi. Historia nuk mund të
fshihet dhe aq më pak njerëzit që kanë vënë një tullë në atë godinë të madhe të
arsimit, pavarësisht nga koha kur kanë punuar.” Ndodhia është e re, por
historia është e vjetër. Ne kemi shtatëdhjetë vjet që heqim dhe vëmë fotografi.
Tani e kemi më kollaj, por dikur specialistëve u duhej t’i retushonion për
merak fotografitë që iu prishej biografia rrugës. E kjo ka nisur me foton e
Enver Hoxhës në 36-n në Shkodër, gjatë ceremonisë së tërheqjes së eshtrave të
Çerçiz Topullit e Muço Qullit, pasi në atë fotografi në ato kohë kishte dalë
dhe At Anton Harapi e kjo tashmë nuk i shkonte për shtat udhëheqësit komunist,
paçka se atëherë kishte folur në ballkonin shkodran si një djalosh gjirokastrit
i gjeneratës së re. Përpos klishesë së krijuar për t’i patur portretet
ministrore në murin e ministrisë, këtu nis dhe problemi, te retushimi që ne
u kemi bërë sistematikisht fotografive historike, përfshi dhe periudhën e
tranzicionit. Fundja kjo puna e fotove në mur është një skemë e krijuar nga
administrata, pa ndonjë vendim qeverie, thjeshtë titullarët e institucionit e
kanë patur në dorë ta ngjisnin portretin e tyre aty dhe e kanë vënë. Kështu
kanë bërë dhe kryetarët e bashkive, madje diku dhe i kanë pikturuar portretet e
tyre. Me këtë stil bihet deri te përgjegjësit e shërbimeve komunale. Pyetja
është e thjeshtë, po kryetarët e kooperativave bujqësore, drejtorët e fermave,
të minierave ku i kanë fotografitë e karrierës së tyre shumëvjeçare? Po kryetarët e gjykatave të mbyllura
vitet e fundit në disa rrethe? Ku do të venë fotografitë e kryebashkiakëve që
iu mbyllën bashkitë me reformën e re territoriale? Po sikur nesër të shkrihet një
ministri, ku do të sosin fotografitë e ministrave të “shkrirë”? Konkretisht, ku
shkuan fotografitë e kryetarëve të Lidhjes së Shkrimtarëve, kur godina e tyre u
bë ministri Kulture? Në rastin më të mirë në depon e godinës, për të mos dalë
më prej andej. Kaq shumë pyejte dhe pikëpyetje, sa më mirë do të kishte qenë me
heq dorë nga kjo puna e polifotove ministrore. Në një Shqipëri diktatoriale me
një të kaluar politike dhe ideologjike të rënduar është mjaft e vështirë për
t’u ndarë se cili e meriton “murin” e nderimit e cili jo. Ta zëmë, te “Shtëpia
e Gjetheve” të ish-policisë së fshehtë do të vihen fotot e kolonelëve e
gjeneralëve të armës së “dashur” represive të Sigurimit, apo ato të goditurve
prej saj? Kur sheh fotot e ministrave që vihen e hiqen nga muret e ministrive
të vjen ndërmend parada fotografike e Byrosë Politike që dikur shfaqeshin në
çdo fasadë publike e deri në galeritë e thella, disa duke rënë e disa të tjerë
duke u ngritur, për t’u rrëzuar dhe ata një ditë.
Eh, kjo
puna e fotografive, e secilit nga ne. Selfie pa fund. Qytetarë të thjeshtë dhe
ministra. Ka përligjien e vet kjo deri sa nuk është kthyer në sindromë. Por
krahas fotos sonë vetjake, le të kujtohemi dhe për të tjerët, ata që na bëjnë
nder, nganjëherë më shumë si i bëjmë ne vetes, paçka funksioneve që kemi
mbajtur. A keni parë ndokund ndonjë kartolinë me portretin e Mbretëreshës
Geraldinë, që t’ua dhurojmë të huajve, le pastaj ndonjë shtatore elegante apo
memorial kushtuar Saj? Të paktën neve nuk na e ka zënë syri. Mund të ishte në
Tiranë në ndonjë rrugë, park, apo te kodrat e liqenit. Mund të ishte kudo në
Shqipëri e ndër shqiptarë, si një ikonë e një fisnikërie të urtë të pabjerrë.