Bajram Canameti: Skënderbeu dhe dëshmitë autentike

SKËNDERBEU DHE DËSHMITË AUTENTIKE TË BASHKËKOHËSVE TË TIJ

NGA BAJRAM CANAMETI

508 vjet më parë Marin Barleti ishte i pari që botoi veprën monumentale  të historisë mbi Skënderbeun dhe të qëndresës së shqiptarëve kundër invazionit të Perandorisë Osmane. Kur Europa dridhej para saj,  qëndresa e shqiptarëve me Skënderbeun në krye shikohej si shpëtim; ndaj Kryetrimi iArbrit u dekorua nga Papa Piu II si shpëtimtar i krishterimit. Barleti shfrytëzoi arkivat e Venedikut dhe Napolit si dhe dëshmitë e Pal Engjëllit, kryepeshkop e kryekëshilltar e kryediplomat i Skënderbeut. Ai shfrytëzoi dëshmi të djalit të tij, Gjonit,  të kujdestarëve e besnikëve të tij, të Andrea Engjëllit  e shumë bashkëluftëtarëve të tij. Barleti nuk është vetëm i pari, por origjinali, më i besuari. Ai e merr lexuesin përdore nga beteja në betejë, nga kalaja në kala duke përcaktuar largësinë me hapa, duke nxjerrë në pah strategjinë dhe taktikën luftarake, humbjet dhe fitoret, dhimbjen dhe gëzimin. Kjo vepër madhore e pazëvëndësueshme u përkthye në të gjitha gjuhët e Europës ;deri në vitin 1750 u ribotua 21 herë në gjuhë të ndryshme. Në bazë të kësaj vepre u botuan mbi 1700 vepra të tjera të letërsisë,  historisë e artit. Pra,  Marin Barleti  na tregoi historinë e vërtetë të pakontestueshme para 508 vjetësh. Ai në lidhje me origjinën e Kastriotëve në fq. 54  të librit të tij shkruan: ”…krerët e fisit të Kastriotëve kanë rrjedhur nga Mati(Emathia)prej një dere fisnike që sunduan në Epir me lavdi e fatbardhë. ”Ndërsa në veprën “Rrethimi i Shkodrës”, Barleti përforcon se: ”Kastriotët sunduan plot 100 vjet në Mat dhe Epir”, fq. 108. Humanisti Italian Rafaela Mafrei Valterrano në librin e tij”Komentarium “shkruan: ”Barleti është origjinal dhe kjo vërtetohet edhe nga libri i Papa Piut II, fq. 160. Bashkëpunëtori i Skënderbeut, Dhimitër Frangu, që ka shoqëruar Gjer Kastriotin në Romë në vitin 1466, në një libër për gjeanologjinë e Skënderbeut shkruan: ”Princi Gjon Kastrioti qe ai që sundoi atë pjesë të Shqipërisë që quhet Mat”, fq. 163. Princi i Drishtit dhe i Tivarit Andrea Komnen në veprën Cronicus, në fq. 344 shkruan: ”Kastriotët kanë qenë princa të Matit. ”Aristokrati francez Lavardius në vitin 1576 botoi në Paris historinë e Skënderbeut të shkruar nga Barleti e Dhimitër Frangu. Në fq. 276 shkruan: ”Të parët e Kastriotëve vijnë nga Mati. Kryepeshkopi i Kishës katolike dhe kryediplomati i Gjergj Kastriotit, i vëllai i Pjetër Engjëllit,  Pal Engëlli në vitin 1480 boton një histori të Kastriotëve që përcakton Konstadin Kastriotin princ e zot të Matit që vdiq më 1390. Ky libër u zbulua nga prifti Italian nga Breshia Giamara Biemi. Freng Dy Kanzh në veprën “Historia Bizantine”, fq 270,  shkruan: ”Konstadin Kastrioti,  princ i Matit i la principatës së tij,  të birit Gjergj Kastrioti që ishte gjyshi i Skënderbeut.

Paganel në veprën” Historia e Skenderbeut” botuar në Paris,  më 1855, shkruan: ”Gjon Kastrioti prej një rrace të vjetër trimash me origjinë prej Mati…”Historiani austro-hungarez Jakov Filip Fallmayer në vitin 1857 boton një monografi “Elementi shqiptar në Greqi” dhe në faqe 186, shkruan: ”Gjergj Kastrioti në krahinën e stërgjyshërve në Mat bëri regjistrimin e banorëve të aftë për të luftuar,  gjë që s`ishte bërë ndonjëherë” Diplomati austrohungarez Teodor Ipen në veprën “Shqipnia e Epërme” botuar në Vjenë më 1908 shkruan: Kërkimet serioze na tregojnë se origjinë të Kastriotëve krahinën e Matit dhe Dibrës”. Patër Marin Sirdani në veprën e tij ”Skënderbeu  mbas gojëdhënave”fq. 8-9,  shkruan: ”Sipas nji legjende,  Kastriotët  ishin nga fshati Shqefën i Matit”. Italiani Françione në librin: ”Skënderbeu një hero modern”, fq136-137, shkruan: Hamza Kastrioti ankohej se xhaxhai i tij,   Skënderbeu,  nuk i kishte dhënë pjesë nga pronat atërore e principatës sëMatit. Nënkolonel Dilaver Radeshi në Revistën ushtarake, nr. 4, viti 1961, në një shkrim me titull: ”Principata e Kastriotëve”,  jep gjeanologjinë e Kastriotëve me origjinë nga Mati, bazuar tek Andrea Engjëlli. I të njenjtit mendim është edhe profesor Mark Krasniqi në studimin e tij për origjinën e Kastriotëve nga Mati. Duke u kthyer tek Përkrenarja e Skënderbeut germat latine: IN, PE RA TO RE BT,  përkthehen në shqip: -“Jezui i Nazaretit të bekon ty, Skënderbe, Princ të Matit, Tmer i Osmanëve, Mbret i Shqipnisë dhe Epirit”. Në Mat emërtohen me emrin e Skënderbeut kala e qyteza, si: Stellushi, Guri i Bardhë, Bruç, Gurrë, Cerujë, Lurë e Komsi. Në Shqefën të Matit edhe sot kemi lagjen Kastriot, varret e Kastriotëve dhe pronat,  si:  ara, kroi, livadhet e pylli i Kastriotëve. Si askund tjetër në mat kemi Malin e Skënderbeut, Gurrat e Skënderbeut, fusha e Skënderbeut e toponime të tjera. Nuk ka fshat në Mat  që të mos ketë lidhje me Skënderbeun. Legjendat, gojëdhënat e tregimet  që fliten për Kastriotët e Skënderbeun në Mat janë 70% e atyre që fliten në të gjithë Shqipërinë. Defteri turk i vitit 1467, botuar në shqip nga Instituti i Historisë dhe Gjuhësisë në vitin 1968 në fq. 362 përcakton fisnik Mark Kastriotin në fshatin Shqefën,  aty nga buron origjina e Kastriotëve. Në këtë dokument hasim mbiemra si: Mazreku, Perlati, Urani, Gjoka, Frangu, Kipota, Budi, Gramatiku, Bato, Gjika, etjerë fshatra që kufizohen me Shqefnin. Kuvendet kombëtare si ai i Lisit, Shën Trinisë, dhe Dukagjinit në Mat gjatë kohës së Skënderbeut dhe pas vdekjes së tij nuk janë rastësi. Ato u organizuan në vendin e origjinës së Kastriotëve. Këto argumente e të tjera  që janë thënë nga bashkëkohësit e nga besnikët e Skënderbeut si Barleti, Frangu, si dhe nga studiuesit matjanë me në krye Dilaver Kurtin,  vërtetojnë të vërtetën e madhe se Skënderbeu e kishte origjinën nga Mati,  prandaj askush nuk ka tagër ta tjetërsojë këtë të vërtetë të pakontestueshme. Është fakt se pas vdekjes së Kryeheroit  si hakmarrje ndaj Matit,  qytezat, kështjellat bashkë me 72 kisha e manastire u dogjën e u shkatërruan. Në shenjë hakmarrje digjej historia e lashtësisë e kësaj treve të qytetëruar e kësaj Iliriade me gjurmë albanësh, arbërish e kastriotësh. Themelet e qyteteve, qytezave, kalave; besa e lidhur në sheshet e kuvendeve kombëtare, thëniet e personaliteteve në lashtësi, shkëndija e parë e shkrimit shqip;gjurmët e digave të barotit, zbulimet arkeologjike, toponimet, legjendat, mbeten dëshmi e gjallë  dhe provojnë se nga ky vend që quhej Mat,  buron historia. Duke e rimarrë Marin Barletin tek” Historia e Skënderbeut’,  faqe 91, ne mund të citojmë sërish fjalët e tij: ”Epirotët që quhen arbër e kanë zanafillën nga albanët që lidhen ngushtë me historinë e Mathias”Në mbyllje, për përforcim argumenti na duhet të risjellim një thënie të Shtamyler i cili shkruan se Mati që në kohët e lashta ka qenë qendër e populluar që i ka kundërshtuar ndikimit të huaj. E në vijim sjellim sërish Roza Lane që thotë se Mati ka patur një qytetërim 2800 vjeçar, për ta vijuar me një thënie të të madhit Sami Frashëri i cili shprehet: ”Gropa e Matit u bë varr i Osmanëve”, e në përfundim më pëlqen të rikujtoj thënien lapidare të Dritëro Agollit i cili citon: ”Në Mat fillon historia…”