Lazim Miftari: Toponimi Vrajë / Vranjë / Vranje

Toponimi

Vrajë / Vranjë / Vranje

Shkruan Lazim Miftari

Abstrakt

Toponimi i sotëm Vranje, i njohur në shqipen e folur si Vrajë dhe në shqipen letrare si Vranjë, përfaqëson një emër territori me vazhdimësi të qartë historike dhe gjuhësore. Ky studim argumenton se emri i përket një shtrese paleo-ballkanike (ilirike) të toponimisë, të lidhur me tipare gjeografike të terrenit, i ruajtur në traditën gojore shqipe, i adaptuar nga sllavishtja dhe i transkriptuar nga administrata osmane, përpara standardizimit modern serb pas vitit 1878.

1. Hyrje

Toponimia ballkanike karakterizohet nga një vazhdimësi shumë-shtresore, ku emrat e territorit shpesh i paraprijnë ndarjeve etnike dhe politike moderne. Një rast domethënës është toponimi Vrajë / Vranjë / Vranje, i cili paraqet forma të ndryshme në shqip, sllavisht dhe osmanisht, por ruan një bërthamë fonetike dhe semantike të qëndrueshme. Qëllimi i këtij studimi është shqyrtimi i origjinës dhe zhvillimit të këtij emri në kuadrin e onomastikës historike ballkanike.

2. Rrënja VR- si substrat paleo-ballkanik

Grupi fonetik VR- është i dokumentuar gjerësisht në toponiminë e hapësirës iliro-paleoballkanike si tregues i emërtimeve të vjetra të terrenit, të lidhura me çarje natyrore, gryka dhe lugina të mbyllura. Prania e këtij elementi në emrin Vrajë/Vranjë sugjeron një origjinë para-sllave dhe para-romane.

3. Semantika e rrënjës VRA- në shqipe

Shqipja ruan një familje leksikore të qëndrueshme me bazë vra- (vra, vrimë, vragë), e cila në përdorim toponimik nënkupton çarje dhe hapje të mëdha natyrore. Kjo semantikë përputhet me karakteristikat gjeografike të rajonit të Vranjës dhe e bën shqipen një gjuhë kyçe për interpretimin e kuptimit fillestar të toponimit.

4. Vrajë si formë e shqipes së folur

Forma Vrajë përfaqëson variantin e shqipes së folur, të ruajtur në mënyrë të pandërprerë nga tradita gojore. Ajo pasqyron integrimin fonetik të një toponimi shumë të vjetër në sistemin e shqipes dhe dëshmon vazhdimësi gjuhësore.

5. Adaptimi sllav: Vrajne ->Vranje

Me vendosjen e popullsive sllave, toponimi ekzistues u adaptua në sistemin fonetik dhe morfologjik sllav, kryesisht përmes prapashtesës -jne/nje , tipike për emrat e vendbanimeve. Forma Vranje përfaqëson një standardizim të mëvonshëm të këtij procesi adaptues.

6. Transkriptimi osman

Dokumentet osmane dëshmojnë forma si Ivrayne dhe Ivranye, të krijuara përmes shtimit të zanorës ndihmëse i-, për shkak të pamundësisë së osmanishtes për të pranuar grupin fillestar vr-. Këto forma përfaqësojnë transkriptime administrative dhe konfirmojnë vazhdimësinë e emrit.

7. Standardizimi modern

Pas vitit 1878, forma Vranje u standardizua në administratën shtetërore serbe. Ky standardizim ka karakter politik dhe administrativ dhe nuk përcakton origjinën etimologjike të toponimit.

8. Përfundim

Analiza tregon se Vrajë / Vranjë / Vranje është një toponim me rrënjë paleo-ballkanike (VR-), i lidhur me tipologjinë e terrenit dhe me vazhdimësi të pandërprerë historike e gjuhësore. Emri është ruajtur në shqipen e folur, është adaptuar nga sllavishtja, është transkriptuar nga osmanishtja dhe është standardizuar në formën moderne serbe.

Ky rast përbën një dëshmi të rëndësishme për studimin e shtresave të vjetra të toponimisë ballkanike dhe për rolin e shqipes në ruajtjen e tyre.

Bibliografi

• Çabej, E. Studime etimologjike në fushë të shqipes, vëll. I–VII. Tiranë.

• Çabej, E. Hyrje në historinë e gjuhës shqipe. Tiranë.

• Demiraj, Sh. Gjuha shqipe dhe historia e saj. Tiranë.

• Hamp, E. P. On Some Ancient Balkan Toponyms.

• Skok, P. Etimologijski rje?nik hrvatskoga ili srpskoga jezika. Zagreb.

• Šimunovi?, P. Uvod u slavensku toponimiju. Zagreb.

• Pulaha, S. Defterët osmanë dhe toponimia shqiptare. Tiranë.

• Kati?i?, R. Ancient Languages of the Balkans.

• Fine, J. V. A. The Early Medieval Balkans.

--------------

Prishtinë 28 dhjetor 2025