Ismet Hasani: Mendime etike e morale (2)

Mendime etike e morale (2)

Nga Ismet M. Hasani, Suedi

Nuk është e pazakontë të dëgjosh moralin dhe etikën të referohen në të njëjtën fjali. Thënë kjo, ato janë dy gjëra të ndryshme. Edhe pse kanë  padyshim shumë të përbashkëta kanë edhe disa dallime që bien në sy.

Etika dhe morali janë dy koncepte që shpesh përdoren në vend të njëri-tjetrit, por kanë kuptime të dallueshme. Ndërsa etika i referohet një sërë parimesh që udhëheqin sjelljen racionale dhe të vetëdijshme njerëzore, morali lidhet me normat dhe vlerat e vendosura nga një kulturë ose shoqëri.

Etika përkufizohet si një sistem vlerash që janë "morale" siç përcaktohet nga një komunitet. Në përgjithësi, morali konsiderohen udhëzime që prekin individët dhe etika konsiderohet si udhërrëfyes për grupe ose komunitete të tëra më të mëdha.

Morali është ideja e një personi ose e shoqërisë për atë që është e drejtë ose e gabuar, veçanërisht në lidhje me sjelljen e një personi. Ruajtja e këtij lloji të sjelljes i lejon njerëzit të jetojnë me sukses në grupe dhe shoqëri. Thënë kështu, ata kërkojnë një respektim personal ndaj përkushtimit të së mirës më të madhe. Morali ka ndryshuar me kalimin e kohës dhe në bazë të vendndodhjes. Për shembull, vende të ndryshme mund të kenë standarde të ndryshme morali.

Dallimi i madh kur bëhet fjalë për etikën është se ajo u referohet vlerave të komunitetit më shumë sesa vlerave personale. Etika përkufizohet si një sistem vlerash që janë "morale" siç përcaktohet nga një komunitet. Në përgjithësi, morali konsiderohen udhëzime që prekin individët dhe etika konsiderohet si udhërrëfyes për grupe ose komunitete të tëra më të mëdha. Etika është gjithashtu më e bazuar në kulturë sesa morali. Është gjithashtu e zakonshme të dëgjosh fjalën etikë në komunitetet mjekësore ose si udhërrëfyes për profesione të tjera që ndikojnë në grupe më të mëdha. Për shembull, Betimi i Hipokratit në mjekësi është një shembull i një praktike etike të pranuar gjerësisht.

*

Dallimet kryesore midis etikës dhe moralit

Në shoqëri mund të shihet se si Njerëzit e konsiderojnë etikën dhe moralin si sinonime., dhe për këtë arsye të dyja nënkuptojnë praktikisht të njëjtën gjë, por realiteti i kësaj është se midis të dyjave ka disa dallime që pasi të dihen mund të kuptohet se megjithëse konceptet janë pak të ngjashme, ato nënkuptojnë pak gjëra të ndryshme.

Ju mund ta thoni atë Etika është rruga që vetë njerëzit zgjedhin të ndjekin në lidhje me sjelljen e tyre. dhe çfarë është e mirë dhe çfarë jo, por në vend të kësaj Morali janë norma të vendosura nga shoqëria që u futen njerëzve që në moshë të re, të cilat

*

Etika dhe morali janë alfa dhe omega në shkencë, në folozofi, drejtësi dhe në jetë. Janë vlera relevante, veçmas në filozofi, në drjetësi, në punë, në jetë – janë busulla e vetme, bartësit apo orijentuesit e së cilës, lypset t'i respektojmë maksimalisht, vazhdimisht dhe domosdoshmërisht treguesit (akrepat) e saj. Pa respektimin dhe zbatimin e të dy kategorive të sipërpërmendura, që janë tejet relevante (të rëndësisë së veçantë) dhe kruciale për udhëmbarën dhe fatbardhësinë e njerëzimit, heret a vonë do të çrregullohen hallkat deri në zhbërje, ekuilibrat ekonomike, sociale, etike dhe morale të shoqërisë, të shtetit, të kombit.

Të merrësh me mendime etike e morale është punë komplekse, e ndërlikuar, por motivi, dëshira e madhe nuk ka fuqi të ndalë punën*, duke marrë parasysh kohën e momentin në cilën gjindëmi, kur fatkeqësisht kemi humbur shumë dhe po humbim pandalshëm edhe  më shumë, substancën e tjeçmuar, autoktone dhe  autentike,  burimore e sublime të sistemit të vlerave emblematike, trasdicionale, kombëtare dhe njerëzore...

*Nëqoftë se je nisur drejt një qëllimi (caku), e rrugës ndalësh, tjetri të del përpara dhe s'do të arrish i pari në cak!

*Për të kryer një punë a veprim duhet plotësuar tri gjëra, e ato janë: dituria, dëshira (vullneti, motivi) dhe kushtet adekuate .

Mirëpo, studijuesit kanë analizuar dhe kanë konkluduar (ardhë në përfundim) se kushti më relevant (i rëndësisë së veçantë) është dëshira, pra vullneti dhe motivi).

E rëndësishme është që mendimet etike e morale, në brendinë e tyre të kenë esencë multidimenzionale e multidisciplinore shkencore...

Këto  mendime e këshilla* janë produkt i punës shumë vjeçare.

*Më shumë vlerë ka një mendim, këshillë, udhëzim i mirë sesa një pasuri shumë e madhe.

*Mendja dhe mendimet e njeriut i ngjajnë parshutës, e cila, përderisa rrin e mbyllur, nuk shërbën për kurgjë (asgjë), por pasi të hapet (ta) shpëton jetën.

*Njerëzit e ditur, të urtë, të mençur dhe MENDJET E NDRITURA, duhet t'i shpërndajnë mençuritë, njejtë sikurse ligjëruesit në shkolla e universitete që ua shpërndajnë nxënësve dhe studentëve...

Shpresojë se këto mendime etike e morale, të cilat po i jap  me dëshirë, motiv e vullnet të madh fiton dituri, mençuri e urti

e të lartë, do të mund të ndihmojnë sadopak në ç'lëmshimin (zgjidhjen e lëmshit) apo zgjidhjen e preokupimeve, dilemave dhe problemeve eventuale e të përditëshme dhe reale.

Gjithashtu, mendojë se këto mendime etike e morale, do të mund te ndikonin, poashtu që njerëzit-lexuesit e vullnetit të mirë, që aktualisht po  ballafaqohen me shumë dilema, probleme dhe pëngesa, të cilat në njërën mënyrë, apo tjetrën e sfidojnë edhe shëndetin, qeniën dhe jetën përgjithësisht, të gjejnë diçka të dobishme në to.

Në të njejtën kohë të ndihmojë edhe tjetrin dhe të tjerët në tejkalimin e tyre.

Shënim: Për dhënien e këtyre mendimeve etike e morale ndihmesë të madhe më ka dhënë edhe Libri me titull "Trajtime etike I", autor i të cilit është profesori i nderuar Dr. Mazllum Baraliu, ligjërues në Fakultetin Juridik, UP "Hasan Prishtina" në Prishtinë, të cilin libër e kam dhuratë që nga viti 2014-të.

Dhurata më mirë që e merrr nga një mik është libri, prej të cilit:

e pasuron fjalorin,

e pastron fjalorin,

largohesh nga veset e këqija,

është shoku më i mirë kur je në vetmi,

V i j o n