Avzi Mustafa: Quo vadis gjuha ime e bekuar shqipe?

QUO VADIS GJUHA IME E BEKUAR SHQIPE?

Nga Prof. Dr. Avzi MUSTAFA

Gjuha pasuria me e vyer e një kombi

Gjuha shqipe është pasuria më e vyer që na e kanë lënë në trashëgim me shekuj e brez pas brezi të parët tonë. Ata, edhe në periudhat me të errëta, kur nuk kishim alfabet e institucione shkollore, u munduan dhe e ruajtën atë si gjënë më të shenjtë, sepse ajo na identifikonte si komb. Ajo, gjatë historisë, luajti rolin e një instrumenti të formimit të identitetit, socializmit të individëve, grupeve shoqërore dhe faktorëve të integrimit socio-kulturor, pa marrë parasysh krahinën e besimet fetare, duke mbetur gjithnjë një ndër faktorët më të rëndësishëm të mbijetesës së popullit shqiptar.

Gjuha është si një organizëm i gjallë që evulon nëpër kohë për t’iu përgjigjur emancipimit të shoqërisë kulturës e artit. Kujtoj se gjuha shqipe, si një tempull ku ruhet shpirti i kombit, në etapa të ndryshme i ka shërbyer popullit tonë. Prandaj rilindësit i kushtuan asaj vëmendjen më të madhe, sepse ishin më se të bindur se pa emancipim kulturor nuk ka as edhe emancipim politik. Edhe pse ende nuk kishte një alfabet unik të gjuhë shqipe, të gjithë ata që krijonin alfabete, në rend të parë si synim e kishin ruajtjen e pastërtisë së gjuhës shqipe nga gjuhët e huaja. Të gjithë rilindësit strumbullarin kryesor e konsideronin gjuhën e popullit. Pastërtia gjuhësore e shqipes ishte edhe një nga mënyrat për ta ruajtur identitetin etno-gjuhësor të kombit. Nëse kishte ndonjë ndarje etnolinguistike, ajo ishte vetëm një lloj rezistence mbrojtëse ndaj valëve agresive të gjuhëve të pushtuesve nëpër shekuj.

Gjuha shqipe i kaloi të gjitha etapat e zhvillimit, duke filluar nga përzgjedhja e shkronjave në Manastir (më 19080). Pastaj kaloi në stadiumin e dytë, kur ku vjen kodifikimi i saj (Tiranë, 1972) dhe në fund është pasurimi i saj nëpërmjet fjalorëve shpjegues e terminologjikë, librave beletristikë etj

Mirëpo, shekulli i ri në vend që të sjellë përparim dhe zhvillim të gjuhës shqipe, si duket erdhi me një fatalitet për kombet e vegjël me rrezikun e depërtimit dhe përdorimit vend e pavend të huazimeve, që e vërshojnë gjuhën tonë, kjo në dëm te fondit autokton.

Prishja e shijes së gjuhës si pasoj e globalizimit

Gjatë shekullit të kaluar gjithsesi kishte një përpjekje për të folur e shkruar në gjuhën standarde, por me ardhjen e demokracisë e deri në ditët e sotme, gjuha letrare shqipe fillon të bastardohet nga të gjithë anët deri në palcë. Andaj me të drejtë prof. Gjovalin Shkurtaj do ta botojë librin me titull “Urgjenca gjuhësore”, botuar më 2017, të cilin studiuesit do ta vlerësojnë si “një thirrje e hapur, që tingëllon si një kambanë e fuqishme alarmi dhe që tenton të zgjojë nga gjumi e plogështia jo vetëm shtetarët, politikanët dhe krijuesit e tëra fushave të jetës, por edhe të gjithë shqipfolësit, për ta ruajtur, pasuruar dhe zhvilluar më tej gjuhën shqipe”.

Nga ana tjetër, tani kur po bota globalizohet ose McDonald-izohet, që njerëzit të flasin një gjuhë, të hanë një ushqim e të vishen në një stil etj., del pyetja se çka do të ndodhë me gjuhët e popujve të vegjël? A u kanoset zhdukja apo do të flasin në të ardhmen për “të pashkolluarit”. Si do të mbrohet gjuha shqipe nga kjo pandemi gjuhësore.?

Duke folur për gjuhën e globalizuar, për "kohën tonë pikturale dhe belbëzuese", poeti dhe teoricieni kroat Ante Stama? e përcaktoi shkatërrimin e traditës me nostalgji poetike: "Kush e lë gjuhën e tij amtare, bie në prozën shkatërruese të botës, prej andej në heshtjen njerëzore". Ne ecim rrugëve dhe qendrave tregtare – të mbytur nga shkëlqimi i fjalëve angleze që krijuan esperanto komerciale tregtare, ne kërkojmë fjalë të gjuhës amtare si të huaj. Po shikoni qendrat tregtare në Tiranë, Shkup, Tetovë e Prishtinë me dritat vezulluese shumëngjyrëshe! Aty gjejmë një çervish të çuditshëm të anglishtes dhe shqipes.

A do të kemi në të ardhmen gjuhë amtare?

Kriza e identitetit po përhapet me shpejtësi si një sëmundje ngjitëse dhe po i prek të gjitha grupmoshat. Kjo krizë i përfshin të gjitha shtresat e shoqërisë, si individë dhe grupe të ndryshme, madje edhe kombe të tëra. Kriza e identitetit është aq e përhapur në të gjitha poret e shoqërisë moderne, perëndimore dhe lindore, saqë nuk njihet më si një rrezik i mundshëm, por si pjesë e jetës së përditshme. Për fat të keq, populli shqiptar nuk është më pak i prekur nga ky fenomen global. Tani ndodhemi para asaj kur, do të thosha, gjuha shqipe në shumë familje nuk është më gjuhë amtare. Sot ka filluar, ndërsa nesër mund të flasim për gjuhë të parë, të dytë e të tretë. Në familjet shqiptare fëmijët me motrat dhe vëllezërit, si edhe me moshatarët e tyre, komunikojnë në gjuhën angleze. Prandaj shumë fjalë po zëvendësohen me fjalë të anglishtes. Kështu, edhe kur gjuha shqipe e posedon atë nocion ose ndonjë fjalë tjetër, është bërë modë gjuhe që të përdoret gjuha e huaj ose ndonjë tautologji shqip e anglisht, të tipit okej-mirë.

Për fat të keq, populli ynë nuk është më pak i prekur nga ky fenomen global dhe shkaku qëndron në globalizimin në rritje të rinisë naive në krahasim me të moshuarit. Të rinjtë janë dorëzuar plotësisht para globalizimit, madje për ta të moshuarit me kokëfortësi përfshihen të të a.q. “të pamoderuar”.

Nga ana tjetër, interneti ka sjellë shumë gjëra pozitive dhe bota sot është në pëllëmbë të dorës. Fillimisht besohej se interneti shkaktoi një shpërthim të njohurive dhe arsimit të përgjithshëm, por interneti pothuajse e kishte efektin e kundërt dhe ky efekt është bërë më i theksuar me kalimin e kohës. Përveç varrosjes së njerëzve në një grumbull informacionesh jo të sakta, të parëndësishme, të paverifikuara dhe kontradiktore, shfaqja e internetit ka rezultuar edhe me shfaqjen e të ashtuquajturave “trende globale”.

Sot, falë internetit, diversiteti dhe pluralizmi midis njerëzve është zhdukur pothuajse plotësisht dhe individualizmi ngadalë po bëhet një e kaluar. Zakonet, tradita gojore dhe e shkruar, kostumet dhe shumë tipare të tjera të larmisë kulturore, dita-ditës po zbehen dhe njerëzit po bëhen kopje "origjinale".

Kush do ta mbrojë gjuhën shqipe?

Një strategji të këtillë besoj se nuk ka. Politika gjuhësore në të ardhmen duhet t’u takojë institucioneve arsimore, e sidomos shkollës, por jo politikanëve. Kjo do të thotë se fuqitë duhet të drejtohen në forcimin e statusit të gjuhës shqipe në sistemin arsimor.

Mësimi i gjuhës së pari duhet të mbështetet me numër më të madh të orëve mësimore në planin mësimor, që për bazë të merret së pari struktura gramatikore e gjuhës, për t’u rritur pastaj numri i orëve për mësimin e gjuhës amtare në plan-programet mësimore. Kjo do të thotë se në të ardhmen duhet të orientohemi kah ndryshimi i paradigmave programore. Mësimi i gjuhës shqipe duhet të orientohet kah afirmimi i funksionit komunikativ.

Në programin e gjuhës, po ashtu, duhet të përfshihen më shumë përmbajtje që kanë të bëjnë me identitetin, në të cilat i jepet rëndësi gjuhës shqipe. Gjithashtu duhet të kihet parasysh edhe aftësimi i gjuhës shqipe në zhvillimin e terminologjinë adekuate në lëndët profesionale etj., si dhe në formimin e një aktivi profesional mbarëkombëtar për ndjekjen e gjuhës nëpërmjet një qendre leksikologjike, ku do të hulumtohen ndikimet e gjuhëve të huaja deri në atë masë sa nuk e dëmtojnë gjuhën shqipe në strukturën e sistemit të saj. Ideja është të shihet nëse ato ndikime e eliminojnë fjalën shqipe, nëse krijojnë dygjuhësi ose përzierje, nëse e pengojnë krijimtarinë leksikore dhe krijimin e fjalëve, nëse ato fjalë ekzistojnë në gjuhën letrare.

Përfundim

Nga kjo që u tha më sipër del se kultura e gjuhës sonë nuk duhet të kufizohet dhe atë t’ia ngarkojmë vetëm mësuesit dhe lëndës së gjuhës shqipe, por atë duhet ta shtrijmë edhe në shkollë dhe jashtë shkollës, në shtyp, në media e kudo. Por, faktor shumë i rëndësishëm për nxënësin mbetet modeli “mësues”, si në të folur, ashtu edhe në shkruar, tekstet shkollore, masmediat, teatri, filmi etj..

Shkrimtari ynë, Asdreni, qysh para 115 vjetësh do ta lëshojë kushtrimin: “Që ta shkruash gjuhën shqipe, s’është punë e rëndë, por s’është as e lehtë, por këtë mund ta arrijmë, ta shkruajmë gjuhën tonë mirë e bukur, vetëm duke punuar për këtë sistematikisht e me seriozitet të plotë”. Vetëm kështu mund ta mbrojmë gjuhën tonë në epokën e globalizmit. Pra, vetëm nëpërmjet sistemit edukativo-arsimor me mësues të aftë e me tekste në gjuhën e shqipe mund ta ngremë nivelin e kulturës së gjuhës.