Ndue Dedaj: Te varri i Dantes

TE VARRI I DANTES

Tregim nga Ndue Dedaj

Baca urtak bëri një fotografi me Danten, shkroi një epitaf në një përgamenë prej lëkure dhie, që e kishte përgatitur me duart e veta, kur po bëhej gati të nisej nga Shqipëria për në Itali, e vendosi mbi varrin memorial dhe u ul gjithë venerim përbri tij i menduar...

Ai kishte një emër, si çdokush, por në atë qytet naftëtarësh të gjithë e thërrisnin Bacë, kështu që emri i tij, Pal përmendej përherë e më pak. Mund të duket e habitshme se si e kishte fituar atë emër nderues, që nuk e gëzonte asnjë tjetër, një njeri që prej shtetit merrte herë pas herë goditje politike, por që nuk ia kishin vrarë buzëqeshjen bujare, që i buronte prej thellësisë së shpirtit. Goditja e fundit kishte qenë para tre vjetësh, kur e kishin hequr nga Biblioteka e Naftës në Qytetin Stalin, që ai e kishte themeluar vetë, si poliglot që ishte dhe e kishin çuar për riedukim në fonderinë e çelikut në Patos, ku temperatura e shkrirjes ishte e papërballueshme. Por ai ishte mësuar me këto shkandullì (të këqia) të zyrave politike, e vetmja gjë që donte në këtë botë ishin njerëzit, të cilëve bënte çmos t’iu gjendej me ç’mundej, sidomos me libra. Bir i virtytshëm e i përkorë i Munellës që e kishte lindur, me një pamje sa kreshnike, aq engjëllore, dukej se ishte duke ecur asaj rave jete qysh nga koha e Shën Palit...

Ishte hera e parë që shkonte në Itali dhe shkilte në Ravenë, ku kishte djalin emigrant. Në mendje i erdhi historia e vet e 17 viteve më parë, kur Shqipëria ishte ende e vetëngujuar. Kishte harruar se e kishte atë libër në bibliotekën e tij, ndoshta ngaqë “Lahuta” kishte mote që ishte përjashtuar nga bibliotekat, më mirë thuaj nga ndërgjegja e shtetit, si e dëmshme për njeriun e ri. E kur nuk e mbante qeveria, si mund ta mbante ai, një njeri i dyshimtë, që partia e kishte hedhur prej kohësh pas krahëve? Kishte pesëmbëdhjetë vjet që ishte përjashtuar nga radhët e saj, ia kishin marrë teserën me ceremoni dhe nuk ia kishin kthyer më. Shkurt, ai ishte një i pushkatuar politik, siç thuhej për të dëbuarit nga partia. I kishte shkruar letra të parit të Byrosë Politike në Tiranë, por ai nuk kishte denjuar t’i kthente as dy rreshta përgjigje. Për atë atje lart, në zenitin e pushtetit, që i shkonte mendja të matej me diellin, të gjithë poshtë tij ishin miza që ai i shtypte me gishtin e vogël të dorës. Ani se Pal Nredia pas Luftës ishte diplomuar për sinoptikë në Beograd e, pasi qe kthyer në atdhe, kishte drejtuar për disa vite fluturimin e avionëve ushtarakë në areodromet e vendit.

Baca u kujtua për “librin e mallkuar”, siç e quanin ata të agjitpropit (agjitprapit - thoshte ai) komunist vetëm një mbrëmje, kur miku i tij i ri, Visari, me të cilin punonte në repartin e fonderisë, me shqetësimin që i lexohej në sy, i tha:

“Bacë... e di që do të duket e çuditshme... e pamundur... por atë... Librin duhet me e djeg?!”

“Ç’po thua, o Visar djali?”

“S’di sa e ke vënë re, por mua më duket se të janë vënë pas hafijet?”

“Diçka kam vërejtur, kohët e fundit, ca njerëz si hije rreth e qark meje, sy të dyshimtë, ndonjë provokim kalimthi!…”

Djaloshit diçka i kishin zënë veshët, rastësisht, një ditë në korridoret e zyrave të Administratës, ku ai kishte shkuar të dorëzonte kërkesën për të konkuruar për aktor në Institutin e Lartë të Arteve. Kishte një njollë në biografi, por shpresonte ta kapërcente me talentin në konkurim. Baca ishte mbështetësi i tij kryesor, i cili jo vetëm e nxiste të mos thyhej, por dhe e ndihmonte në përgatitjet për konkursin, falë njohurive që kishte për teatrin.

“E kuptova merakun tënd, mor bir. Do ta zhduk Librin që thua ti, por më duhen tre muaj kohë!”

“Tre muuuaj!?......

“Po, po, veç pas tre muajsh është e mundur!”

“Bacë! Ti asnjëherë nuk ke qenë kështu, hermetik...?”

“Nuk është se dua unë, por s’mund të zhduket “Lahuta” ashtu, tak-fak, si të mos ishte!”

“Një e futur në stufë dhe u krye! Pse u dashkan tre muaj? E kuptoj se të dhemb, është si të flakësh një pjesë të vetes, por më mirë ai libër i djegur, se ti në djall?!...”

“Ty të falemnderës fort, or mik, por më duhen treee muaj!”

Me kaq u mbyll ajo bisedë, që për Visarin kishte qenë e pakuptimtë.

*

Truri i Bacës tash përbluante vetëm Lahutën. Gjithë jetën ajo vegël mahnitëse, veç me një tel e një hark, kishte rënë mbi rrashtin e atyre maleve. Ajo ishte aq e motmotshme në shkrepat e tij bjeshkëtar dhe përtej tyre, nëpër Ballkan. Në shekullin XX kishte ndodhur mrekullia e lahuta shqiptare ishte shndërruar në një libër prej qindra fletësh e mijëra vargjesh. Ajo lahuta prej druri tash binte më pak dhe kjo prej letre ligjëronte më shumë. Deri sa ndodhi hataja e “Lahuta” e malcive e malcorëve do të shpallej armike e regjimit. “Më mirë një diversant në shtëpi, se sa atë libër!” - thoshin agjitpropët (agjitprapët) e partisë.

E tash a do të mundej ta nxinte zgrofi i tij të gjithën - Të buk’rën ketë Shqipni? Cubat. Oso Kukën. Prenë. Vraninën. Dekën. Dervish Pashën. Kuvendin e Berlinit. Ali Pashë Gucinë. Lidhjen e Prizrenit. Mehmet Ali Pashën. Lugatin. Marash Ucin. Kishën e Shnjonit. Urën e Rrzhanicës. Kasnecin. Kulshedrën. Qafë Hardhinë. Urën e Sutjeskës. Patër Gjonin. Lekët. Ndërmjetësinë. Tringën. Tbanat e Curr Ulës. Zanën e Vizitorit. Gjakun e Marrun. Kohën e Re. Xhumjetin. Dedë Gjo’ Lulin. Luftën e Ballkanit. Konferencën e Londonit.

E kishte mësuar në fillim Lahutën prej gojës së t’et, i cili i binte në odën e burrave, në kullën e tij poshtë Gurit të Dragoit, sa herë vinin miq të largët prej Shkodre a prej Europe.

“Ndihmo, Zot, si m’ke ndihmue!

Pesëqind vjet kishin kalue...”

Ishte i vogël asokohe dhe ende nuk e dinte se kishte një tjetër lahutë përpos asaj prej druri që i binte babloku, një lahutë prej letre, të cilën ai do ta merrte me vete ngado të vente, edhe në Beograd, kur ishte student, të mbështjellë me kapakët e një libri rus me titullin “Frymë të vdekura”. Ai burrë dhe Lahuta ishin bërë një dhe nuk mund të ndaheshin, si të ishte shndërruar ajo në lëkurën e tij. Njëri do ta merrte me vete tjetrin. O në qeli. O në varr. O në liri. Ndoshta kurrë më parë nuk kishte pasur një lidhje të atillë, mes një njeriu dhe një libri!...

Disa herë atyre netve e kishin mbuluar djersët e ftohta - a do t’ia dilte me e fut Lahutën brenda trurit të tij? Sa herë kishte thirrë në ndihmë orë e zana që ta ndihmonin t’i rraste në tru ato mijëra vargje.

I ishte dukur vetja se kishte hyrë në një pyll të errët e të frikshëm, pa fund e pa anë. Vetvetiu i erdhën në mendje vargjet e Ferrit:

“Në mes të shtegtisë së kësaj jete

U gjeta në një pyll krejt errësi...”

Zoti kishte qenë me të. Ato 90 ditë do të ishin sprova e tij e pabesueshme, beteja për ta përbujtë brenda vetes atë shëmbëllesë të Shqipnisë së vjetër. Kur kishte mbërritur në dy vargjet e fundit, kishte hovur përpjetë:

“Si premtue kisht’ Perendia

Prap Zojë m’veti duel Shqipnia”.

Trupi i tij tash ishte si ajo gurra e lashtë e vendlindjes që kurrë nuk do të shterrej e ndalej së gurgulluari mbi Fan e deri në det.

I kishte mbylluar dy kapakët e Lahutës, për të mos i hapur më.

*

Atë mbrëmjë Visari, djaloshi jugor, ishte larguar me bafasinë e atyre fjalëve të Bacës, malësorit të fisëm veriak, që kishte ardhur i ri Jug e po mplakej mes naftëtarëve. Çfarë ishin ata tre muaj që i duheshin atij për të zhdukur Lahutën? Kur mund t’i venin nga ora në orë policët e t’i sokëllinin: “Në emër të popullit je i arrestuar”.

Kaluan tre muaj pa folur më me Visarin për Librin. Sakaq në qytet u hap fjala se Baca, gati kishte djegur shtëpinë, duke dashur të shpëtonte një peliçe prej meshini, që i kishte pas marrë flakë, teksa thahej mbi stufë, të cilën e ruante që nga kohë kur kishte qenë jashtë shtetit. Ishte parë një tym i verdhë shtëllunga-shtëllunga dhe ishte përhapur gjithandej një erë e rëndë që të zinte frymën.

Ia behu Visari:

“Bacë, nuk po kuptoj ç’ka ndodhur! Thonë se desh je djegur vetë, duke dashur të shpëtosh një peliçe!?...

“Janë fjalë ato, mor bir, ti e di se fjalët e hallkut e birat e gardhit nuk mbyllen kurrë!”

“Po me Lahutën çfarë u bë?”

“Ai tymi... ishte i saj! E si mund ta digjja Lahutën, pa e gëlltitur të gjithën?”

Dhe Baca filloi të ligjëronte njërën pas tjetrës këngët e saj. Tri ditë e tri net e prapë nuk kishin të sosur. Visari s’po iu besonte syve, as veshëve. Baca e kishte mësuar përmendësh “librin e mallkuar”, ndaj i ishin dashur tre muaj... 16 mijë vargje i kishte përpirë. Ato nuk mund t’ia merrte më askush. Ishin të tijat. Mund të ulej dhe ta shkrunte “Lahutën” nga fillimi… Kurse djaloshi që do të bëhej aktor ndoshta një ditë do të luante në skenë rolin e lahutëngrënësit të pazakontë.

Ja, këtë histori Baca po ia besonte Dantes. Pse pikërisht atij? Se kishte mësuar në rininë e tij shumë nga këngët e “Ferrit” përmendësh? Se historia e tij kishte dalë nga njëri prej rrathëve dantesk?...

Këtë vetëm ai e dinte, e tash dhe Dantja, poeti i madh i botës, ku hekakeqët nga pushteti i gjashtëqind vjetëve, vinin e linin pengjet...

NDUE DEDAJ

Copyright: Autori