Sylejman Morina: Kërkimi i trungut familjar

Po, Stërgjyshja ime Ishte nga Arbneshi  i Zarës

Kërkimi i trungut familjar

Nga Sylejman Morina

Zhvillimi i aktiviteteve të shumta kulturore në bibliotekën e Arbneshit, është meritë e bibliotekistës  së zellshme prof. Lucija Peroviqit. Aty, përpos aktiviteteve të ndryshme kulturore, hapësirë të rëndësishme  po zënë edhe ato me motive arbneshe. Para do kohesh ishte e hapur edhe një ekspozitë pak sa e veçantë nga sllovenasi Anton Qop, e cila kishte të bënte me paraqitjen e trungut (gjenealogjinë) e familjeve arbneshe: Nikpali, Musapi, Duka, por pjesërisht edhe të disa familjeve tjera. Antoni ka lindur më 1960 në regjionin e Jesenicës, momentalisht jeton në pronën e tij, në fshatin Kamnje të komunës së Bohinjit (Slloveni), ndërsa është i punësuar në hekurudhën sllovene si elektroteknik në sigurimin e sinjalistikës në linjën Lubjanë-Jesenicë. Është baba i tre fëmijëve. Gjatë hulumtimeve shumëvjeçare të rrënjëve familjare, ai zbuloi se rrënjët e familjes së tij përkojnë edhe me origjinën arbneshe nga Zara. Mirëpo, për të mos të mbetur puna e kurorëzuar vetëm për vete dhe  e mbyllur në kompjuter , ai e hapi një ekspozitë në Arbnesh të Zarës  nga 17-24,korrik 2014 për ta bërë publike punën e tij. Përkitazi për këtë tha:” Kam menduar se kjo duhet të dalë në dritë që ta shohin të tjerët, ndoshta do të më ndihmojnë me shënime diçka të përmisohet e diçka të plotësohet”

Me rastin e hapjes së kësaj ekspozite profesori i Universitetit të Zarës historiani i njohur arbnesh Prof. Dr.Serxho D.Nikpali, ndër të tjera kishte thënë: Diçka të tillë, asnjëherë nuk ka parë, për bibinjasit (Bibinje-fshat afër Arbneshit )ku  prifti kishte krijuar diçka të ngjashme, ndërsa për arbnesht është dashur njeriu nga sllovenia ta bëjë(realizojë) këtë. Kjo është dashur kaherë të jetë e realizuar”. Por, z.Antoni mes tjerash thotë se, “nuk e ndiej veten i huaj në Arbnesh, sepse 1/8 e gjakut tim është arbresh”. Ndërsa këngëtari i njohur i ish Jugosllavisë Gjani Marshan, pastaj diplomat i Republikës së Kroacisë, ishte interesuar që për Marshanët të përgatiste një gjenealogji, ku fill pas  ekspozitës Antoni ia ka dhuruar  Gjanit  gjenaologjinë e  Marshanëve. Ekspozitën  e shikuan shumë arbnesh: intelektualë, studentë, pjesëtarë të këtyre familjeve, si dhe familjeve tjera për t’i parë rrënjët e  tyre.

Stërgjyshja e Antonit Jakica Ana Duka (1887-1922) ishte lindur në  Arbnesh, ndërsa ishte e martuar në Putiçan afër Pirovcit, kurse gjyshja e Antonit Tereza Jajash (1910-1940) nga mosha 4 vjeçare ka jetuar në Babin Dub. Pas luftës së Parë Botërore, Zara kishte  mbetur protektorat i Italisë, ku  në kufi në Babin Dub ishin vendosur nëpunësit shtetëror të kontrollit financiar të mbretërisë Srbo-kroato- slovene. Në mesin e  atyre nëpunësve ishte edhe slloveni Mihael Hirshelferdera (1900-1985), i cili ishte njoftuar me  vajzën arbneshe Terezën, me të cilën edhe  kishte  lidhur kurorë në Zemunikun e Epërm. Mihaelin, pastaj e transferuan  me shërbim në Kralevë-Serbi e prej andej në Bratunac (te Srebrenica). me vdekjen e gruas së tij (Terezës) të  cilën e  varrosen në Bratunac, '' gjyshi me tre fëmijë edhe me nënën time Marinë,  kthehet në Slloveni, ku edhe njëherë  është martuar”. Që nga atëherë ishin ndërprerë lidhjet me Babin Dubin-familjen e nënës. Interesimi  i tij për  gjenealogjinë filloi nga viti 1996 krejt rastësisht duke interesuar për gjyshin, se sa vëllezër e kushëri i ka pasur dhe ashtu filloi hulumtimi i tij. Pastaj  gjurmimin e vazhdoi   edhe nga vija e nënës. Tani  në bazën e shënimeve i ka  të evidentuar 24961 persona :“ të gjithë këta  të lidhur me lidhje gjaku me fëmijët e mi”, mbi 5100 fotografi të personave të ndryshëm, prej tyre 2580 persona që kanë lidhje me arbneshet e Zarës. Në ekspozitën e hapur në bibliotekën e Arbneshit ka paraqitur familjet Duka, Nikpali dhe Musapi,  të cilët janë farefis i tij. Gjithashtu  ka edhe nga familjet tjera, megjithatë dominuese ishin këto.

Rinjohja me familjen e nënës

Xhaxhi im më 1965 gjatë kalimit të pushimeve  verore në Vodicë, ka shkuar në këmbë deri në fshatin Potiçan për të kërkuar rrënjët e nënës, takohet me një kushërirë. Por befasia tjetër ishte se aty jetonin vëllai dhe motra e gjyshes sime. Që nga ajo kohë kemi mbajtur lidhje me ta. Antoni për herë  të parë e kishte vizituar Potiçanin më 1979,  si 19 vjeçar  aty rastësisht u takua me  hallën e nënës Danicën, e cila kur mori vesh se kush ishte djaloshi i pa njohur   filloi ta përqafonte  dhe t’i rridhnin  lotë  gëzimi, tregon Antoni,  me vizita ka vazhduar gjer më sot.” Gjyshi im shumë herë ka treguar, që gjyshja ime ka folur arbnisht, por kurrë nuk  kisha mundur ta kuptoja këtë çështje, kur ajo ishte dalmatinase.! Atëherë kur kërkoja rrënjët e gjyshit nga ana babait fillova t’i  kërkoja edhe nga ana e gjyshes, ku desha ta dija si  është e mundur që gjyshja ime  ka folur shqip kur kishte qenë dalmatine. Më 1999  kishte filluar t’i kërkoj rrënjët në Arbënesh”. Më tej vazhdon rrëfimin “së pari hulumtimet i fillova  në famullinë e Arbneshit, pastaj në arkivin shtetëror të Zarës. Me ekspozitën përfundova, mirëpo megjithatë kjo nuk është punë e mbaruar sepse nuk ka kufij”. Antoni  nga  famullia dhe  libri i Dr. Kruno Kërstiqit “Shpërngulja e Arbneshve në Zarë” ( Zarë1988) ishte  informuar për ardhjen e abneshëve në këto anë. “Arbneshin  e vizitoj qe 15 vjet, pjesë e farefisnisë sime janë: Serxho Dokoza- Nikpali, Gjani Marshan, Ivica Gjovani- Mateshiq, Nado Bajlo, Branko Qurkoviq- Qezot, Livio Stipçeviq, Aleksandar Stipçeviq, ish sekretari i Vatikanit  i ndjeri monsinjor Shime Duka. Me këta edhe mbajmë kontakte”. Antoni është  tejet i preokupuar për këtë çështje, i cili përpos Arbneshit  e ka vizituar 4 herë Shestanin, Livaren, Briskun, Dobrecin edhe dy herë malin e Rumisë, duke  bërë qindra fotografime  për kujtim.

Arbneshët shquhen për muzikë, sport, a mos  keni trashëguar ndonjë cilësi nga ata?

“Gjyshja ime jo vetëm që ishte  shumë e bukur , por edhe këndonte mirë, po ashtu xhaxhai dhe nëna, ndërsa unë këto cilësi nuk i kam trashëguar, por vetëm temperamentin arbnesh, që do të thotë shpejt nxehem, por edhe shpejt qetësohem, e dua të vërtetën, ndershmërinë dhe e mbaj premtimin ”, ishin fjalët e Antonit, që buronin nga një ndjenjë krenarie e dëlirësie.

Ai ka në plan ta realizojë edhe një rrugë shtegtim, në rrugën e shtigje të njëjta të cilën i kaluan para 288 vjetëve arbnesht, për të cilët thotë: rrugëtim si të parëve të mi. Po ashtu të gjitha këto gjenealogjitë, mendon që t’i botoj në një libër të veçantë. Atij i vjen keq që nuk e kupton shqipen e as variantin e saj arbnishten. Por, brengosja e tij është humbjen e gjuhës arbneshe dhe përshpejtimi i asimilimit të arbneshëve,  ”Është për të ardhur keq që gjuha arbneshe nuk mund të qëndrojë, sipas mendimit tim arbneshët brenda këtyre 20 viteve janë asimiluar me një shpejtësi të madhe” tha Antoni.