Odise Kote: Shën Servantesi nuk erdhi në Ulqin

Shën Servantesi nuk  erdhi në Ulqin…

Tregim nga Odise Kote

…në mesditën e Krishtlindjeve të motit 1995 u gjenda mysafir në studion e piktores Elia Hansdorf në Ulqin. Studio e Elias gjendet brenda kështjellës, në ballinën majtas saj, thikë mbi det, mbi një lartësi si nja dyqind e pesëdhjetë këmbë njeriu. Asimetrike, me copëra shkëmbi e gurësh të stërmëdhenj, stalaktitesh e zgavra, një rrëmujë gjigande sendesh e vogëlinash, ajo ishte e përshtatur edhe si banesë. Në larginë të saj, në zgjatimin si hundë e dalë, ndodheshin dy dritare të stërmëdha, në të vërtetë dy mikroguva shkëmbore si sy gjigand Polifemi, që rinin të varura në ajër.

Tundeshin papushim.

Sikur do ti shkulte era.

Prej andej, me një qartësi të padurueshme dëgjohej spikama misterioze e mërmërimës së dallgëve që përplasej e përpiqej të ngjitej deri lart, sikur donte të dëgjonte bisedën tonë.

Por s’kish se si.

Kështjella di ti ruajë mirë sekretet.

Edhe frikërat.

Edhe kurthet e pabesitë.

Kështjella e ruan thellë qënies së saj mitin e qëndresës, të vertikalitetit.

Ndërsa poshtë Deti ishte tjetër.

I hapur.

I drejtëpërdrejtë.

Me mitin e horizontit brenda vetes.

Me dallgët që sikur lëviznin sup më sup.

Me një solidaritet prekës.

Dhe ato, dritaret e varura në ajër, ku qëndronte habitshëm krevati portativ i Elias, sikur donin të theksonin pikërisht këtë gjë, ikjen nga miti i vertikalitetit.

Rënien në det.

Në mitin e horizontit.

Elia nuk e tha për asnjë cast një gjë të tillë.

Si mund ta thoshte ?

E gjitha, s’qe tjetër vec një vjegë.

Një kumt i fshehtë.

Tutje, në hapësirën që shtrihej midis kështjellës e horizontit fluturonin pulëbardhat. I ndiqja me vëmëndje të qashtër. Matanë horizontit ishte dhe një ishull me emrin Shën Stefan. Ishull i vogël. Ishull që dikur e quanin shtëpia e  piratëve të detit. Prej andej vinin lajmet, ngjarjet, historitë, skenat e krimeve, të rrëmbimeve, gojëdhënat, versionet false, kinse traktatet e miqësisë, pabesitë, vrasjet.

Po përse ai krevat ishte aty ? s’më shqitej nga mendja.

Përse...?

I varur në ajër ...me vështrim nga Deti?

C’fshihej  pas kësaj, nëse vërtet fshihej dicka ?

Kë priste ajo ?

Kush do të vinte nga Deti për Elia Hansdorf ?

Sytë e saj të kaftë, mbushur gjithë dritë verbuese të nguleshin në thellësi, mu në qëndër të kureshtjes e dëshirës.

Ato sy depërtonin në epsh.

Sikur e gjithë djega e kënaqësisë të qe mbledhur e pikëzuar brenda atyre syve mëdhenj !

Ndërsa gishtat e gjatë e të hollë plot me gjurma boje gjithandej, lëviznin lirshëm me një ritëm të brendshëm si të mbillnin tinguj muzikorë.

Sikur kërcenin.

Dhe vërtet, si për të plotësuar gjithë përfytyrimin, në një cep të studios qëndronte edhe një gramafon.

I vjetër sa s’thuhet.

S’ka si një gramafon i vjetër !

Gramafon aty në cep të dhomës. Pranë dritares që shikon nga Deti.

Kanë kaluar shumë kohëra.

Batica, zbatica. Pushtues.

Por takimi me një gramafon të vjetër është tjetër gjë.

Deti ka rezistuar.

Edhe gramafoni.

Dhe sepse ngjan se këtu gjithcka është muzikë dhe arsye.

Dhe kërkim.

Pritje e gjatë.

Deri në mbërritjen nga Deti të ...

Të kujt ?

Në ndajmuzg Elia sikur shtroi mbi tryezë cohën e përgjakur të një pirati deti.

Edhe thikat e tij.

Edhe zinxhirët që lidhin një skllav.

Po unë s’kam nevojë për historinë e një rrëmbimi piratësh në tavolinën tënde, Elia?!...

Unë...

Ti e di, unë jam në ankth që ti të më thuash se kë  pret të vijë nga Deti?

Kjo është gjëja më e rëndësishme e kësaj mbrëmjeje. E kupton Elia ?

Kjo thagmë nuk mund të jetë edhe e shfaqur edhe enigmë. Unë jam ende në kërkim të një spjegimi.

Më ngjau se u belbëzuan të njëjtat fjalë justifikuese dhe në kujtesë m’u përtëri i njëjti moskuptim.

Midis fjalëve të saj, nëse ajo foli vërtet ? dicka mungonte.

Ndjeva peshë të rëndë në kocka. Aq sa ndjeja dëshirën për të dalë nga ky mjegullim fatal, po atë cast, madje më thekshëm, ndjeva dëshirën për tu fshehur prapë në të. Asnjë fjalë nuk u pëshpërit pas këtij dyzimi dhe befas nga gramafoni i ndezur erdhi muzikë e vjetër peshkatarësh.

Me një ritëm valleje.

Më ngjau si rit.

Riti i peshkimit.

Zëra vajzash që tundnin fenerët e ndezur dhe uronin të dashurit e tyre të shkonin e të ktheheshin përshëndoshë nga peshkimi. Vashat ulqinake ndezën pastaj zjarret dhe shtruan tryezat me verë. Etje dhe zjarr. Festa  vazhdoi deri në agim. Pikërisht, në këtë pjesë të muzikës e rrëfimit, c’kërkoja unë? si munda të hyj atje ku nuk hyhet ? Mendja ime besoi se po afrohej drejt asaj që e kish pritur me padurim, spjegimit të enigmës. Por ashtu si gjërat delikate që lidhen me një vashë, me verën, muzikën e detin, aq më pak e fshehta e një legjende mund të mësohej kaq shpejt. E gjitha ngjante disi absurde, si të ishte e shestuar në trurin tim, me përgjigje të zvargura, pa zell zbulimi. Elia derdhi nga butja e drurit që gjendej diku në një cep të studios një tjetër kotruve me verë. E vendosi sërish mbi tavolinë duke më vështruar gjatë. Sikur të më thoshte dicka tjetër nga fjalët e kuptimi i këngës që dilte nga gramafoni i vjetër. Ose tjetër nga ajo që mendonte se unë kisha kuptuar. Sigurisht dicka tjetër. Ndër mend  më vetoi fakti se legjenda e thinjur, nëse vërtet kish një të tillë, për shekuj me rradhë, doemos do të ishte dëmtuar gjatë përplasjeve, fshehjes, burgosjes apo tërheqjes zvarë. Ajo mund të jetë pahitur në pluhurnajë, sikundër nga përplasja mund të jetë goditur rëndë në shkëmbinj. Copëza të saj jo thjesht mund të ishin dëmtuar, por mund të mos gjendeshin më, sikundër të tjera detaje mund të kishin humbur pa kthim.

Si në zbardhje të vetëtimës, heshtja e Elias më dukej tani e dyspjegueshme, në dy kohë, në dy variante. E  dymundshme.

Një qasje tjetër, më e thellë për të kuptuar Heshtjen.

Edhe pas rrëfimit të saj, pra edhe pas përsëritjes disa herë të versionit, dukej sheshit se dicka kish mbetur e pathënë, ose qe dëmtuar rëndë, pakthim, diku thellë, në thelbin e saj.

Por as ky arsyetim i mendjes time nuk më kënaqi. E vetmja gjë që mendja ime kryente shkëlqyeshëm  atë cast, ishte ndërprerja e mendimit në fundajën e fjalëve. Nyjëtimi i fshehtë po më torturonte.

C’qe kjo thirrje pa spjegim paraprak ?

I kapluar nga ndezullia e këtij farë zbulimi erdha rrotull nëpër studio. Pastaj vetiu u ndala tek dritarja që shikonte horizontin mbi det.

Jashtë nuk kishte as ngazëllim, as braktisje, as nostalgji.

Vargani i përzishëm i pikpyetjeve zgjatej e zgjatej dhe nuk arrija të kuptoja nëse e gjitha kjo ishte një lajthim apo një shajni e kotë ?

Është  e vërtetë që në cast më erdhi një thirrje nga e shkuara.

Vetëm jermi i një kujtimi të largët më ndërmendi fjalët e fatthënësit ulqinakas që kisha ndeshur rastësisht në hyrje të kështjellës. Ai frymonte nga xhindet.

Mos shko atje lart...atje ... Mos shko... Mos e dëgjo lajkataren.

Ajo u mer mendjen dhe zogjve që fluturojnë.

Nuk e kuptova thirrjen e tij. Kësi shënjash fatthënësish të përkundërta gjithkund më ngjallin dëshpërim. Dëshpërim pa rrugëdalje, ose me rrugëdalje të rreme.

Hero i vdekur apo frikacak i gjallë ? – e pyeta veten.

As njëra e as tjetra, sepse unë jam tip që ndihem më rehat kur zhgënjehem.

Përse të mos shkoj ?

Në jetë duhet të dish kur të shkosh, ashtu si duhet të dish edhe kur të ikësh.

I thashë Detit gjithë pezm: -  më ke dhënë gjithmonë pasurinë e shembullit tënd, pse hesht tani?

Përgjithmonë është një kohë shumë e gjatë, m’u duk se dëgjova uturimën e dallgëve.

Ti e pret  të vijë ...apo jo...? - pyeta befasisht si për të ndalur heshtjen.

Kjo pyetje qe njëherësh edhe përgjigje

Elia iku pa fjalë. Pas pak, si për të rrëfyer se sa i pakuptimtë ishte nervozizmi im, u kthye e më tregoi një pëllumb që e mbante në duar. Pëllumb gugash. Me pikëza të kuqëremta mbi kokë e në qafë.

C’domethënë ? Si ta kuptoj...?

Një dallgë e stërmadhe si gjuhëz e korit antik tentoi të ngjitej deri sipër.

Mesazh ?

Zhurma përplasej e përplasej pas shkëmbinjve e egërsuar. E dëgjoja shkulmin. Thirrjen.

Mesazh pëllumbi ?

Jashtë era nuk gjente qetësi. E sigurt se pas saj nuk do të kishte më, ajo ndjeu se e vërteta s’kthehej dot mbrapsht.

Pëllumbi është vërtet simbol i paqes por dhe i letrave të luftës, apo jo Elia?

Elia uli kokën e saj të bukur si të një perëndeshe. Trishitimi i asaj nate i kishte dhënë një bukuri të ylltë. Pëllumbi është simbol dashurie packa se në këmbën e tij dërgohen shpesh letra tradhëtie.

Kë të zgjedh ?

Përgjigje nuk kishte.

Ndoshta më detyrove të përshkruaj rrugën e gabuar, e tani ka ardhur koha të kthehem ? gati sa s’thirra në pezm.

Servantesin – qeshi Elia papritur, me shpërthim, si të ishte e veja gazmore e luftës.

Servantesin !

Ajo nuk priti më asnjë fjalë prej meje. Celi dritaren dhe e lëshoi pëllumbin në terrinën e mbrëmjes.

Në humbinë.

Kushedi për ku ?!

Në Detin e trazuar të funddhjetorit.

Në pragkrishtlindjen e motit...

E lëshoi pëllumbin drejt e në itinerarin e intrigës.

Duhej të kisha ëndërritur pak caste për të kuptuar se vetëm një shpirt i lirë si Elia Hansdorf ishte gjithmonë e gatshme të merte arratinë duke e ditur përse ?

E dija se kishte bërë zgjedhjen e duhur.

Të vërtetën.

Jam e bindur se ti ... - dhe nuk e mbaroi dot fjalën pasi në dritën e syve të mi qe pasqyruar fati im.

Më kishte ofruar sfidën.

I qetësuar prej zbulimit por gjithsesi me një rrezbitje fajësimi për shpengimin, mungesën fillestare të vëmendjes, fshehur në thellësi të egos time, u përpoqa të zbërthej legjendën e thinjur të rrëmbim - shpëtimit. Legjendën që sikur psherëtinte nga gurët e kështjellës.

Me zëra.

Me pika loti.

Me mjergull e njomështi.

Që rritej nëpër bimësinë e mureve.

Legjendën e udhëtarit të detit, Servantes.

Pastaj aktet e tjera të dramës.

Më saktë, Elia më dha shansin të  deshifroj kodet kuptimore, ndërfutjen në këtë udhëtim - mister të Servantesit, udhëtarit të cuditshëm spanjoll që e zunë rob piratët e anijeve të shpejta ulqinake.

Anijet më të shpejta në botë.

Piratët e detit.

Burgosjen e Servantesit, bashkë me skllevërit e tjerë. Tregun e shitjes së skllevërve në Ulqin. Dashurinë e vashës ulqinakase – dylqinjakase me Servantesin nga dritarja e shtëpizës. Lulet që ulqinakja i hidhte cdo mëngjes skllavit Servantes. Plan i shpëtimit. Pëllumbat lajmëtarë. Fatthënësi ulqinakas. Litari i hedhur nga dritarja e Ulqinakes së dashuruar. Ndihma në të holla për lirimin e Servantesit. Ndëshkimi i vashës. Thurrja sipas modelit arbëror të legjendës. Përhapja gojë më gojë nga rapsodët, deri larg, atje ku e conte era e detit.

A ishte thurur vërtet ndonjëherë kjo legjendë dhe a kish qënë Servantesi skllav i kapur nga piratët ?

A mos ndoshta ka qënë sozia e tij?

Apo ndoshta nuk ka qënë as njëra e as tjetra?

Dyshimi po më gërryente si krimbi pemën.

Më në fund, Elia, piktoria hungareze që vizaton parreshur të gjithë elementët e legjendës që e beson gati verbërisht si jetën e saj.

Deri në detajet më të holla.

A është kjo një arsye e mjaftë për të pikturuar në Ulqin frymën, rrjetat e peshkatarëve, vallet, ullinjtë, detin, piratët, këngët, erën dhe ... padyshim të bukurën e Ulqinit ?

Në pritje të ardhjes nga Deti të Servantesit ?

Pikturat e shpërndara gjithandej studios i zbërthenin më së miri kodet e legjendës.

Ah ja c’na qënka ?

Kinse i zemëruar, i kërkova Elias spjegime për kohën e gjatë të heshtjes. Për kohën e humbur me këtë lojë simbolesh e faktesh të fshehura dinakërisht. Doja të kuptoja arsyen.

Ajo sërish heshti. Sytë e saj ishin jashtë, nga Deti.

Në pritjen e pafund.

Sikur prej andej do të vinin të gjitha.

...galeria jote nuk është thjesht për të zbuluar legjendën, as për të zbuluar shpirtin, por për të parë nëse ke shpirt apo jo ? shpërtheva ankthin.

...kështu ndodh gjithmonë, para se të kuptosh thelbin. Do të jesh ndryshe ? A ke kohë për këtë ?

Këto fjalë me siguri duhet ti ketë thënë Elia.

Tani isha i sigurt se jeta e saj do të përfundonte si një pemë. Me fruta të stërpjekura që më pas rrëzohen në tokë. Pa i prekur askush. Pa e kuptuar askush braktisjen e rënien e tyre. Deri sa kalben.

Ka njerëz në këtë botë për të cilët mund të bëj gjithcka. Askush nuk e mat dot fuqinë e pendimit.

C’të bëj për ty Elia ?

I fsheha këto mendime.

E pashë Elian të kujdesej për menynë e darkës, me enën e verës në dorë. Ecte e qetë. Me cape të lehtë. Shtronte tryezën e Krishtlindjes. Nëpër trup kishte veshur një cohë të bardhë lini me dekoracione ngjyrë ari që shquanin elegancën dhe ftesën e përhershme të aventurës. Flokët gështenjë, të gjatë me onde derdheshin drithërueshëm mbi lëkurën me një bardhësi fajance.

Grua si një lule ? kështu thashë atë cast shtjellimi, si një poet me ndjesinë e të nuhaturit.

E di se kur një femër është e vetmuar dhe një burrë vjen jo krejt i rastësishëm, është vërtet shoqëri e mirë. Pinim verë dhe rrëfeheshim.

Shpesh e më shpesh ajo shikonte jashtë.

Nga Deti.

Andej nga priste të vinte Servantesi.

Elia e kishte shpërndarë pasionin e saj në dhjetra piktura që gjendeshin në cdo cep të studios.

Për mua nuk kishte mbetur thuasje asgjë.

Pasioni ishte ngjizur në fasha drite që hynin të përthyera nga deti, copëza spirance, anije mbi dallgë, litarë që fluturonin nga dritaret e kështjellës, pëllumba postierë me letër në kofshë, portrete piratësh, imazhe e ndjenja me ngjyrë.

Dhe sytë që përherë ishin përqëndruar jashtë.

Jashtë dritares.

Në Det.

Andej nga pritej të vinte Servantesi.

Ndonjëherë mbrëmjeve në kështjellë, shpërtheu befas Elia, vijnë studentë, vajza e djem të rinj nga i gjithë Ballkani. Vijnë për të bërë festë. Festë me verë të kuqe. Dhe muzikë gramafoni.

Në raste të tjera vijnë miq, udhëtarë e kureshtarë të legjendës.

Si cdo cast të asaj mbrëmjeje, ajo e mbështolli misterin e saj në pyetjen enigmatike : Përse largimet nga letërsia e legjendat e bëjnë shoqërinë të shkojë në drejtimin e gabuar ?

Unë shtanga.

Shtanga e mbeta pa zë, si të isha statujë antike.

Madje vera që deri atë cast i kish zbutur gjymtyrët e mi duke ma zgjidhur gjuhën, duke ma shtuar disi guximin, veproi në të kundërt; më ngurosi edhe më keq.

Pas këtij casti Elia u ngrit e shkoi në dritare.

Në pritje të Servantesit.

Si cdo natë, në pafundësinë e netëve kur Elia mbetej vetëm, edhe kësaj here më ngjau se bashkë me pritjen, ajo donte të dëgjonte zërat e peshqve të detit. Natën zërat e peshqve ndihen jo thjesht me shqisat e natyrshme të dëgjimit. E përqëndruar sic ishte, me palëvizshmërinë stoike të saj, pranë dritares që varej në ajër, ajo fundosej e binte përthellë një honi zërash që vinin nga poshtë. Zëra qëniesh të gjalla nga brenda detit. Zëra në formë ere, në trajtë të qare e thirjeje, ultratinguj e impulse elektromagnetike. Nuk e di. Nuk mund ta përcaktoj dot. Vetëm se trupi i saj lëvizte me ritmin e zërave të peshqve. E shikoja si ngrihej e ulej poshtë pëlhurës së linit. Bashkë me zërat vinin edhe vegimet. Pamjet e imagjinatës dhe stërhollimet e cuditshme të mëndjes. Dhe Elia buzëqeshte e lumtur. Të gjitha gratë duken njësoj kur janë të lumtura. Dëshpërimi i bën të duken ndryshe. Nuk e di për sa kohë qëndrova ashtu duke parë trupin e Elias. Derisa... Asaj nate kur gjithcka qe zbutur e shtrajtuar, në mbretërinë paralele të gjumit, pashë në ëndër sikur u shndërova në  një port anijesh të shpejta. Dhe Elia hypi në anijen që iku. Unë mbeta vetëm. S’e kapa dot. Nuk di sa kohë zgjati kjo ëndër... Kur u zgjova në mëngjes, drita që erdhi prej mendimit më kujtoi Servantesin. Ai mëngjes ishte me shumë pyetje në kokë dhe me asnjë përgjigje. Ishte si një iluzion drite.

Kjo është legjenda që ekziston vetëm në  ëndrat e mia, i thashë vetes.

Dhe unë e pres për cdo Krishtlindje Shën Servantesin, më buzëqeshi Elia që e kish pikasur trubullimin tim...

Por Shën Servantesi nuk ka ardhur asnjëherë në Uqin, i thashë plot mërzi.

Në Uqin ka ardhur vetëm dashuria e detit…