Halil Haxhosaj: Rexhep Hasani: ''Kthimi i kohës''

KAREKTERISTIKA TË POEZISË SË REXHEP HASANIT

Rexhep Hasani: “Kthimi i kohës”, poezi, Shtëpia Botuese “Nacional”, Tiranë, 2013.

Nga Halil Haxhosaj

Dikur, në moshën e ëndërrimeve të mia rinore takohesha me vargje të bukura këngësh popullore të kënduara nga këngëtarë e rapsodë të njohur të Rekës së Mirë si Dervish Shaqa e Demush Neziri, Lan Dobra, Abaz Aga, Sadik Meta, Musë Alija, Bilall Arifi e Tahir Delija, Hysen Uka e ndonjë tjetër, të cilët herë së bashku e herë në grupe më të vogla, bile të përbërë edhe prej dy vetash, këndonin në ndonjë aheng, gazmend apo rast tjetër vargje, këngë e melodi që ishin të censuruara nga pushteti i asaj kohe në Kosovë, më mirë në ish Jugosllavi. Zakonisht unë i pari arrija t’i shënoja fshehtas që t’i mësoja përmendesh, duke u mahnitur pasatj, sepse aq mirë dhe aq lehtë mësoheshin, por edhe kuptoheshin. Bile kur ata këndonin askush nuk fliste. Besa ndonjëri ofshante duke thithur duhan, e ndonjë tjetri i shkonin edhe lot nëpër faqe. Dhe kur ndonjëherë kënga përfundonte me fitoren e trimit, legjendarit, kreshnikut e ndonjë tjetri, burrat ofshanin nga gëzimi dhe me plot gojën i uronin këngëtarët, duke i falënderuar. Në sytë e të gjithëve ndriste gëzimi, hareja dhe krenaria.

Dhe ja tani, takohem për herë të parë me poezinë e një krijuesi tjetër nga kjo zonë e prekur 500 vjet nga inkuizicioni osman dhe 100 vjet nga kolonializmi serb:

E kur zbres në Breg të Kishës

Shikoj Lagjen e Gjurgjicës

Ara e male të Bytyqve

Ngjit me fushat e Balincës

E kur kthehem nga Tërpeza

Fluturojnë larg mendtë e mia

Si në ekran më dalin përpara

Arta, Parga e Preveza

Bujanovci e Presheva

Shkupi,Tetova e Manastiri

Hot e Grudë, Plavë e Gucia

Rreth e qark trojet shqiptare

Cep më cep tërë Arbëria...

shënojmë gjeografinë e tokave dhe të trojeve të copëtuara ende shqiptare edhe tash, në fillimin e shekullit të XXI, pra të kësaj kohe tjetër për njerëzimin në përgjithësi dhe shqiptarinë në veçanti. Ky thesar tekstesh për këngë, por edhe poetike në këtë formë, janë një veçanti e krijuesit Rexhep Hasani, sepse i krijoi të këtilla, i imagjinoi të tilla dhe i ndriti para lexuesit prapë të tilla. Gjeografia e historisë sonë kombëtare i ka rrënjët e thella dhe të lashta. Sipas penës së autorit ato, madje, burojnë që në kohën antike, por edhe paraantike të Perandorisë Ilire me mbretin Ilir dhe mbretëreshën Teutë, e deri në antikitet me Homerin, Prometeun, e të tjerë. Kjo shtrirje nuk është e tkurrur, madje as nuk bëhet për të përshkruar veç sa për të thënë këto dëshmi, por ajo materializohet me dëshmi, dokumentime, inspirim dhe frymëzim të krijuesit të këtyre vargjeve, Rexhep Hasanit.

Autori në këtë vepër përfshinë edhe përkushtimet e veta për të gjithë heronjtë, luftëtarët, strategët, dëshmorët, por edhe të tjerët që dhanë të gjitha, madje në fund edhe jetën për Iliri, Arbëri, Albani, Dardani, Shqipëri, Kosovë, e tash së fundi edhe Çamëri, Shkup, Tetovë, Strugë, Manastir, Kumanovë dhe Preshevë, Bujanoc e Medvegjë si edhe Plavë e Guci, Pazar të Ri,  e shumë të tjera toje shqiptare. Madje disa nga këto vargje janë bërë inspirime për këngëtarët e njohur të kësaj treve, por edhe të trevave të tjera shqiptare, siç është rasti i këngës kushtuar Shote Galicës, kënduar nga rapsodia e njohur e kësaj treve të Tropojës, Fatime Sokoli, të cilën e kanë kënduar, por e këndojnë edhe sot një numër i madh rapsodësh e këngëtarësh popullorë. Dhe ky tekst i Rexhep Hasanit, tashmë është bërë, thënë me gjuhën moderne, një “hit” që pëlqehet dhe është mësuar përmendësh nga shumë bashkëkombës tanë të të gjitha moshave dhe gjinive. Ai ndër të tjera në tekstin e njohur, “Dy tupana n’derë të kullës”, por edhe në këngën po ashtu të njohur me të njëjtin titull kushtuar heroinës Shotë Galica, shkruan:

Dy tupana në derë të kullës

Një za burri në tel të lahutës

Gëzohen malet martohet bija

Përshëndesin pushka e sharkia

Kangë e pushkë përshkojnë Drenicën

Marrin nuse Shotë Galicën…

Për të vazhduar me përshkrimin e nuses Shotë, e cila tashme është bërë simbol i luftës çlirimtare, i flamurit kombëtar kuq e zi dhe është bërë nuse e njëmijë krushqve:

Shota rrin mbi kalë gjithë nur

Në ballë t`dasmorëve një flamur

Prin flamuri në ballë të krushqve.

Njëmijë krushq po vinë me nuse.

Njëmijë krushq me nusen vijnë

Njëmijë pushkë mbi supe u rrinë

Të shndërruar tash në luftëtarë të lirisë kalojnë nëpër të gjitha trojet e shqipes sepse shumica prej tyre ende rënkojnë të okupuara nga armiqtë shekullorë. Ata prej dasmorëve të gëzimit, shndërrohen në krushq të lirisë dhe me gjakun e tyre do ta qëndisin lirinë e këtij vendi:

Kapërcejnë grykat dhe malet

Bubullon e kënga s`ndalet…

Po vinë krushqit n’xhamadana

Shtatëvarruem në jatagana

Gjokset mbushur me nishana.

Por ata asgjë nuk mund t’i trembi, t’i kthejë prapa e as t’i frikësojë. Të tillë e kanë marrë edhe nusen, sepse i tillë është edhe dhëndëri, Azem Galica.

Edhe luftëtarëve, trimave, heronjve, dëshmorëve dhe luftëtarëve të UÇK-së, pena e krijuesit Rexhep Hasani, di t’u thurë vargje karakteristike, që janë bërë këngë e melodi të njohura. Ai shkruan pothuajse për të gjithë të rënët në këtë luftë, duke filluar nga ata që ranë në Betejën e Kosharës si: Sali Çekaj e Agim Ramadani, Luan Haradinaj, Ilir Konushevci e Hazir Mala, Ardian Krasniqi e deri tek ata të Preshevës, Medvegjës e Bujanocit, të Kumanovës, Tetovës, Shkupit, Gostivarit, e të tjerëve.

Të gjitha këto, por edhe shumë e shumë të tjera elemente tepër interesante dhe me vlerë e rëndësi të madhe, lexuesi, por edhe të tjerë do t’i gjejnë dhe përjetojnë me rastin e leximit të këtij libri voluminoz të përbërë prej disa librash, apo titujsh, kapitujsh e pse jo edhe ciklesh poetike të ndërtimit të kësaj vepre.

Kjo vepër është një pasuri për këtë fah të letërsisë sonë dhe po ashtu pasuri dhe me vlerë për bibliotekat tona.