Sinan Kamberaj: Aedi i fundit i Syriganës

Sinan Kamberaj

 

Aedi i fundit i Syriganës

 

(Sak Hamitit, në pesëdhjetëvjetorin e vdekjes, si dhe të gjithë lahutarëve të brezit të tij që e shpëtuan nga harresa Eposin Shqiptar)

 

1.

 

Heu, lum për ty, o i Lumi Zot!

 

Ai po zbriste gurores teposhtë Gjytetit

Haprëndë me Lahutën e tij nën sjetull

Ia kish mësy Kullës së Kamer Loshit

Hije i kish vrragë e moçme - mbi vetull!

 

Tashmë te Vidhi i Kodrës Dielli kish le

“Shumë po shëndrit', heu po nuk po nxe‘…”

 

Në një dasmë të madhe Saku po shkonte

Dhe një hall të madh sonte seç ma kish -

Bashkë me motrën e Gjergj Elez Alisë

Që po i rrinte t'vëllait mbi kry tash nëntë vjet

Kish m’ia lidhë nëntë plagë në trup Atij

M’u ndeshë kish sonte me Bajlozin e Zi

Me furi nga Deti, heu seç na kish dalë -

Dhe haraç e donte Ajkunën e Bardhë!

 

O, zemra t’këndoftë, o Sak Hamiti!

 

Një udhë t’gjatë me Mujin kish m’e marrë

Shtatë konaqe larg deri n’Kotorre t’Reja

Gjallë a vdekë - s'kish çare pa e nxjerrë

Halilin, atë kreshnik-çapkën të Jutbinës -

Që shitu' ma kish Tanusha vetullfiskajë

Këmbë e duar Djali - lidhur me zingjire

Në të errëtat Zindane të Krajlit - jesir!

 

Heu, lum për Ty, o i Lumi Zot!

 

2.

 

Isha i vogël atëbotë dhe s'kuptoja

Kush me kë kaq egërsisht luftonte

Kush po mbrohej e kush po sulmonte

Kush ish Gjergji, kush Bajlozi i Zi

Ç'punë po i del Sakut me Shtatë Krajli?

 

Dhe vështroja nga trapazani i Odës

Ulur këmbëkryq Sakun sa një lis

Me tirq bardhsibora - në krye plis

Tek i magjepste sonte njëqind krushq

Me një kangë të gjatë që s'kish fund

Veç Zoti e di thoshin moshën e saj -

Saku këndonte dhe burrat e uronin

Sa më shumë që i bënte ata me vaj!

 

Heu, t’lumtë goja, o Sak Hamiti!

 

3.

 

Ai s'dinte ç’është letërsia gojore

Epi, Balada e Legjendat ç’janë -

Diçka dinte për nji Burrë me Orë

At Gjergj Fishta, i thoshin, le në Malësi

Q'e kish thurë në vargje një Kunorë

Dh'e kish hedhë mbi kreshta t'Thethit

Orët e Liga mos me e prekë me dorë!

 

O, zemra t‘këndoftë, o Sak Hamiti!

 

Ai e mbështeti veshin mbi Lahutë

“Heu, lum për Ty, o i Lumi Zot!“

Tashmë s'dihej ishte dasmë a mort

Kush kaq dhimbshëm o po vajtonte -

I njaj Lahute harku, apo Saku vet‘…

Dhe zëri i Tij përplasej në Gjytet!

 

Dhe jehona kthehej - Ooo!

Avdi, o Vëlla i Motrës, Ooo!

 

Cubat ia kishin përdhos' vathin Avdisë

Pragun shkelë e mshelë derën e sh'pisë

Motërzezës, zemrën seç m'ia kishin tha

Se vra ia kishin, oh seç m'ia kishin vra

Avdinë, Ooo, të vetmin Vëlla!…

 

Ata grabisnin desh me kumbonë,

Gjithë gjanë e gjallë digjnin stane

Kullosave të blerta varg e varg

Bregut të Cemit deri në Vraninë

Kokat e çobanëve trofe ia çonin

Cubat e Zi - Knjazit n’Cetinë!

 

4.

 

Sak Hamiti këndonte e i mallkonte

Hajdutët mizorë e grabitçarë -

Po diçka më të madhe po mbronte

I Urti Plak Sak - Aedi Lahutar!

 

5.

 

Ai e mbështeti mbi sanraç Lahutën

Kish mbaru' i Dramës Akt' i Parë -

Murat Loshi tash e kish marrë Fjalën

Tek po e shkundte llullën në tangar!

 

“Paska dalë, po thonë, maleve nji ordi -

Murgj, n'krye t'tyne nji sakat - Karaxhë i Zi

Fytyrë-mejt-duhmë-mort-mjekërrpala

Po gjezdiskan cubçe grykave va e m'va

Kalirojkan bjeshkëve tona shteg e m'shteg

Prej Rugove - në Shalë deri në Kelmend

I mbledhkan kangët tona e po i çojkan

Përtej Tunës po i fshehkan n'nji shpellë

Ku po i dredhkan me çekiç po i rrehkan

E po i tredhkan sllavisht n’kovaçhanë

N’vi t’sabahit - pa ra rrezja e Diellit

Po bërtitkan: 'Tash këto - tonat janë'!

Dhe po i kthejkan prapë në Bjeshkët Tona

Po jua jepkan me zor t’shkretëve lahutarë -

Shqiptarë - veshë n'tirq e n'plisa të bardhë

Në Senicë, Bihor e në Jeni Pazar

Me i këndu' - po, por jo n'gjuhë t'tyne t'parë"!

 

6.

 

Isha i vogël atëherë dhe nuk e kuptoja

Pse i vidhnin këngët, kush kish aq fuqi

T'i tërhiqte zvarrë grykave me borë -

Qindramijëra vargje - t’thurura kurorë!

 

Ç'kanë me këngët tona gjith' këtë armiqësi

Si nuk iu dhimbeset, oh, ajo bukuri!

Dhe e përfytyroja - Lahutarin Sak

Si do t'i këndonte - këngët t'lame n'gjak

Vargje t'sakatosura pa u pasë hile e hak!

 

*

Saku këngë t'huaja - s'këndon sa t'jetë gjallë

Se kot nuk ma kishte - atë vrragë në ballë!

 

7.

 

Vonë e kam kuptuar ç’mbronte i Urti Sak!

Pse me aq tërbim këndonte - Lahutari Plak

Pse e sillte në Odë gjithë atë bubullimë -

Gjëmët e Dragobisë, t'Shkëlzenit vetëtimë!

Ç'rrapëllimë shkaktonte me atë trok atllarësh

Kullën seç e dridhte me vring’llimë hanxharësh

Ortiqet e Bjeshkëve po i shembte në Det

Si Kreshnik po i dilte, heu - Zot Epit të vet!

 

O, zemra t’këndoftë, o Sak Hamiti!

 

M'u desh të vija gati n'moshë të Tij

Ta kuptoja pak t' Sakut dhembshuri!

Ndonëse si Ai - nuk e ndjej as sot

- Heu, lum për Ty, o i Lumi Zot!

 

Peng më ka mbetur, s'arrij dot ta di

Ç'mister fshihte Saku n'Lahutën e Tij

Tek i çartej n'këngë, ajo shenjë në ballë

Nga i binte Troja, mos e dinte, vallë ?

Tek e njihte Kodin e vargut kreshnik

Dhe vet' kish latuar një vargmal epik!

 

Gjithçka do t'ketë ditur Saku Lahutar

Ai vetë mund t'ishte i sakti dëshmitar:

Kush ka ardhë i fundit kush ishte i parë

Në Bjeshkë të Jutbinës deri te Peshteri

Në ç'gjuhë kish folë Muji, Gjergji e Omeri

Kur Bajlozët e Detit - i kapnin rob shpesh

Me Orë e Zana - n'ç'gjuhë merreshin vesh?

 

8.

 

Krushqit na u shfaqen te Dardha e Çitakut

Nusja n'kali t'Bardhë - si Ajkuna e Sakut

Vinte prej Prekazit - t'kuq, ma kish duvakun -

N'Kullë t'Kamer Loshit - me përtëri Konakun!

Heu, lum per Ty, o i Lumi Zot!

 

9.

 

Mbrapa Sapaçit Hana kish perëndue

Dasmën Saku e linte me gjelat e parë

Me Lahutë nën sjetull e nishan mbi vetull

Sak Hamit Plaku - i Madhi Lahutar!

 

Ai po ngjitej, haprëndë seç po ngjitej

Mendueshëm gurores Gjytetit përpjetë

Si Aedët e Motit - kur linin betejat -

Epikisht i thinjur - Sak Homeri vetë!

 

(New York, mars 2012)