Agron Shele: Jozefina Traboini, perandore e shpirtërave progresive të gruas intelektuale shqiptare!

Jozefina  Traboini,  perandore  e  shpirtërave  progresive  të  gruas intelektuale  shqiptare!

Nga Agron Shele

Vëllimi poetik “Perandoria e shpirtit” i autores Jozefina Traboini, vjen si  prelud i dashurisë së  shenjtë  për familjen, për të afërmit e saj që u martirizuan në emër të  së drejtës hyjnore dhe lirisë, për vendlindjen e saj Shkodrën, që ngrihet legjendash Rozafati dhe  prehet liqenit kthjelltësi, për zotin e tokës dhe qiellit që fal amshimin, për shpirtin dhe dlirësinë e gruas, për fjalën dhe besën, për  natyrën e bukur  dhe vetë qënësinë njeri. Eshtë një vëllim sa befasus por dhe kaq intrigues, i cili përbrenda thjeshtësisë dhe forcës së vargut ngrihet dhe të rrëmben me vete.Që në fillim nis me bazën e qënësisë tonë, familjen, nënën, motrën, bashkëshortin,  fëmijët dhe përbrenda konceptit dhe botkuptimit Finian  jepet  tabloja e qartë  dhe stenca e  përkushtimit, ndjenjësisë dhe sinqeritetit. Këndvështrimi i kësaj vepre edhe pse përbrenda  dy pjesëve  ( familje+natyrë, Kunorë dashnie+ Falem), ndan të njëjtin bosht poetik, mbart të njëjtin afinitet, të njëjtën pëkujdesje, të njëjtin vlerësim dhe respekt, harmoni që vjen natyrshëm nga dritësia dhe shpirtdlirësia e autores. Eshtë domethënëse që analitikën e kësaj prurjeje ta bazojmë tek mesazhi dhe figuracioni përdorur, tek ideja themelore dhe fuqia shprehëse, tek forma dhe përmabajtja, tek ideimi dhe botëkuptimi, tek perfomanca e prurjes dhe hapësira e krijuar.

“Dy rreshta po ti shkruaj, për të kujtu se  ti gjithmonë do të mbetesh në veprën dhe domethënien e kësaj fjale Hyjnore”

Që në fillim ndeshemi me dedikimin ndaj “Nënës”, simbolizueses së krijimit dhe përkujdesjes, shëmbëlltyrës së dashurisë dhe mirësisë, e cila ngrihet deri në hyjni. Sigurisht që fjala “dy rreshta” ka kuptim figurativ, se përbrenda tyre mbartet një det i tërë malli dhe dhimbjeje, një mal i madh kujtimesh dhe nostalgjish, një botë e tërë përjetimesh dhe emocionesh, të cilat e ngrejnë këtë figurë deri në madhështi. Nuk ka si të ndodhi ndryshe me modelin finian, pasi gjurmët e egzistencës dhe përtëritjes ndajnë të njëjtin kuptim, të njëjtin ndjesi, të njëjtën vlerësim. Mundësueses së hapjes së kthinës jetësore, për tu endur, për tu përballur, për të mundur ,për të ecur, për të kuptuar, për të jetuar dhe për të vazhduar, shpreh më së miri setencën e vetë qënësisë tonë. Afeksioni shpirtëror mbetet dhe anançon gati  gjithë pjesën e parë të vëllimit poetik, ku nëpërmjet figurave të tjera qëndore dhe solide si: bashkëshorti, fëmijët, motra, vëllai, etj,  plotësojnë më së miri  tablon jetësore të  një realiteti të vërtetë familjar. Sigurisht që kjo lidhje  është e natyrshme, por ndërthurja dhe vendosja e elmentëve plotësues si: ajo  hyjnore, shpirtërore , tejçuese dhe  inspiruese, e bëjnë të veçantë dhe domethënës  këtë detratim jetik.E gjithë kjo prurje vjen me thjeshtësi dhe  shumë dashuri, me trazimet e shpirtit dhe fisnikëri, me vitalitetin e gruas dhe krenari.

“Falem” -  Lule! Rruzulli pa ty do ishte i shëmtuar “

Autorja falet! Lutet!...natyrshëm për lulet, për simbolikën e dashurisë, paqes,   pastërtisë, dlirësisë,delikatesës dhe brishtësinë, për muzën  poetike që flalën më të parë e mat me të, për aromën dhe hijeshinë, për gjithçka që e rrethon dhe mistizon këtë çmenduri bukurie.

Dhe mes kësaj lutjeje pafund përshkon dhe drithëron gjithë tharmi poetik, i cili sigmatizohet para një simfonie, humbet mijëra kujtimesh Shkodrës vegjëlie,apo   përmallet dhimshëm liqenit dallgëzimesh.

“Me notat e tua Bet'hoven

do melodioja me gjithë botën

me tingujt e tu, qaj gjithë kohët”

Partitura që  kohëzojnë një shpirt të tërë, partitura që  përcjellin çaste trazimi, trishtojnë dhe shpërthejnë  diejsh pasionesh, partitura që zhytin melankolish dhe ringrejnë mijëra refleksionesh.Ky fleksibilitet me koherencë përtej subjiktivitetit koshiencë shkon gjer në çastin sublim, çast që kërkon të luhet  me të njëjtin tingull, me të njëjtën melodi, me të njëjtin ritual.

“O kalaja jeme shkodrane!

Sa shumë shpirtin ma shtrëngon

Kur shof që vij nga larg,

nuk b'zaj, veç nga malli meditoj”

Shkodra dhe Rozafa, djepi i qytetërimit shqiptar dhe legjenda e murosjes, kryqëzimi kulturës romane me atë tradicionale, vijnë për çdo herë tek autorja me tjetër mall, tjetër kujtim, tjetër sëmbim në shpirt dhe  tjetër dhimbje.Aty fshihet vegjëlia, thirrja e nënës dhe përkëdhelia e gjyshërve, melodia e jareve të famshme dhe gjithë fëmijëria.

“Ujë, ujë që shtrihesh nëpër dallgë

Rrethuar me male që flasin historinë

Thellë, thellë, në fundin tënd! “

Para syve shtrihet madhërishëm i kaltri liqen, trazim valësh dhe mendimesh, turfullim dallgësh dhe ndjenjash. Ai  perifrazon pareshtur atë të shkuar  heshtje, që  fsheh  bëmat dhe luftërat e heronjve, përpjekjet e martirëve të mbetur përfund ujit thellë, lotët e humbur shkumëzim hidhërimesh  dhe së fundi  regëtima të pafundme pulëbardhash dhe njerëz të ekzaltuar gjer në adhurim.

Autorja është percepetuse dhe përçuse idesh, detajon vëmendshëm por edhe apelon, për atë terror të çmendur që përjetoi nga diktatura një komb i tërë. Masakrimi i së afërmëve të saj ishtë më shumë se tragjedi, shkaktoi një kalvar të gjatë dhimbjesh, por e sjellur nëpërmjet vargjeve, Fini  kërkon të japë tjetër mesazh, tjetër dimeson, vetëm e vetëm që  kjo e keqe e madhe të mos përsëritet më. Jashtë vëmendjes së autores nuk mun të qëndroje as fenomeni gjakmarrjes, i cili ka shkaktuar kaq shumë gjak, vëllavrasje dhe dhimbje. Ajo lutet si shenjtore që ky mallkim i endur ndër nesh të mbyllet, paqja dhe mirësia të begatojë shpirtrat njerëzorë dhe falja e madhe të ndalë  këtë gjëmë të zezë.

Ky ishte një vështrim i shkurtër rreth vëllimit poetik “Perandoria e shpirtit”, i cili nis si një dedikim, por me thjeshtësinë dhe madhështinë e fjalës, me bukurinë  dhe dashurinë njerëzore, befason dhe  impresionon, të bën të ndjesh dhe  kuptosh universalitetin e mendimit progresiv të gruas intelektuale shqiptare.