Portreti si dëshmi e kujtesës historike dhe rezistencës identitare shqiptare

Portreti i Fahri Xharrës nga AI

Portreti i paraqitur, i realizuar në stil bardh-e-zi me teknikë që evokon vizatimin me laps, mund të lexohet si një metaforë vizuale e historisë së heshtur shqiptare.

Ai nuk përfaqëson thjesht një individ të moshuar, por mishëron figurën e bartësit të kujtesës kolektive, një element thelbësor në shoqëritë ku historia institucionale ka qenë shpesh e ndërprerë, e deformuar ose e përvetësuar nga narrativa të huaja.

""Dinjiteti si formë rezistence

Veshja formale (këmishë, kravatë, xhaketë) nuk është thjesht estetike. Ajo përçon:

respekt për vetveten,

ndjenjë rendi dhe përgjegjësie,

qëndrueshmëri morale.

Në traditën shqiptare, dinjiteti personal shpesh ka qenë forma e vetme e mbijetesës kulturore, kur institucionet mungonin ose ishin armiqësore.

Shikimi – ndërmjet dëshmisë dhe heshtjes

Shikimi i drejtpërdrejtë, por jo sfidues, është tipik për figurat që:

kanë parë shumë,

nuk kanë pasur gjithmonë mundësi të flasin.

Kjo përkon me figurën e intelektualit popullor, fshatarit të mençur, mësuesit të heshtur ose dëshmitarit të padrejtësive historike."

Në kontekstin e historisë shqiptare dhe ballkanike, figura e plakut ka luajtur rolin e arkivit njerëzor: ruajtës i traditës gojore, i vetëdijes etnike dhe i vazhdimësisë kulturore.

Rrudhat e theksuara dhe shprehja e përmbajtur e fytyrës në portret nuk janë thjesht shenja biologjike të moshës, por shenja simbolike të një përvoje historike të ngarkuar me pushtime, zhvendosje identitare dhe përpjekje për asimilim.

Trupi i individit shndërrohet kështu në dokument historik.

Veshja formale e subjektit përçon një mesazh të qartë kulturor. Ajo reflekton konceptin tradicional shqiptar të nderit dhe dinjitetit personal, i cili historikisht ka funksionuar si mburojë identitare në mungesë të shtetit, institucioneve arsimore apo strukturave mbrojtëse kombëtare.

Në këtë kuptim, dinjiteti i paraqitur nuk është estetik, por politik dhe kulturor: një formë rezistence e heshtur kundër mohimit dhe përvetësimit të identitetit.

Zgjedhja e stilit bardh-e-zi është domethënëse për diskursin historiografik që trajton vazhdimësinë iliro-arbërore. Mungesa e ngjyrës e nxjerr figurën nga një kohë konkrete dhe e vendos në një hapësirë simbolike, ku individi përfaqëson breza të tërë. Kjo përputhet me realitetin historik shqiptar, ku shumë figura dhe kontribute janë anonimizuar, ndërsa trashëgimia kulturore është rishkruar ose atribuar popujve të tjerë.

Portreti, në këtë lexim, funksionon si kundër-narrativë vizuale ndaj përvetësimeve historike dhe kulturore. Ai rikthen në qendër figurën e shqiptarit të zakonshëm si subjekt historik, jo si objekt i historiografive të huaja. Në këtë aspekt, vepra lidhet drejtpërdrejt me debatet bashkëkohore mbi identitetin, kujtesën dhe legjitimitetin historik në Ballkan.

Në përfundim, ky portret nuk duhet parë vetëm si objekt artistik, por si akt i vetëdijshëm kulture dhe kujtese. Ai përfaqëson një formë të historiografisë alternative shqiptare, ku vazhdimësia etnike dhe kulturore ruhet jo në arkiva shtetërore, por në fytyrat, qëndrimin dhe heshtjen e brezave që kanë mbijetuar.

Si gjithmonë, jam me ty.