Gëzim Llojdia: Cilat ishin uniformat e trupës vullnetare të vitit 1920?

Cilat ishin uniformat  e trupës vullnetare të vitit 1920?

Nga Gëzim Llojdia

1.

Dr Ariola Prifti: studimi i një uniforme të “trupit vullnetar”  në fondet etnografike të qendrës së studimeve albanologjike.Ky studim lindi si pasojë e identifikimit të kësaj uniforme në Fondet Etnografike të Qendrës së Studimeve Albanologjike. Uniforma ruhet në fonde dhe bën pjesë në objektet që nuk kishte një kartelë shoqëruese dhe për pasojë ruhej në fonde por pa ditur çfarë historie fshihej në të.Do të trajtojë këtë argument duke marrë përsipër të shkruaj historinë e kësaj uniforme të vitit 1920, duke mos mohuar faktin se përpara se të njihesha me këtë objekt, që tashmë ka një vlerë muzeale dhe konservohet në fondin etnografik të Qsa-së,  dija shumë pak për historinë e Trupit Vullnetar apo të Gardës Civile. Ky emërtim u ndryshua më vonë duke u quajtur zyrtarisht në fillim të vitit 1920 “Garda Civile”. Vërtet mori këtë emërtim, por të gjithë e mbajnë mend dhe e përmendin si Trupi Vullnetar. Këtë e dëshmojnë edhe inicialet me gërmat T dhe V të xhaketës së uniformës. Pra ky emërtim u rrënjos në shpirtin e atdhetarëve dhe kështu mbeti. Në 1920 erdhi në Shqipëri së bashku me Bandën “Vatra”, dhe qëndruan së bashku të pa ndara nga njëra-tjetra.

2.

Si u zbulua kjo uniformë Fondet Etnografike të Qendrës së Studimeve Albanologjike?Dr Ariola Prifti:Kujtoj me shumë imtësi ditën kur pashë për herë të parë këtë uniformë, rreth një vit më parë. Ndërsa kërkonim disa objekte të Bandës “Vatra”, pasi në atë periudhë po merreshim me studimin e tyre, dhe ja krejt pa pritur dalin disa objekte, jo të mbajtura mirë. Ishin të palosura shkel e shko, me sa duket asnjë nuk dinte vlerën e tyre historike e për këtë arsye nuk i hynte askujt në punë. Fatmirësisht i erdhi koha që kjo uniformë të bëhet objekt i një studimi! Uniforma ka nevojë për një trajtim restaurues sa më shpejt të jetë e mundur pasi është shumë e nevojshme për të parandaluar degradimin e mëtejshëm të pjesëve të saj. Restaurimi mund të bëhet duke u bazuar në teoritë më të famshme të restaurimit, thelbi i të cilave është ndërhyrja sa më minimale në objektin muzeal mbi të cilin kryhet ndërhyrja, duke mos bërë ndryshime në material dhe duke ruajtur origjinalitetin e tij. Kushtet  ku këto objekte ruhen janë tepër minimale duke mos u përshtatur parametrave bashkohore muzeale, megjithatë kjo është një problematikë e përbashkët për të gjithë muzeumet shqipëtare. Duhet t’i kushtohet më shumë vëmendje dhe ti jepen më shumë mundësi financimi për këtë pasuri shumë të çmuar që vendi  ynë ka, në mënyrë që të trashëgohet sa më shumë të jetë e mundur në kohët që do të vijnë, siç ne e kemi trashëguar atë deri në ditët tona. Detyra jonë është të mirëmbajmë dhe të konservojme këto objekte. Kur kushtet të jenë përshtatur, mendoj se do të ishte mirë që këto objekte të harruara, të mbajtura prej vitesh mbyllur nën pluhurin muzeal, të dalin e të ekspozohen në raste të tilla si ditët e shënuara historike.

3.

Cfarë shenjash përmbajnë këto uniforma?Dr A. Prifti :Le të kalojmë në një përshkrim më të hollësishëm; në të dyja anët e jakës së xhaketës shpaloset simboli kombëtar, shiriti kuq e zi dhe sipër tyre vendosur në të njëjtin drejtim dy shkronja shtypi të mëdha prej bronzi T dhe V. Në mëngën e majtë të xhaketës përsëri simboli kombëtar, shiriti kuq e zi, i qepur  në formën e germës V.  Më pas kuptova se kishte të bënte me “Trupin Vullnetar”. Në anën e majtë të xhaketës ishte kapur me një gjilpërë me kokë një fotografi e grisur. Dukej një ushtarak, rreth të tridhjetave, veshur me po këtë uniformë. Nuk kishte gjë të shkruar se kush ishte ky personazh. Na lindi kureshtja për të ditur se kush ishte vullnetari në  fotografi. Nuk kishte as spaleta në supe. Të ketë qenë një luftëtar i thjeshtë? Nuk kishim asnjë informacion se kush e kishte dorëzuar kostumin dhe fotografinë e tij. Nga mbrapa fotografia ka disa shkrime të studios ku është bërë fotografia;

POST CARD                                        (KARTË POSTARE)

CORRESPONDENCE HERE              (KËTU KORESPONDENCA)

NAME AND ADRESS HERE             (KËTU EMRI DHE ADRESA)

PLACE STAMP HERE                         (VENDOSE KËTU PULLËN)

Adresa e studios fotografike:

ËALPER STUDIO

832 ËASHINGTON ST.

BOSTON

Pra kjo fotografi është bërë në Studion Ëalper të Bostonit. Do të kishte qenë më e thjeshtë nëse do të kishte pasur të shkruar emrin. Hapëm kalendarin e Vatrës të vitit 1918. U përqëndruam në fotografinë që paraqet vullnetarët nga Bostoni. I vëzhguam me shumë kujdes. Shkuam në laboratorin e kriminalistikës por as atje nuk arritëm të identifikonim personazhin e fotos. Madje u bë  thirrje edhe në Gazetën « Dielli » në prill të vitit 2012.

Më pas kontrolluam nëpër xhepat e xhaketës dhe gjetëm një palë doreza të holla,  të bardha prej pambuku, si ato që përdoren nëpër parada ushtarake, ishin shumë të zhubrosura, në  xhepin e majtë kishte një hudhër. Gjetëm edhe kapelen me strehë, e punuar me po të njëjtën copë jeshile. Në pjesën qëndrore të kapeles vendosur shqiponja prej bronxi dykrenore. Shiriti mbi strehë është mbërthyer me dy kopsa të verdha metalike, njëlloj si edhe ato të xhaketës, në të cilat është stampuar shqiponja me krahët e ngritura përpjetë. Nuk duket si shqiponja e jonë, por si ajo e ushtrisë amerikane. E kthyem nga brënda. Ka një shirit prej lëkure të hollë kafe, që është lidhur nga mbrapa me një si fjongo. Në të dallohet një pullë e kuqe e ngjitur, me  numurin 678 . Në hastar ka etiketën e prodhimit ku është shkruajtur;

ARMY AND  NAVY

HARDING

UNIFORMS

22 SCHOOL ST.

BOSTON.

Përkthimi;

USHTRIJA DHE  FLOTA

UNIFORMA

TË FORTA

RR. E SHKOLLËS 22

BOSTON

Pjesë e kësaj uniforme ishin edhe dy këmbëza kambalesh,  të punuara me një pëlhurë shumë të fortë prej pambuku. Janë të gjata dhe përdoreshin me lidhëse. Në fund kanë shiritin prej lëkure dhe tokëzën, që të kapeshin poshtë këmbës. Nga brenda dallohet numri 15. Pantallonat siç duken në foto mungojnë.

Kjo uniformë ushtarake duhet të ketë qenë dorëzuar dikur në Muzeun Kombëtar, nga ku kaloi në vitin 1946 në Institutin e Shkencave, pa u shoqëruar me të dhënat përkatëse. Uniforma, dikur jeshile, sot është e zbardhur. Ka ndodhur nga drita e diellit, që ka rënë në të gjatë ekspozimit në muzeun kombëtar. Vendi ku ka pasë qenë kapur me gjilpërë fotografia dhe i ka shpëtuar diellit vazhdon të mbetet jeshil, në të dallohen disa njolla të lehta  ndryshku. Restaurimi do ta përmirësojë gjendjen, por  nuk do të mundet kurrë të rikthejë atë që do të dëshironim ta shikonim. Le të kthemi pas në kohe dhe të kujtojmë se me 18 maj 1918 Komisioni i Vatrës bisedoi lidhur mbi një letër që i kishte dërguar Mehmet Konica, që propozonte organizimin e një regjimenti shqiptar nënë komandën e Kolonelit Aubrey Herbert, që të luftonte në Shqipëri bashkë me aleatët. Komisioni u dërgoi degëve të Vatrës një qarkore për të parë se sa vullnetarë mund të rregjistroheshin. Dimë nga korrespondencat e Konicës se plani i tij dhe i Kolonelit Herbert, ishte që të merrnin komandën e regjimentit shqiptar, që do të luftonte në Shqipëri bashkë me aleatët nën flamurin Shqiptar. Do të merreshin oficerë shqiptarë. A. Herbert do të kujdesej për veshjet e regjimentit, armatosjen, stërvitjen, mënyren e të ushqyerit. Në një letër tjetër Konica shkruan më tej, “Regjimenti shqiptar është i mirpritur, më dërgoni numrin e personave që do të regjistrohen që t’ia dergoj zyrtarisht Guvernës Ingleze”. E kështu u bë, shkuan konak më konak për të rregjistruar burrat shqiptarë nga mosha 20 deri 40 vjeç dhe këtë duhet ta bënin për 3 ose 4 ditë, që të lajmëronin sa më shpejt delegatin Konica. Sipas porosive të tij do t’i thonin secilit prej atdhetarëve shqiptarë se me anë të këtij regjimenti do të fitonim miqësinë e Amerikës dhe të aleatëve të tjerë kështu do të kishim mbrojtje për kufijtë etnografik në Kongresin e Paqes. Mendoni sa shumë simpati do të fitojme këtu në Amerikë vetëm me këtë Regjiment “O burrani, duhet të bëhemi të paktën 5000, në mos më shumë”. E vetmja gjë që kërkojmë janë ushtarë. Komandanti do të kujdeset për gjithçka tjetër. Dhe e mbyll shkresën me një brohoritje: “Rroftë Regjimenti Shqipëtar”.

Bërë në Boston, Mass, më 18 maj 1918, dhe nënshkruar nga zyrtarët e Vatrës: F. S. Noli, Loni Kristo, Goni Katundi, Hasan M. Bitincka, Stathi Suli dhe Shefki Aliko. Shqipëtarët e Amerikës pra Vatranët, u-përgjigjën menjëherë në thirrjen e Vatrës duke organizuar trupa vullnetarësh. Pas disa kohësh mbërriti lajmi se lufta po shuhej dhe nuk ishte më nevoja për regjimentin shqipëtar. Megjithate trupat e vullnetareve u botuan si një dëshmi historike në Kalendarin e Vatrës të vitit 1918, shumë prej tyre lanë Amerikën dhe shkuan në Shqipëri në fillim të vitit 1920 , nënë komandën e Kolonel Aqif Përmetit. Kryeministri i asaj kohe Sulejman Delvina, i kërkoi Faik Konicës  që të organizohej në Amerikë dhe të binte në Shqipëri, një trupë ushtarake vullnetare prej njëqint e gjashtëdhjetë vetësh me në krye një bandë. “Vatra” i’u përgjigj menjëherë thirrjes nga Tirana dhe u dërgoi një qarkore të gjithë shqipëtarëve të rregjistruar si vullnetarë. Në këtë qarkore shkruhej qartë e gjithë procedura që duhet të ndiqnin vullnetarët. Të gjithë ata u grumbulluan në Neë York. Udhëtuan me vaporrin “Canada”. Pas një udhëtimi të gjatë arritën në Durrës darkën e 3 prillit.Veprimi i fundit i “Trupit Vullnetar”, apo i “Gardës Civile” ishte detyra e përballjes në kufirin shqiptaro-grek, me pretendimet teritoriale greke ndaj Korçës. “Garda Civile” qëndroi atje deri në fillim të gushtit. Me datën 1 erdhi urdhëri nga Komanda Ushtarake e Korçës për zëvendësimin e ushtarëve të gardës me ushtarë të rregullt. Me datën 4 ata u liruan. Kështu përfundoj edhe misioni i tyre heroik. Disa nga ata u kthyen në Amerikë, të tjerët u punësuan këtu. Ndërsa komandanti i Gardës, ushtaraku që e udhëhoqi, u pushkatua si kolaboracionist në vitin 1945. Akoma nuk dihet mirë numri i ushtarëve të “Gardës Civile”, që erdhën në Shqipëri. Ndoshta njëqint e gjashtëdhjetë ndoshta dyqint, a më tepër ,shkruan Dr Ariola Prifiti.