Femi Cakolli: Metafor? e re n? let?rsin? ton?

METAFORË E RE NË LETËRSINË TONË

Nga Femi Cakolli

Kisha vendosur q? ta b?ja nj? parathënie p?r përmbledhjen m? t? re t? poetit Adem Zaplluzha, dhe ndërsa i kisha n? duar edhe disa t? tjera përmbledhje vjershash t? autor?ve t? tjer?, hasa n? nj? varg t? Zaplluzh?s q? z?ron kështu “kan? vdekur parathëniet”.Ky varg m? b?ri q? t? ndalem sikur para nj? muri a nj? laure kufiri. Çka ?sht? kjo? Si n?nkuptohet? Cila ?sht? domethënia? Cila ?sht? porosia? A do t? thotë se nuk ?sht? koh? p?r t? urt?t, se ka humbur nderimi, vlerat, se nuk dihet ma kush flet me p?rgjegj?si, ose se t? marr?t kan? z?n? vendin e t? urt?ve, se parath?niet kush m? nuk i kupton pasi janë shum? koduese apo inkompentenc?, apo mos do t? thotë se parathëniet po shkruhen ndoshta pa e lexuar edhe nj? vjersh? nga përmbledhja e caktuar?

Poezia më nuk po ngjall respekt e ngacmim shpirtëror e intelektual n? popullin ton? kurse n? vend t? saj po merr terren p?rdit? teologjia. Un? merrem me te dyja, dhe mendova q? t? jem i kujdesshëm dhe t? jap k?tu pak nj? reflektim p?r poezinë dhe lidhshm?rin? me teologjinë. Poezia dhe teologjia janë dy dije dhe dy përvoja q? kan? diçka t? p?rbashk?t. Q? te dyja kan? nj? gjuh? t? mistershme. Q? te dyja kan? nj? frymëzim t? mistersh?m. Q? të dyja interpretohen n? m?nyr? t? lir?, dhe sa her? q? dogmatizohet o njëra o tjetra p?rher? kemi përfituar prishjen e shijes s? lexuesit dhe t? besimtarit. Poezia e pastër dhe teologjia e pastër, pretendojnë q? te dyja, se prejardhjen e kan? nga lart, dhe asnjëra nuk janë vetëm njerëzore e as vetëm hyjnore. Poezia dhe teologjia janë copa qielli q? kalojnë n?për autorin njerëzor, prandaj n? to sa ka njerëzore e mistere po aq ka edhe hyjnore e mrekulli. Prandaj poezia dhe teologjia tani ?sht? duke k?rkuar nj? lexues dhe nj? krijues t? zgjedhur me prirje rishijimi.

N? k?to koh?t tona postmoderne n? Kosov?, Shqip?ri dhe n? p?rgjith?si n? jugun e globit kemi shum? poezi dhe shum? teologji, por ?sht? edhe paradoksi tjetër se ka shum? pak poet? dhe shum? pak teolog? divinitar?, andaj edhe ?sht? krijuar nj? apasion kulturor e qytetar ndaj poezise dhe teologjisë edhe n? mesin ton? kulturor. N? k?t? relacion e shoh edhe poezinë e poetit Zapluzha dhe tekstin e tij lirik.P?rmbledhja “Malli i etjes” ?sht? ndar? n? tri cikle, dhe dominohet nga poezia peisazhiste. Pothuajse jo vetëm çdo poezi por edhe strof? na del peisazhiteti, ngjyra, natyra, drunjtë etj. Pra kjo përmbledhje lirikash riciklon pamje, riciklon imazhe, riciklon idil?, riciklon peisazhe. Pra mund t? b?jm? pyetje si nuk lodhet poeti yn? kur ke parasysh q? kjo ?sht? edhe përmbledhja e 124-t? e tij.

K?to janë ngjyrat q? ndeshen n? k?to piktura vjershash: e kuqja, e kaltra, e verdha, e bardha, e zeza, e gjelbra, kadifeja dhe ngjyra e akullt. Prandaj autori n? nj? varg t? tij thotë: hyra në spektrin e ngjyrave.

Autorit ?ndrra i del q? t? jet? p?rher? nj? peizazh, piktur?, me an? t? irealizmit shprehur p?rmes k?tyre idiomave poetike e apokaliptike: kali i gjelbër; pemët e ngrira; shkrihej dielli; shelgjishtet e prera; gjethet e një kryqi të lëngtë etj. Dhe n? nj? rast tjet?r edhe natyra, pra dimri, b?n veprime t? papritura: prêt drur?t deri n? rr?nj?.Kur jemi tek krijimi i peizazheve at? çka kam vërejtur n? k?t? poezi, e q? ?sht? shum? e rrall?, ka t? b?j? me kombinimin e pamjes (syrit) dhe t? dëgjimit (veshit) dhe vërtet kjo ?sht? ndoshta prirja m? e lart? artistike e Zaplluzh?s tek “Malli i etjes”. K?tu arrihet q? t? krijohet nj? metafor? e re n? let?rsin? ton?, p?rmes këtyre vargjeve t? selektuara

Kolliten si lisat ....

kollitej mbrëmë nata ....

një dru i thatë kollitet si dimri ....

kolliten edhe gjethet ....

kolliten shinat e sëmura ....

kollitja e njëjtë monotone ....

Në poezinë e Zaplluzh?s k?to janë gjasht? nocionet lirike dhe konceptuale ku e ndërton poetik?n e tij: dimri, druri, lisi, hija, dhembja, ëndrra. Tri t? parat lidhet me natyrën, pra me ambientin se ku jeton, kurse tri t? fundit janë brendësia e poetit, lufta e tij, realiteti ose afeksioni i tij. Ësht? ?ndrra ajo q? ?sht?

realizuar m? s? miri nga t? gjitha ato kategori konceptuale, ja disa vargje:

Linda dhe jetova pa ëndrra

Rruga ime ishte e gjatë

Deri te unë nuk mbërrin ëndrrat

Ishte e pakalueshme ajo rrugë

Në hulumtimin e fjalëve mbeta pa fjalë ….

As të hy e as të dalë përtej ëndrrës sime

(vjersha “Kudo që të më kërkosh”)

Ose nj? tjet?r:

Askush sonte nuk qenka i vetëm

Secili njeri

Bisedon me yllin e vet

Sërish i shtri duart kah vetvetja

Dhe preki ëndrrën që kurrë se pashë

(vjersha “Ose një zë tjetër bisedon brenda meje”)

Dhe p?r ta inkarnuar çështjen e ?ndrr?s, t? kësaj jete n?nvet?dij?sore, ja ç’kemi s? fundi:

I zhveshur deri në asht

Nga ëndrrat e mia