Kolec Traboini: Standartit t'i hiqen brakeshat

STANDARTIT T’I HIQEN BRAKESHAT

- E dëgjova me vëmendje një  intervistë të akademikut Rexhep Qosja që foli ma së shumti për politikën. U torturua profesori nga Prishtina  duke dashtë me kenë elokuent në standartin e Kostallarit. Punë e lodhshme gjithsesi, e panatyrshme e megjithë respektin  që ruaj  për profesor Qosen më krijoi një shije jo të mirë në koloritin gjuhësor, sepse profesori nuk kish ardhë prej Gjirokastre po prej Prishtine-

Nga KOLEC TRABOINI

Në shkrimin, me titull “Të ribotohen “Rregullat e drejtshkrimit” të përmirësuara”,  botuar në “Gazeta shqiptare” me 18 prill, Prof. Gjovalin Shkurtaj parashtron idetë e tij në jehonë të këtij kaosi ku jemi në fushë të gjuhësisë dhe të përpjekjeve pa sukses të gjuhëtarëve dhe akademikëve për t’i vënë Standartit ca paterica të drunjta. Punë e lodhshme kjo dhe pa dobi.  Ma shumë po duket si një luftë humbëse që edhe më tej Standarti të përdoret  si mjet përçarës e mbisundues i një dialekti mbi një tjetër edhe pas dy dekada të çlirimit prej totalitarizmit e  imponimit të dhunshëm  si në çdo fushë të jetës edhe atë të gjuhës. Nuk ka një mendje vërtet të kthjelltë e të shpëtuar prej hijeve të së kaluarës që të mos e kuptojë që vendosja e toskërishtes në bazë të Standartit është bërë prej dyshes Hoxha-Shehu dhe marionetave të tyre Kostallarë e kompani, e për të kuptuar këtë na vjen në ndihmë një studiues i madh, i dënuar dy herë dhe tërë jetën burgjeve të diktaturës. Kisha me thanë se a po i kujtohet emri i Nikollë Dakës prof. Gjovalin Shkurtit? Gjithë titujt që marrin profesorati i sotëm përpara fushës së dijevë të Nikollë Dakës, po duken qesharake. E tash kurrkush nuk po e kujton. Nikollë Daka ka shkruar bash atëherë kur mblidhej Kuvendi i Drejtshkrimit duke theksue se po bahej një krim e përçudni me dialektin gegë. Pra ja  që paska patur opozitë që  sado të heshtur e të shtypur të kenë qënë, i kanë dalë kundra ende pa u imponue këtij Standarti. Por pse bëjmë kinse nuk i dëgjojmë ende sot e kësaj dite zërat e tyre kundërshtues.

Ndaj qëndrimit të profesor Gjovalinit që rreh më shumë nga pozicioni i gjuhëtarëve konservatorë me prejardhje prej trevës  ku e kishte terrenin  korparmata(lexo çetat) e Hysni Kapos, do t’i thosha se le ta bëjnë të tjerët avokaturën e asaj ngrehine, por jo ti i nderuar profesor Shkurtaj. Aq ma tepër që ai Standart nuk mund të  përmirësohet duke u mballosur me do arna të vjetra nga rekuizitat e vjetra të gjuhësisë politike, por do parë më shumë kujdes baza në të cilën është ngritur. Kryekreje do pranuar se gegnishtja është parë ligsht. Gegnishta ka qënë si Hirushja e përrallës të cilën e fshihte shtriga për të mos dalë në pah bukuria e vajzës se hirit. Nuk e di si e pse, por  profesorin Shkurtaj, që ështe verior, jemi prej të njëjtës malësi, unë e shihja me shumë shpresë si një faktor për të sjellë një frymë konstruktive për të hapur arkapijat e gjuhësisë, duke ndikuar tek gjuhëtarët e Enver Hoxhës që t’i heqin brakeshat Standartit. Përkundrazi profesor Shkurtaj në disa artikuj një pas një, po shfaqet jo thjesht i përmbajtur, po kisha me thanë krejt i frikësuem nëse i hapet rruga gegnishtes. Po prej kujt ka frikë? Prej gjuhës me të cilën është mëkue në djep? Jo për atë Zot. Të vërtetës nuk ka askush shkak t’ia ketë frikën. Vihet re se profesor Shkurtaj po u lëshon pe më shumë sesa duhet atyre që konsiderohen konservatorë në këllëf, të ngujuemve në llogoret e bunkerët e monizmit ku vazhdojnë të këmbëngulin në mendimin që toskërishtja duhet të mbizotërojë edhe tutje,  se gegnishtja është e varrosur si kauzë një herë e përgjithmonë. Dua të theksoj se tek po shkruaj këto rreshta jam duke u përpjekur të përdor bash atë standart ku gegnishtja mjerisht thuajse mungon fund e krye, se kështu na kanë gatuar e uniformizuar në shkolla e univesitete. Ngushtësisht veç këto mjete te paka kemi në dispozicion. Por këtu nuk është thjesht nevoja ime për ta pasë të pranishme gjuhën e mësuar bashkë me qumështin e nanës,  por se, nëse ne e anashkalojmë si çështje mungesën apo praninë e gegnishtes në Gjuhën Letrare Shqipe, na do të jemi një degë e thame gjuhësore në trung të kombit. Si Profesor Gjovalin Shkurti edhe unë jam për një standart, por jo bash ky Standart i thatë e pa lëng jete. A nuk po e kuptojmë se na është tha gjuha? Edhe metaforikisht, por edhe realisht na është tha. Na u tha gjuha tue folë e shkrue për një problem të madh që akademikët bajnë ç’bajnë dhe e minimizojnë si një çështje e dorës së dytë. Na u tha gjuha edhe në kuptimin që gjuha shqipe në atë bazë fjalori që kemi është si një lis në vjeshtë që po i lëshon gjethet një e nga një. Po  për kë punojmë kështu?! Ne nuk pranojmë njëri-tjetrin. Ka shumë urrejtje për të folmen e gegnisë. Po pse? Standartin që natyrisht duhet ta kemi, gjuhëtarët ta mbështesin ku të duan, por ama një standart i hapur e jo i mbyllur, jo bunker, ku të lejohen të hyjnë edhe trajta toskë e gegë e përdoruesi të marrë variantin që i pëlqen pa ba ndonjë thagmë. A pranojmë të themi kryetar sipas trajtës gegnishte krye,  por nuk mund të themi sipas trajtës toskë kokë-tar, kokë-ministër, kokë-bashkiak...  e ashtu si ranë-ranishtë, kësisoj pse të mos pranohen edhe të tjera zgjidhje. Kthimi i n në r, rotacizmi i famshëm, apo a në ë ka pas kohën e vet historike,  por jo në tërë trevat shqiptare, vetëm në një të tretën. Atëherë pse po bëhet ligj ky fenomen. Mbushur gjuha shqipe me gërmen ë sa me të çmënd, e kudogjendur vend e pavend. Sipas profesor Gjovalinit trajta e ligjësuar nënë mund të korigjohet me një kompromis zbutje, pra të kthehet në nenë, dhe kësisoj të anashkalohet trajta e madhërishme Nanë! Më falni për këmbënguljen, por jam mëse i bindur për sa po theksoj: nuk besoj se  gjen fjalë ma të bukur në gjuhën shqipe sesa trajta gegë e fjalës nanë. Pse duhet t’i ikim asaj trajte. Pse ka frikë profesori prej nanëlokes që u dashka ba e quajt nenëloke?! Po a është më mirë të shkruhetbërë apo ba, që në çdo pikpamje kjo e dyta tingëllon ma e bukur. Një trajtë e shkurtër, tejet konçize, sepse gjuhët gjithnjë përsosen duke shkuar drejt lakonizmit të shprehjes. Pse nuk shkohet madje edhe ma tej, ta pasurojmë gjuhën shqipe edhe me trajta të folme nga Diaspora se kemi Arbëreshët, për të cilët profesori ka ba studime të admirueshme. Po kemi Arvanitët. Pse po kemi frikë me e trajtue edhe temën e tyre? Ç’punë ka gjuhësia apo edhe historia me konjukturat politike në marrëdhënie me shtetet e tjera?! Apo siç i lamë grekët të na marrin fustanellën t’i lëmë ta shuajnë edhe të folmen arvanite të cilën ne nuk e njohim dhe as e marrin në konsideratë fare në planet akademike. I kemi braktisur degët e trungut tonë. Mjerë ne! Kemi ba një tradhti. Dhe vazhdojmë të vetradhtohemi si komb. Pse duhet arbërorët tanë ta ndjejnë veten të huaj në këtë farë standarti që është fund e krye dialekt i një treve të ngushtë gjuhësore. Madje këta kostallarianët edhe fjalën gegni na e thonëgegërisht. Nuk e di ku e kanë gjetë këtë trajtë të përçudnueme? Po a është më e bukur shprehja në këtë pleqëri apo pleqni. Pleqëroje këtë punë apo pleqnoje këtë punë. E para merret si fjalëformim, sikur pleqtë bëjnë roje dhe ka gërmen lodhëse ë. Gjithçka flet për të dytën, por gjuhëtarët e bunkerëve preferojnë veç të folmen poshtë Vjosës.

Mendoj se profesor Shkurtaj duhet të jetë më solid në mbrojtjen e të vërtetave gjuhësore gjithhapsinore sepse vjen prej trevës sonë të gegnishtes dhe e njeh bukurinë e saj, por  ia di vlerat edhe pasurisë së të folmeve të diasporës. Të mbrojë kauzën e hapjes së Standartit të kalçifikuar me prurje të reja. Duke prekur këtë problem  profesor Shkurtaj thekson: “Sigurisht, edhe ajo që vjen prej dialekteve, kur pranohet në standard duhet t'u përshtatet rregullave të drejtshkrimit të njësuar.” – Bukur profesor, ngado që ta sjellësh elokuente kjo shprehje, por si do t’i përshtatet gegnishtja e Buzukut, Bardhit, Budit, Fishtës, Mjedës, Migjenit, Camajt, Zorbës toskërishtes, pra të shkojë si delja në shtrungë. Nuk është kaq e thjeshtë. Si mund të futet një kreshnik në djep. Eshtë edhe disi tejet vonë për t’ia kthyer në llastik shtyllën kurrizore Gegnishtes Letrare e për ta rrasur në ndonjë sënduk. Dhe çelësin e sëndukut ta mbajnë kostallarianët. Nuk është e qartë pra se kush prej dialekteve a të folmeve, duhet t’i përshtatet rregullave të drejtshkrimit, toskërishtja apo gegnishtja sepse përzgjedhja është thjesht një toskërishte letrare dhe është quajtur paradoksalisht, por edhe me në mënyrë diabolike Standart. Po njënjtshëm  siç u imponua  pushteti i Enver Hoxhës, por falë zotit kemi shpëtuar prej fantazmës, anipse me keqardhje konstatojme se falë profesorëve të tij duhet t’i heqim pasojat e ideologjisë së tij.

Përtej kësaj, kush po punon që të mos shuhet ajo pasuri gjuhësore e gegnishtes letrare? Askush. Madje qëllimisht i lihet kohës që Standarti të quhet punë e kryeme e 70 përqind e shqiptarëve, po citoj Primo Shllakun, të na shfaqen me një të folme qesharake në përpjekje titanike për të theksuar toskërishten që si sapuni për djathë na shitet për Standart mbarkombëtar.

E dëgjova me vëmendje një  intervistë të akademikut Rexhep Qosja që foli ma së shumti për politikën. U torturua profesori nga Prishtina  duke dashtë me kenë elokuent në standartin e Kostallarit. Punë e lodhshme gjithsesi, e panatyrshme e megjithë respektin  që ruaj  për profesor Qosen më krijoi një shije jo të mirë në koloritin gjuhësor, sepse profesori nuk kish ardhë prej Gjirokastre po prej Prishtine.

Shtrohet edhe çështja se ku do t’i gjejnë krijuesit të lindur në Gegni  morinë e fjalëve karakteristike gegnishte, që mund të jenë në sasi po aq sa ato toske e besa ma shumë në trojet shqiptare, kur nuk botohet asnjë fjalor i Gegnishtes Letrare dhe as në FGJSH. Nuk futen veç me përjashtime sa thue që ma shumë gjen turqizma dhe sllavizma sesa fjalë me burim prej gegnishtes. Eshtë normalitet apo çmenduri që po lihet të shkojë dam gjithë kjo pasuri e madhe gjuhësore kombëtare. Kemi njëzet vjet që kërkojmë një fjalor të Gegnishtes Letrare e nuk po e gjejmë. Thonë është botuar një fjalor i Dom Nikollë Gazullit, por nuk gjendet kurrkund. Mos vallë ata që mbrojnë Standartin e mbledhin dhe e djegin duke të kujtuar inkuzicionet ndaj mendimtareve të mëdhenj? Shih pra koicidencat, gjuhëtari i madh Dom Nikollë Gazulli është pushkatue bash prej atij që u ba edhe babë edhe kumbar i Kongresit të Drejtshkrimit.

Me letërsinë gege ka fillue jetën e vet të shkrueme gjuha shqipe apo po e harrojmë Buzukun gegë e po shpikin ndonjë Buzuk toskë?! Ti themi gjërat siç janë e larg sofizmave. Standarti është thjeshtë toskërisht e gjasat, siç  po duket bathët,  janë që përdhunshëm edhe me tej ky Standart i standartizuem  kështu do të mbetet, mollë sherri si gjithçka tjetër e sajuar mbrapsht në këtë Shqipërinë tonë,  e kjo nëse nuk do të dimë se si ta rikonstrukturojmë shtëpinë e gjuhës në atë mënyrë që të jetë e natyrshme e jo imponuese e me heq dorë një herë e mirë  prej qëndrimit të fanatizuar. Më vjen vërtet keq, por jam i detyruar të them se megjithë respektin për profesor Gjovalin Shkurtaj,  edhe si malësor,  bij të xhubletës që jemi - siç më shkruan në një letër,  jam i detyruar të them me bindje të plotë se: këtij soj Standarti ku  gegnishtja gjendet e përjashtueme nuk i bën punë asnjë lloj viagre. Eshtë punë e kryeme. Në mos sot nesër do t’i bien kambanat. Amen!