Vladimir Muça: Natyralizimi i modernitetit

NATYRALIZIMI I MODERNITETIT DHE REÇENSIONI NE POEZI

Nga Vladimir Muça

Në festivalin poetik të vitit 2011 në Prizren, tek dëgjoja recitimet e kolegëve në foltoren e festivalit, gumëzhitja e pranverës në Bunjak, zhurmërima e ujit dhe flatrimet e mjelmës së Lumbardhit, mërmërima e fletëve të barit të krekzave e lisave në zabelet e Shtëpisë së Bardhë prizrenase e pushtoi qenien time. Po! Po! Çdo gjë në të bardhë si zambaku i mikpritjes prizrenase, ku në palimpsestet e viteve, ngurtësuar në suvatë e gjimnazit Gjon Buzuku, Prizreni përshkëndijon me autoritetin e kryeqytetit mbarëshqiptar. Në këto produkte poetike shihja qartazi një portë drejt një natyraliteti poetik të modernitetit perëndimor, si dhe ngulmimin për të dalë nga reçensioni i egër në të cilin është futur në tërësi poezia mbarëkombëtare.

Me këtë natyralitet më përvijohen poetika të veshura me toponimet e emërtimet vendore, marrjen sa më shumë frymëmarrje në habitatin që na rrethon. Vetëm kështu ky modernitet i ri e shpërvjel korracën e hermetizmit klasik, duke e ushqyer poezinë me vajin epistolik të vendit të vet. Në të tilla raste moderniteti i largohet formaturave kallpe dhe merr trajtat e një personazhi unik vendor , ku gjallon jeta përditore me të gjitha afeksionet e saj. Për një frymëmarrje të gjerë të letërsisë Agim Vinca i referohet me të drejtë botimit të fundit të Anton Paplekës në qëndrimin ndaj spiritualitetit dhe imazhinizmit si dukuri thelbësore të këtij natyralizmi poetik e në tërësi të letërsisë si domosdomshmëri për daljen nga reçensioni në të cilin ajo po noton. Kësisoj ne mund të rrisim imagjinatën artistike, ta zhveshim letërsinë nga skeletizmi, në të cilin ajo po futet, duke e parë “kombin si ansambël e jo si komb modern” , siç perifrazon studiuesi e poeti Agim Vinca. Proliksiteti që vihet re rëndom në një pjesë të mirë të produkteve poetike është një dukuri anemizmi, i cili me voluntarizmin e tij ka përfshirë produktet e sotme poetike.

Për fat të keq, kjo poezi po largohet nga trualli prej nga ka lindur, nga produktet më përfaqësues të Esad Mekulit, Ali Podrimjes, Din Mehmetit, Rrahman Dedajt, Azem Shkrelit, Sabri Hamitit, Agim Gjakovës, etj. Për të mirën e poezisë e të letërsisë në tërësi ka një grup-target poetësh, që po lufton estetikisht me zell krijues për të dalë nga ky reçension. Poetët Agim Vinca, Flora Brovina, Agim Desku, Sabile Keçmezi Basha, Bedri Neziri, Begzat Balliu, Shahbaze Vishaj, Adem Zaplluzha, po mundohen të hapin shtigje të reja në gjurmët e prelatëve poetikë, duke zbatuar teorinë e natyralizmit poetik, ku tani “Dhëmbët e flokët e barit i kanë dalë”, ku “fluturat për ta djegur/ harresën e eshtrave/ shndërruar në bar”, ku “Në zemrën e barit ndjeja frymëmarrjen e eshtrave/ që duan të thithin dritën”.

Me një seri metaforash të tilla të Rrahman Dedajt, po ecën dhe ky grup/target i këtij brezi të dytë të poetekës kosovare. Poetët e lartpërmendur veçohen disi nga shumica e krijuesve në shpërfilljen e hermetizmit skeletik në poezi, duke futur elemente natyrorë si pjesë e jetësimit. Në poezitë e tyre shpërfaqen sisteme estetike. Ky proces ideo/artistic, me kapjen fort pas kombëtares përmes mesazhesh me vlera artistike që mbartin, i vendos aktualisht jo vetëm në minorancë sasiore, por edhe në mazhorancë cilësore.  Vargu i tyre shpreh më shumë ide koncentruar me anën e një ritmike dhe palimpsestesh të viteve të jetës, sipas këndvështrimit e psikologjisë vetiake të poetit. Në konceptualitetin e personazheve konstrukti poetik merr trajtën e monologut, i cili ngrihet natyrshëm mbi erupsionin ndjenjësor të vetë poetit, ku poeti ndjen novitetin e konceptit poetik, ku brishtësia vjen nga ky erupsion shpirtëror e ndjehet në çdo qelizë të fjalës, të vargut e strofës.

Gjithçka gjatë këtij natyralizimi përkon me moton e shpirtit popullor. Lexuesi aty sheh vetveten. Parë në këtë furkëz mendimesh, idesh e motivesh të një strofe, kapërcehet rrjedhshëm me një kadencë e aliteracion elokuent, fiton një rrjedhshmëri, saqë në laboratorin e trurit të ngacmon, të bën të mendosh e të mbash qëndrim për detajin poetik. Po t’i shikosh me syrin e një gjeologu palimpsestesh, nën xeherorët e viteve të pushtimit turk e sllavo-serb, motivet marrin trajta nga etnosi ynë duke mbajtur në qendër tema e përqasje etno-psikike të kohës. Përmes një loje imagjinative e imazhiniste, nga grup – target poetësh vjen jeta reale e jetuar vijnë fletëza të historisë dhe miteve, ku persekutimi fizik e shpirtëror jep kinematikën e çasteve në gjurma shpirtërore si një autosugjestion, si vetëshprehje e lirë, duke përvijuar individualitete e një stil në formim e sipër.

Universaliteti i këtyre prurjeve të kursyera, me thellësira infinite në hapësirë e kohë, në vende e toponime të mirëpërcaktuara, të bën të ndjesh poezinë, të perceptosh çdo gjë sikur ndodh sot, pavarësisht se evokon motive të kohërave, apo të viteve të shkuara. Në këtë kuadër është dhe gjuha drejtshkrimore dhe e zgjedhur janë sentencat poetike si element që derivojnë gjithçka e shprehin shpirtin poetic me nënshtresat historiko -  shoqërore. Në përgjithësi, është standard se letërsia e mirëfilltë, serioze nuk mund të përftohet me paraardhës të mirëfilltë, të cilët, pavarësisht nga vitet, ata shtresohen si katet e një miniere diamantesh. Sa më e vjetër, sa më e rëndë trysnia e viteve që ikin, aq më brilantë bëhëet shtresa diamantike që përftohet.

E bëra këtë krahasim si një homazh për Esad Mekulin, Din Mehmetin, Azem Shkrelin. Këta me Ali Podrimjen, Rrahman Dedajn, Sali Bashotën e brezin e dytë pasardhës të lartpërmendur, mendoj se janë etaloni, ku duhet të mbështetet për daljen nga ky reçension poetik e krijimin e një personaliteti të ri të modernizmit poetik me një shpirtëzim gjithëpërfshirës. Ky shpirtëzim asnjëherë nuk mund të jetë statik, por është si një sizmograf ndjenjësor, i cili do të ndjekë zigzaget tek lexuesi. Shpirtëzimi lirik do të kthehet në një bazament struktural i lirikës natyrore, i një lirike të ndërmjetme midis lirikës migjeniane, të dhimbshme e tërë dufe dhe lirikës lasgushiane me një ekologjizëm të pastër shpirtëror e transparent. Një ndërthurje e tillë poetike i shërben më së miri lirizmi, duke e kthyer atë në një atraksion në shpirtin kosovar e atë kombëtar në tërësi. Në sajë të këtij brezi, të dytë do të thosha, poezia kosovare me krijimet e Sali Bashotës, Nexhat Rexhës, Agim Vincës, Flora Brovinës, Sabile Keçmezi Bashës, Agim Deskut, Sabit Rrustemit, Miradije Ramiqit, Begzat Balliut e të tjerë, po çlirohet nga virusi i skeletizmit poetik marrë nga importimi shabllon i hermetizmit e po krijon një personalitet të ri, me dendësi mendimi, figurshmërinë e fjalës, me një përkushtim të thellë për një përparim të vargut e fjalës drejt një moderniteti të natyralizuar.