Kulturë
Ali D. Jasiqi: Prozë dokumentare që lexohet me një frymë
E diele, 17.06.2012, 08:33 AM
PROZË DOKUMENTARE QË LEXOHET ME NJË FRYMË
Dinë Halilaj “Në rrugë pika gjaku “-Botoi Ndërmarrja botuese “Jeta e re“- Prishtinë 2012
Shkruan Ali D. Jasiqi
Proza
dokumentare është një lloj i veçantë i të shkruarit artistik.
Ajo
dallon nga llojet tjera të prozës nga shumë aspekte. Se parit lënda e saj mbështetet
në ngjarje reale që gërshetohen me imagjinatën krijuese të autorit. Kështu që realja
me irealen e
shkrihen në një dhe në të njëjtën kohë fabula e marrë nga ndodhitë të së kaluarës
apo edhe të se sotshmes bashkë me ato që i krijon imagjinate e shkrimtarit
japin një pasqyre të ndodhive,përkatësisht paraqesin fabulën e tere të veprës,
qoftë tregim, novelë apo edhe roman. Këto
mendime na u imponuan duke e lexuar veprën “Në rrugë pika gjaku” te
autorit Dinë Halilaj.
Ngjarjet
e kësaj proze zhvillohen në një fshat , të quajtur Rrafshinë të Bregdrinisë, të cilin secili
pushtues e kishte etiketua në mënyra të ndryshe, si çërdhe e iredntizmit,
nacionalizmit e të ngjashme me këto. Përmes ngjarjeve që zhvillohen aty autori
jep pasqyrën e ndodhive në mbarë Kosovën. Është ky një fasht ku mbreteron varfëria,
skamja, ku sunduesit vazhdimisht I shtojnë zulumin,duke u përpjekur ta zbrazin
njëherë e përgjithmonë.
Aty
jeta zhvillohet në kushte shumë të vështira
jo vetëm ekonomike (fëmijet vdes urije) por edhe nga zullumet e pushtuesve ( Djali
I Savës e kishte vra të atin e Remit dhe nuk iu kishte përgjigjur askujt). Në
këto kushte e rrethana lindi dhe u rrit Abedini, I biri I Ademit, që shumë herët
mbeti jetim sepse I vdiq e ama dhe për te kujdesej motra më e madhe Hatemja. Ai
është protagonist kryesor I prozës, rreth se cilit sillet e terë ngjarjet që përshkruhen
këtu.
Fabula e
prozës nis me përshkrimin e fashtit siç u tha dhe vazhdon me sjelljen e
ngjarjeve dhe ndodhive të një pas njëshme deri në përfundimin e luftës se
fundit dhe kthimit të shqiptarëve të përzenë nga forcat serbe , duke menduar se
kështu do t[ia arrijnë qëllimit që I kishin vue veti për detyr, pra pastrimin
etnik të shqiptarëve dhe kolonizimin e tyre me serbe. Ky në realitet është program
i Grashaninit që u përvehtesue edhe nga pasardhesit e tij. Për realizimin këtij
qellimi ata përdorën shumë forma dhe mënyra duke fillua nga marrja e tokave e
gjer ke vrasjet macabre, që nuk I mban mend historia. P.sh. fshatari Zhel
kishte desh të mbyt në Drin , sepse ishte
turturua aq shumë dhe pasi nuk e kishte bërë këtë policet e kishin lidhe
e ngrehnin zhag nëpër fashat për të shti frigën ke fshatarët tjerë
Autori I
prozës në fjalë sjell ndodhi nga kohët e ndryshme, disa nga të cilat ipen edhe
me data të shënuara,por pjesa më e madhe tyre kutphet nga ndodhitë e caktuar të
asaj kohe. Kështu marrja e tokave të shqiptare nënkupton të ashtuquajten roformë
agrare, past grumbullimi i tepricave identifkohet me akcionin e grumbullimit të
prodhimeve bujqesore nga fshataret, kurse kerkimi I armëve paraqet akcionin
famkeq të akcinonit të grumbullimit gjëja të armeve, me ç’rast u malltretuar e
torturuan me qindra e mija shqiptarë te Kosovës.
Në ndërkohë
ishin bere disa ndryshime në pozitën e shqiptarëve,pas demostratave të 27 marsit të vitit 1968. Ishte ndryshua
Kushtetuta e Kosovës dhe pas kësaj kishte filluar një rilindje e re .Sepse
kishte filluar të hapeshim shkollat në shumë qendra të Kosovës, jo vetëm ato
fillore dhe te mesme por edhe të larta.
Por as
kjo nuk kishte zgjatë shumë,sepse okupaztori kishte gjetë mënyra që ti
amartizonte aktivitete e ndryshme të shqiptarëve,
andaj populli ishte gjithmë më shumë I pakenaqur me poziten në të cilën gjindej.
Prandej edhe rinia ishte ngrit përseri në demostrata me ç ‘rast kishte ndodhur që “ Pika gjaku në rrugë. Pak më tutje një njeri
i shtrirë, pa shenja jete. Kishin rënë dëshmorët e parë të demonstratës të viteve
të nëntëdhjeta. Gjatë kësaj revolte popullore kishin rënë mbi tridhjetë vetë anë
e kënd Kosovës. Ishte ky mllef i paparë para një shpërthimi tjetër. Pushtuesi
edhe kësaj here dëshmoi se tradhtinë e ka armë të vjetër. Radha u erdhi atyre që
kishin qenë deri dje në pushtet.. Ata i kishin shfrytëzuar për dekada me radhë për
qëllime të veta. Në mënyrë të tillë veprua me tre personat, që njëherë dhanë dorëheqje,
e pastaj pushteti, për qëllime të vetat, i ktheu sërish. Edhe njëherë u vërtetua
thënia se “vëlla me gjak, nuk është i njëjtë si ai me ide” që pushtuesi e
propagandonte”.- do të shkruaj Dinë Halilaj.
Në këso
situatash njerëzit sakrifikojnë edhe më ta dashurit, vetëm për të mirën e
atdheut dhe ruajtjen e identitetit dhe nderit kombëtarë Dinë Halilaj për ta dëshmuar
këtë konstatim sjellë edhe këtë pjesë nga veprimet e plakut që pushtuesi i thotë
ta shpëtojnë nga pushkatimi njërin nga delmet e e vete ai përgjigjet: “Pastaj i
shikoi edhe të tjerët me radhë. Ata e shikuan plakun në fytyrë e pastaj e ulën
shikimin. Kështu bëri edhe djali i vogël i plakut, që ende nuk i kishte rënë brisk
fytyrës. Sytë e plakut ishin mbështjellë me lot. Nuk i tha asgjë majorit. ”Të gjithë
janë meshkujt e mi” kishte pëshpëritur plaku duke hyrë në kullë. I kishte lënë që
së bashku të vriteshin”
Me
kalimin e kohës njerëzit vetëdijesohen dhe gjërat ndryshojnë për të mirë,sepse “Heroizmin
individual e zëvendësoi ai kolektiv. Frika e popullit ishte më e vogël. Sa më tepër
që shtohej represioni dhe robëria mbi popull, aq më shumë rritej dëshira dhe
etja për liri, për çlirim kombëtar dhe unitet. Dredhitë e pushtetit ishin të kota.
Populli kishte zgjedhur rrugën e sakrificës dhe të vetëflijimit. Këtë rrugë nuk
do ta ndryshonte as dhuna, as burgjet, as vrasjet, as mashtrimet”.
Me disa
veprime të dëmshme armikut i ndihmonin edhe disa të tjerë, në mesin e të cilëve
duhet përmendur predikuesit e fesë, të cilët propanonin largimin e shqiptarëve
nga trojet e veta dhe shpërnguljen në Turqi,gjë që e kërkonte edhe regjimi serb
në të gjitha kohërat.
Por as
kjo propagandë nuk jep rezultate të pritura nga armiku,sepse pjesa më e mirë,
me e ndërgjegjshme e popullit lufton me mish e me shpirti që ti kundërvihet kësaj
lufte dhe rezultatet janë evidente. Dhe krejt në fund fshati i Abedinit si dhe
mbarë Kosova merr frymë lirshëm pas sulmeve vdekjeprurëse për armikut të forcave
të NATO-os. Dhe
“Fshati
Rrafshinë, prej tri shtëpive, tani ka me dhjetëra. Edhe Bregdrinia po ndërtohet
dhe po zbukurohet për çdo ditë”.
Me këtë konstatim
e përfundon prozën e vet Dinë Halilaj që na jep të drejtë të konstatojmë se proza “Në rrugë pika gjaku” lexohet me një frymë,sepse
lexuesi kërkon të dije se çka do të ndodh në të ardhmen e protagonistëve, përkatësisht
banorëve jo vetëm të fshatit por edhet
mbarë Kosovës, që është dhenë përmes rrëfimeve për mësuesin Abedin dhe banorët
tjerë të Bredrinisë.
(Lexuar në promovimin e librit mbajtur në Rakovinë më 15 qershor 2012 )