Editorial » Mehmetaj
Gani Mehmetaj: Fatprera
E hene, 23.04.2012, 06:00 PM
Fatprera
Tregim nga Gani Mehmetaj
Plagosja
e Cubit, u përfol gjatë. Asnjëri nuk u gjend afër kur u qëllua; askush nuk e pa
dorasin. Secili fliste me siguri të pakundërshtueshme për motivin e plagosjes
dhe mënyrën se si e mori plumbi. Sipas taborit të parë më të zëshëm atë e qëlluan
në qilare grash, por ai theu ikën dhe u plandos rrëzë malit, të mos ia merrnin
vesh lapërdharit. Të tjerët bënë be e rrfe se deshën ta vrisnin shkitë e
Kollashinit, sepse një kohë të gjatë ia vunë syrin, e ndoqën hap pas hapi, meqë
u ndihmonte komitëve dhe gëzonte namin e kaçakut më të guximshëm në nahijen e
Pejës deri të Ura e Shenjtë. Te tretët flisnin të sigurt sikur e qëlluan asqerët
e turkut, sepse u doli disa herë në pritë kur mësyn Lugun e Drinit.
Ata që e
mbronin kaçakun e guximshëm nga thashethemnaja për lapërdhari bënë be e rrfe se
ai kurrë nuk bëri zullum nëpër qilare grash, as kishte rënë në sy për harbime
me çobanesha. Ngulmonin t’i jepnin rrugë përbetimit të organizuar kundër tij,
mirëpo i kapte dëshpërimi kur shihnin në sytë e ndonjërit mosbesimin. Ata që përpiqeshin
ta njollosnin bëheshin të zhurmshëm për fundin e palavdishëm të Cubit, duke
qeshur me dashakeqësi.
Qe të tri
versionet për plagosjen e Cubit qarkullonin me të njëjtën intensitet jo vetëm në
Lugishtë- buzë Drinit, ku një takëm njerëzish punonin pak, ndërsa gjithë ditën
gjuanin gurapeshë, zinin peshq në Dri, ose dilnin në mal për gjah.
Bashkëkatundarët,
në mesin e të cilëve pati armiq të heshtur, e urrenin Cubin.
Trimin
lojcak, sipas disave, e ëndërronte edhe Bardhokja e Lanit, e bukur dhe
lozonjare. Sipas pëshpërimave të grave
ajo s’do t’ia thoshte këtë simpati edhe sikur të përpiqeshin tokë e qiell. Aq
krenare e kokëfortë ishte. Megjithatë qarkullonin fjalë sikur pati një histori
dashurie mes tyre...
Saktësisht
askush nuk dinte ta zbërthente më tutje këtë dashuri, sepse asnjëherë s’i panë bashkë. Pse i lidhnin mes veti, do të rrudhnin
me supe po t’i pyeste kush. Mbase, hamendësoja unë, sepse ajo ishte e bukur, e
zhdërvjelltë, e drejtpërdrejtë, t’i thoshte gjërat troç, kështu që askujt që e
kalonte kufirin nuk i mbetej borxh, por as nuk e linte të shpresonte. Djemtë ofshanin
dhimbshëm kur kalonte ajo rrugës. Dukej ëndërrimtare: e brishtë, e ndjeshme,
flurore, me lëkurë gati të tejdukshme të bardhë, ku shquheshin degëzimet e
kapilarëve, ndërsa kishte sy të mëdhenj të kaltërt si dy liqenet e Bjeshkëve të
Rugovës. Ta quaje engjëll, ishte pak.
Edhe Cubi
ishte ndryshe nga burrat e tjerë, prandaj diçka u thoshte se atë s’do ta
refuzonte dot, s’do t’i bënte zemra. Ishin të sigurt burra e gra se s’ka femër
qw do t’ia kthente shpinën Cubit.
Derisa në
katund dhe më gjerë bluheshin hamendësime të këtilla dhe të tjera që s’ t’i
kapte mendja, gjërat morën rrokullimën në mënyrë të papritur, kështu që në vend
të flitej për bëmat e Cubit, apo për dashurinë e hamendësuar me Bardhoken, ai dergjej
në shtrat nga një plumb që e përshkoi trupin e tij anë e përtej. Shumica e
lugishtasve e donin, sepse u doli krah, u bë engjëlli i tyre mbrojtës. Prandaj
për t’ua prerë hovin shpifjeve thirrën të parët e shtatë copë katundesh dhe me
ngarkuan mua t’ua tregoja fije e për pe si qe puna e hamendësimeve që i hutonte
burrat. Nuk ngurrova t’u dal përballë, sepse e pata mik shpirti dhe besoja në ndershmërinë
e tij. Nuk do të shtoj dhe as nuk do të mungoj asgjë.
- Unë e
njihja, ashtu si i gjithë katundi për trimëri e fisnikëri, për të tjerat, janë fjalë
në erë, sepse fjalët e hallkut dhe birat e gardhit s’mbyllën kurrë, - u thash
burrave në fillim të bisedës.
Ata më panë
më vëmendje dhe me thanë të vazhdoja: - Ishte fillim maji. Kohë pune e qetësie,
kur u dëgjua një krismë që ushtoi Lugut të Drinit- ia fillova rrëfimit. - Nuk
vonoi zëri i kushtrimit: “Oo, burra, e
vranë Ukën, nipin e Xhemë Berishës!”
Nuk mund
të besonin që dikush mund të shtinte në çunin 13-vjeçar. Por më të gjindshmit
rrëmbyen pushkët dhe mësyn një herë kah vendi i ngjarjes. Dikush u tha: “vrasësi
iku cepave të shelgjishteve, bregut të Drinit’. Atëherë ndjekësit u përpoqën ta
arrinin Dydeshin para se ta kapte këtë pyllnajë vrasësi. Ishte vonë. Të dëshpëruar,
varën pushkët në çengel dhe u rreshtuan katundisht të shkonin në ngushëllime të
plaku i Berishve, sepse babai i çunit jetëshkurtër nuk ishte në mesin e të gjallëve- e patën vra shkitë e Shekullarit kur sulmuan
në kullotat e Gurrave të Bardha.
Jeta e këtij
vogëlushi u shua në mënyrë banale. Vrasësi, rrogëtar i të parit të Shkrelit ra
në rrafsh për t’i kullotur delet, megjithëse tashmë livadhet ishin zënë. Uka me
barinjtë e tjerë, i dolën para. Rrogëtari, papritmas hoqi pushkën nga krahu dhe
shkrepi në djaloshin. Fëmijët u lemerisën, duke u shpërndanë nëpër livadhe apo
u fshehën në Llugat e Drinit. Vrasësi pa ç’bëri, la delet dhe ia theri lumit përpjetë.
Të nesërmen
i Shkrelsi u çoi fjalë: “dorasi, Selman Fatmushi, erdhi në Shkrel pas nënës që u
martua në Rugovë”. Por shkitë e Shekullarit ishin në armiqësi me katundet e
Lugut të Drinit, kështu që e pranuan gjakësin krah hapur.
Pyetja e
parë që shtruan burrat ishte: kë të dërgonin në Shekullar? Të hyje në mes të shkive
dhe t’ua vrisje njeriun, ishte e pamundur. Të prisje që ai të tregohej i
pakujdesshëm, vështirë të besohej. Dikush tha: Cub Lugishta, mund t’ua nxirrte
hakun.
Nuk kaloi
shumë kohë kur një zë malësori nga Shkalla e Keqe e shpateve të Rusolisë dha
kumtin: Cub Lugishta vrau Selman Fatmushin!
Peripecitë
e Cubit s’qenë të pakëta. Me të mbërritur në Shekullar, takoi një plakë nga
fisi i Kuçeve. Cubi i i tregoi hallin- donte të takonte një të katundit.
- Thonë se
vrau një çun, - ia ktheu plaka, duke e shikuar në sy. - Burrat e Shekullarit i
dhanë fjalën se do t’i dalin zot, - vazhdoi ajo, sikur donte t’ia bënte me dije
të ketë kujdes. Cubi falënderoi plakën dhe priti në ahishte sa të ngrysej.
Në shtëpinë
e Zhivoradit, ku rrinte gjakësi, më të rënë nata filluan shkitë këngën në kupë të
qiellit. Cubi u përvodh pas gardhit, hyri në ahur. Pa u ndjerë iu afrua odës së
burrave ku shkitë këndonin për luftërat kundër shqiptarëve. Qejfli nga rakia, të
përndezurve as u shkonte ndër mend se pas disa çastesh do t’ua prishte dikush
ahengun me një shkreptimë si reja për së kthjellti. Në kulmin e gëzimit, Cubi hapi me vrull derën,
shikoi ngultas, pa Selmanin me kapicë në kokë (e kishte ndërruar plisin e bardhë
me kapicën malazeze), të djersirë dhe të skuqur nga kënga e rakia. I
porsaardhuri ia drejtoi pushkën dhe shkrepi vetëm një herë. Cubi në fraksion
sekonde u kthye më rrëmbim, duke ua mbyllur derën me rezë prapa. Kërceu në një bure
të madhe që e kishin lënë të zotët e shtëpisë në divan hane.
Shkitë e
Shekullarit u çoroditën. Iu desh kohë ta merrnin vetën. Dikur mësyn të çartur drejtë
derës së mbyllur, të cilën pasi dhanë e morën e shkallmuan me tërbim dhe dolën
në rrugë të çatalluar nga era e gjakut. Të gjithë ishin të armatosur. Brodhën në
tufë të ndërkryer nëpër katund dhe maleve përreth. Dikur u kthyen duarthatë e të
dëshpëruar. Kur të gjithë u qetësuan në gjumë të thellë, Cubi doli nga bura e
madhe dhe u kthye pa therë në këmbë në shtëpi.
Me të përfunduar
rrëfimin e parë, të gjithë ofshanë të mrekulluar nga guximi dhe shkathtësia e
Cubit.
Por atyre
u interesonte edhe rasti tjetër, kur Cubi mori plumb në cullë të barkut. Edhe në
këtë rrëfim nuk i zhgënjeva duke ua përshkruar në hollësi trimërinë e tij:
- Dikush
ia përcolli Cub Lugishtës të falat e komitëve: t’ua hiqte qafe Radoshin e
Nikshiqit që endte lëmsha në qytet dhe shpërndante flori për të vrarë burrat në
zë. Pushtetarët turq e dinin këtë gjë, por s’u bëhej vonë: me mashën e shkive
hiqnin qafe shqiptarët në zë dhe vetë dilnin të larë. Ai e siguroi lajmësin se
kjo punë do të kryhej.
Disa kohë
nuk u dëgjua asnjë fjalë për Cubin. Nuk dihej a flinte në katund a nëpër male. Më
vonë ata që qëlluan afër tregojnë: Me të
dëgjuar krismën e parë mësyn të tronditur kush të mbërrinte i pari. Krisma e
dytë nuk vonoi- më e thekshme se sa e para. Cub Lugishtën e gjetën të shtrirë përmbys,
duke u përpëlitur. Ata që mbërritën të parët u çmeritën kur e panë me tirq nëpër
këmbë dhe me bythën e zbuluar, të bardhë si të mjelat e djathit. Ai si të mos
kishte ndodhur asgjë, megjithëse e shtrëngonte stomakun nga dhembjet, u tha të parëve
që iu afruan: “Radoshi i Nikshiqit iku, por nuk duhet të jetë larg”. Disa mësyn
drejtë ahishtës së dendur, të tjerët iu afruan për ta ndihmuar, duke ia veshur
tirqit që i silleshin nëpër këmbë, ndërsa vazhdari i gjakut i shkonte barkut
teposhtë nëpër herdhe që iu kishin rrudhur si patatet e ngrira në dimrin e
acartë. E pastruan, e veshën si munden, ia lidhën plagën me shaminë që e shpërlanë
aty pari të uji i akullt i burimit. Kur e mori vetën pak ua sqaroi burrave si
ia zuri pritën Radoshit. “Nuk e çarmatosa të birin e thiut - e lash me pushkë e
rrethatore, të veshur si gratë e Rugovës. Ai nuk u përpoq të më kundërvihej. Që
nga malet e Sejnovës e deri në Shpatët e Drinit folëm herë për prijësit e tyre,
herë për prijësit tanë”, vazhdonte me frymëmarrje të vështirësuar ai. “Ishte i gojës dhe e fliste gjuhën tonë sikur
ta kishte ba nana Timë”, tregonte Cubi.
Një dakik
deshi të shkarkonte fshikzën e mbushur Cubi: hoqi rrethatoren, la pushkën më një
anë dhe u largua fare pak, por gjithnjë duke e pasur përballë Radoshin, që shihte
i shkujdesur. Nuk u shkarkua mirë kur dëgjoi një krismë të thekshme që e goditi
në cullë të barkut. Cubi ra përmbys i befasuar, ndërsa Radoshi ia theri. Mirëpo,
i plagosuri shpejt e mori vetën, kapi pushkën të shënjonte, por derisa ai shtrëngonte
maliherin duke e ndjekur me sy gati të terratisur, Radoshi ikte nëpër ahishte. Cubi
shkrepi. Pas disa ditësh e gjetën në dushkajë Radoshin e vdekur, ende me rroba
grash nëpër këmbë.
Burrat u
ndanë të kënaqur me rrëfimin tim.
*
Cubit
plaga ia helmonte gjakun. E vizitoja shpesh. Një ditë ma hapi zemrën, ma rrëfeu
plagën e zemrës, që i kullonte më shumë se sa plaga e plumbit. Këtë gjë nuk do
t’ua thosha të parëve të shtatë copë katundesh për asnjë çmim, sepse ata
mendonin se burrave nuk u ka hije harbimi pas erërave të grave. Ai që dashuruar
në një çobanesh. I betohej në tokë e qiell se do ta merrte për grua. Bardhokja
ia prishi gjumin e qetësinë, endej si i përhëntë dhiarëve të Rusolisë. Por ajo
po ashtu i bëri be: kurrë nuk do të pranonte jetën cubnisht. Ajo donte burrë e
jo hije burri netëve të errëta apo mëngjeseve të përgjumura. Donte dasmë që do
të përflitej gjatë e jo ta rrëmbenin si copë mishi. Takoheshin kohë pas kohe përmallshëm
dhe përhumbeshin në aromën e trupit të njëri-tjetrit. Të tjerët vetëm mund ta
lakmonin, sepse ajo kishte bërë përzgjedhjen. Dhe Cubi i premtoi- sa të kryente
edhe një punë, do ta kërkonte për grua. Ajo i besonte, por ndonjëherë e mbërthente
dyshimi, sidomos kur përhapeshin fjalë sikur ai natën harbonte nëpër fjetore
grash, apo hendeqeve të shtruara me kashtë. E sfilitur nga dyshimi, një ditë i
premtoi vetës: ” Po me dredhoi edhe nëse i shpëton plumbit të shkive,
hakmarrjes sime s’i shpëton kurrë!”.
Megjithatë,
Cubi ma pranoi - nuk qe i gatshëm të martohej, frikësohej nga jeta ndryshe,
druante se do të mërzitej. Ishte mësuar me lirinë e pakufishme dhe i frikësohej
shtrimit në hullitë e rendomësisë si kaun kur e vënë në zgjedh. Frikën nga
martesa nuk ia tregonte asaj. S’donte ta humbiste për asnjë çmim. Bardhoken e
donte sa s’ka ku shkonte më shumë. Por edhe jetën e deritashme s’mund ta këmbente
për mall të botës.
Kështu i
rrokulliste ditët derisa nuk mori goditje, por jo nga plumbi i Radoshit të Nikshiqit,
sikurse mendonin të tjerët. Atë e qëlloi e dashura e tij, Bardhokja...
... Ditën
e kobshme, kur Cubi e kishte vënë përpara Radosh ziun, Bardhokja shihte nga një
shpatë dhe s’u besonte syve. I dashuri i saj shkonte pas një gruaje rugovase. I bënin sytë apo vërtetë ishte ai Cubi dhe ajo
grua e panjohur. I përftuan fjalët për lapërdhitë e të dashurit, por i shmangte
si mizat e bezdisshme të verës.
Për
femrat e Rugovës thuhej se janë të bukura si zana dhe lozonjare. Aq i mjaftoi
asaj. Iu errën sytë, duart filluan t’i
dridheshin. Shtrëngonte me ankth hekurin e ftohtë të revoles që e mbante me
vete. Pa u hamendur iu vu prapa, duke mbajtur distancë. Me t’u ndalur në një rrah,
ndërsa i dashuri i saj foli diçka me gruan dhe hoqi rrethatoren për të shpërthekuar pantallonat, para gruas së panjohur,
ajo e fshehur në një shtrojere s’priti më: s’donte ta shihte të dashurin e saj
në skenat që do ta pështirosnin, prandaj shkrepi. Fundin nuk e pa, sepse i ra të
fikët...
Cubi
dergjej i pa shpresë. Ajo sa s’luante mendsh nga nxitimi i pa mend. Priste që ai
të shërohej dhe të sqarohej. Kur pa që ai s’ngrihej dot, i shkoi në dhomën e
dergjës: do të vinte nuse pa dasmë e pa dasmorë. Cubi i vetëdijshëm se nuk e
kishte të gjatë, ia ktheu- “Nuk jam për nuse, e shtrenjta ime”. Nuk donte t’ia
këpuste jetën të dashurës, shpresonte që ajo do të gjente një fat tjetër. Bardhokja
deshi t’ia sqaronte gabimin fatal, por ai nuk e la: “e di, të pash”, ia ktheu
me qetësi. Ajo u betua se s’do të martohej kurrë më, ndërsa ai e shihte tashmë me
sy të mjegulluar...
Për Cubin
e Bardhokën askush nuk dinte asgjë në katund. Me asnjë sjellje a fjalë goje nuk
i lidhnin në mes veti, por disi donin që ata të ishin bashkë. Këtë e kuptoja
kur përftonte e përhumbur Bardhokja rrugëve të katundit. “ fatprera”, pëshpëriste
i dëshpëruar ndonjëri prej tyre. por askujt s’i shkonte mendja se plumbi që e
goditi ishte i saj. Si qenë afruar në mes veti, e pata vështirë ta kuptoja edhe
unë që mendoja se ia di të fshehtat e zemrës, por të dytë rrezatonin energji e
guxim të çartur.
“S’e patën
fat njëri-tjetrin”, i pëshpërita vetes, i dëshpëruar ditën qe ma dhanë kumtin e
vdekjes së Cubit.
Vajza
fatprerë u zhduk dhe kurrë nuk u pa më në bjeshkë, as në vërri.