Përparim Hysi: E kam mallkuar Nobelin...

E kam mallkuar Nobelin...

(përsiatje )

Nga Përparim Hysi

Vjen një kohë dhe njeriu,pak nga pak,duhet  t'i rrëfejë

të gjitha.Të qërojë qepën,kur thoshte Grassi.Po kur iu lëshuan

përsipër që të gjithë,këtij Grassit,po atij hiç nuk i lëvizi qerpiku.E

bëri me ndërgjegje.Kështu që fle edhe më rehat,Asgjë nuk  ia cënon

lavdinë.Për mua,përkundrazi:Grassin tani e dua dhe më tepër.

            Po le t'i lëmë sofizmat dhe të dalim nga deti në stere.Pse

e kam mallkuar unë Nobelin?Mos se për mua është një"mollë e

ndalueme"(të më falë i ndjeri Migjen që po i vjedh titullin e një

skice aq kuptimplote?Jo.Jo.Aspak për këtë.Nobeli nga unë është

vjetedrite larg.Se

Nobeli është larg Kadaresë ende,që,jo vetëm sipas meje,por plot njerëz

me peshë në botë e  kandindojnë gjithmonë ,nga të parët në listë,për

atë çmim;por ata pleqtë e atjeshëm që kanë  spektrin edhe vulën,sikur

nuk janë aq pleq dhe fare të patundueshëm.Se kam parë,së fundi,kush e

ka marrë atë çmim dhe,sa për mua,Kadareja është ku e ku më lart nga

ata.Po kur më tha një partiak i asaj kohe në një auditor ku po

logorisja me timen:-Rri,mor ti aty,se kush po të pyet  tyna?!(qe

shkodran,ardhur në komitetin  e partisë në Fier,ky  shkodrani,dhe ,me

që kish shkruar nja dy-tri skeçe me ato me frymë nga të klasës

punëtore,qe dhe anëtar i LIdhjes Së Shkrimtarëve dhe Artistëve të

Shqipërisë).Dhe,me të vërtetë,kush po më pyet mua.Po ja që nuk më

rrihet,de!

                            *        *       *

               Ka ndodhur nja 44 vjet më parë që mallkova Nobelin.Dhe

ka qenë korrik siç është tani.Këtë e zbulova sot,tek  gjeta një bllok

shënimesh të vjetra,në një çantë që,për pak,do ta kisha flakur.E hapa

atë bllok të dikurshëm dhe shiko se ç'gjeta:

               25 korrik 1966.Tek po shtypja një "urdhërluftimi"(qeshë

daktilografist në zyrën sekrete të regjimentit bregdetar me qendër në

Shëngjin),befas ndjej një shpërthim të fuqishëm.Dola me shpejtësi nga

zyra dhe jo vetëm unë.Gjithë shtabi i oficerëve.Pamë se në largësi nja

dyqindmetro ,ngrihej një shtëllungë tymi.Vrapuam në drejtim të

tuneleve ku bëheshin punimet xheniere.Ndjemë ulërima.Dy-tre ushtarë

nga më trimat,pa marë parasysh rrezikun,u futën drejt e në

tunel.Medet!Dy nga minatorët e repartit kishin rënë pa

ndjenja.Menjëherë,u shkuam në ndihmë dhe ne të tjerët.Qenë dy nga

ushtarët më të shëndoshë e më të bukurit në repart.Kur i pashë ashtu

të mbuluar me gjak,mënd më ra alivan dhe mallkova:-I mallkuar qofsh ti

që shpike dinamitin!Pa e vrarë mëndjen se kush ishte Nobeli apo kushdo

tjetër.

Dy ushtarë si dy diva të vërtetë.Njëri,më i madhi në moshë,qe tetar

Xhevahir Hortja nga fshatrat e Dumresë.Trupi i tij qe,me të

vërtetë,harmonioz:si i ngjeshur me kopan dhe mënd buçiste nga

shëndeti,Faqekuq që,po t'i qëlloje në një faqe,o burra dhe mbi faqen

tjetër,se kjo,tjetra,kish rrezik që t'i pëllciste si

vetvetiu.Dhe,ky,tetar Hortja,ishte në vitin e tretë të shërbimit.Dhe

pas tri muajësh do lirohej.A nuk ishte mallkim që të saktohej ky djalë

i ri kështu?Mbuluar nga gjaku sa nuk njihej.

Po tjetri?Qe ushtar LLazar Hila nga Divjaka.Nuk kishe ku gjeje djalë

më të bukur.Me ca sy të mëdhenj që më kujtonin sytë e Pal Golemit rënë

në fushën e betejës;me ca vetulla të zeza e të trasha,me një fytyrë aq

të bukur nuk e di(se ku nuk të çon mëndjaj,de!),por unë që qeshë

ngritur ushtar në një kohë me LLazarin dhe flija ,thuaj,ngjitur në

kapanon me të,thosha:sikur ky Llazar Hila nga Divjaka e Lushnjes ta

kish bërë ushtrinë,ta zëmë, në kohën e perandoreshës ruse Katerinës

dhe të qe në shërbim të saj,thjesht nga  trupi prej atleti dhe ai bust

burrëror i i tij,ky,Llazari,do të qe as më pak dhe as më shumë,po vet

Konti Orllov.Mirëpo "konti Orllov"ishte mbytur dhe ky në gjak.O Zot,po

përse?Dhe përgjigjesha po vet:a nuk është gjithë ushtria një marrëzi e

domosdoshme,kur thoshte Napoleoni.

                          *      *     *

Me të vetmin "zis" luftarak që kishim i nisëm që të dy të plagosurit

urgjent për në spitalin e Lezhës.Aso kohe spitali ishte mu aty ku

është sot kisha e Lezhës.Në të majtë të rrugës kur shkon për

Shkodër,pasi del nga Lezha).Saj  ndihmës emergjente të dy mjekëve aq

të gjendur(që të dy me cene në biografi!),doktorëve Agron

Belishova(vëllai i Liri Belishovës) dhe Apollon Gjebrea,dy shokët

tanë,për fat të mirë,mbetën gjallë.Po të sakatuar.Të gjymtuar.Tetar

Hortja pak më lehtë,kurse i bukuri Llazar Hila u përçudnua krejt,Të

vinte për të qarë kur e shikoje ashtu të gjymtuar:me të dy sytë pa

dritë dhe me një dorë që i varej si pa jetë.A kishte më keq.vallë?Dhe

nuk di pse m'u kujtua në atë çast ai tregimi aq domethënës i  Aleksej

Tolstoit me titull"Karakteri rus".Dhe ja tek e kisha

përpara:"Karakteri shqiptar".Mirë ai,rusi,se u sakatua nga predhat e

luftës,po ky,Llazari,u sakatua në kohë paqe.

Komandanti i regjimentit,poeti Ibrahim Gani,po qante.Sado ushtarak në

profesion,po zëmra nuk do t'ia dijë.E pashë tek kish shkruar,mes

tjerash:"...ju i humbët sytë tuaj/se sy i sollët baterisë".Po vallë

kaq a mjaftonte.Qeshë palgosur liksh nga kjo ngjarje e jashtëzakonshme

dhe  me gërma të mëdha kam shkruar:"Nobel,unë ty të mallkoj!".Se atë

quaj si shkaktarin e vrasjes së shokëve.Po a kisha të

drejtë?GJykuar,me gjakftohtësi,natyrshëm dhe khtiellem.Nobeli vërtet

që shpiku dinamitin,po sikur e la me shkrim që kurrë mos përdoret

dinamiti  si armë e shkatërrimit.Përkundrazi.Po ku dëgjojnë shtetarët

dhe politikanët seç çfarë thonë shkenctarët.Dhe vinë,mandej,vrasjet

masive,shkatërrimet.Sa mirë do të qe që asgjë nga

shpikjet e mëdha,mos  t'i shërbente militarizmit;luftës,shkatërrimit.A

nuk do të ishte më e lumtur bota?Njerëzimi.Dhe,po të mos qe

ky,dinamiti, dhe tetar Hortja do shkonte shëndosh atje,në Dumre,dhe

bukuroshi,Llazar Hila aliaz "konti Orllov" do lahej me qejf atje.në

Divjakën e tij ku jeton dhe sot.

                          *       *     *

Për tetar Horten nuk di më asgjë.Ndërsa për Llazar Hilën kam marr vesh

se, megjithëse u gjmytua(humbi të dy sytë dhe një dorë),u martua me po

atë gocë që qe fejuar kur qe buçko dhe aq i bukur.Kur mora vesh

këtë,atëherë prapë m'u kujtua  ai tregimi i Nikolla Tolstoit"Karakteri

rus" dhe thashë:ja "karakteri shqiptar".Njerëzit e thjeshtë sikur janë

në sinkron:ndjejnë po njësoj.Sa më erdhi mirë për këtë ish të fejuarën

e Llazarit,aq do më vijë mirë që,ndoshta,mos këta të dy(Xhevahir

Hortja me LLazarin)  ,por dikush nga ata që i njeh,kur të lexojnë këto

rreshta të kësaj përsiatjeje,se të gjithë që e pamë me sy atë dramë të

tyre,i kujtojmë gjithmonë dhe jemi pranë tyre.