Feti Tunuzliu: Gjykatat Penale në Kosovë lirojnë nga akuza - Nuk 'shpallin të pafajshëm'

GJYKATAT PENALE NË KOSOVË LIROJNË NGA AKUZA - NUK “SHPALLIN TË  PAFAJSHËM”

Nga Feti TUNUZLIU

Me normat juridike të Kodit nr. 08/L-032 i Procedurës Penale të Republikës së Kosovës i cili hyri në fuqi më 17 shkurt 2023 (në vijim: KPPK), legjislativi kosovar parashikon shprehimisht se, të akuzuarin, përkatësisht të pandehurin gjykata e liron nga akuza, referuar fakteve dhe provave të nxjerra gjatë shqyrtimit gjyqësor.

Për lirimin nga akuza, KPPK mjaftohet me plotësimin e  vetëm njërit nga tri kushtet alternative:   1) “vepra me të cilën i akuzuari akuzohet nuk përbën vepër penale”; 2) “ka rrethana që përjashtojnë përgjegjësinë penale”; ose 3) “nëse nuk është provuar se i akuzuari ka kryer veprën penale për të cilën akuzohet” (neni 363).

Për të ilustruar dhe argumentuar faktin se në ç’mënyrë përdoret togfjalëshi terminologjik proceduralo-penal - liron nga akuza, po citojmë fragmente dispozitash nga disa nene të KPPK: “… i akuzuari lirohet nga akuza”  (361) ; “… është liruar nga akuza” (366); “… i pandehuri lirohet nga akuza” (453).

Siç shifet, përkrah togfjalëshit -Liron nga akuza, KPPK përshkohet edhe me trajtat e përafërta gramatikore: “lirohet nga akuza”, “liruar nga akuza”, “liruar nga akuza” e të ngjashme. Për rrjedhojë, togfjalëshat e këtillë të natyrës proceduralo-penale rezultojnë të jenë të karakterit juridiko-teknik.

E instrumenti (akti) procedural penal juridik me të cilin realizohet apo shprehet formalisht lirimi nga akuza, gjithnjë sipas normave juridike të KPPK, është aktgjykimi. Për të qenë më konkret, togfjalëshin gjegjës e ndeshim në KPPK, si: “Aktgjykimi lirues” (363); ”… aktgjykimi me të cilin i pandehuri lirohet nga akuza (462);  “…aktgjykimi me të cilin i pandehuri është liruar nga akuza” (526), etj.

Togfjalëshi terminologjik - liron nga akuza, juridizuar  me normat e KPPK, si nocion (koncept) nuk është sinonim me togfjalëshin terminologjik “shpall të pafajshëm”. Ç’është e vërteta, në pikëpamje semantike domethënia, përkatësisht përmbajtja kuptimore e të parit nuk përkon dot me domethënien, përkatësisht përmbajtjen kuptimore të të dytit. Kështu, në rastet kur kundërligjshmëria si atribut i një vepre penale përjashtohet, autori i saj  lirohet nga akuza në një proces penal. Ai nuk shpallet fare i pafajshëm që më pas të lirohet nga dënimi. Ngjashëm është edhe te përjashtimi i përgjegjësisë penale të të pandehurëve.

Ndryshe, togfjalëshi “shpall të pafajshëm” që është krijuar ndër vite është përvijuar ashtu që aktualisht artikulohet edhe nga analistë gjatë emisioneve televizive. Poashtu, figuron në gazeta e portale të ndryshme. Ja vetëm një  shembull: “Gjykata e Apelit i shpalli të pafajshëm…” (https://gjilanipress.com/lajme/).

Kësisoj, kam përshtypjen se, përdoruesit e këtij togfjalëshi, sikur mëtojnë së shpërfaquri ngritjen e kulturës së tyre gjuhësore përgjithësisht e të asaj juridike veçanërisht. Madje, nganjëherë edhe me ngjyrime të caktuara stilistikore e emocionale.

Duke shpërfillur (me apo pa dashje) terminologjinë e gjuhës së legjislacionit pozitiv procedural penal (KPPK), kjo praktikë gjuhësore njëmend vetëm sa bastardon dhe shtrembëron seriozisht, t’mos themi injoron terminologjinë burimore procedurale penale.

U muar vesh se nuk është mirë që të mos respektohet gjuha juridike, përkatësisht norma ligjore duke zëvendësuar një term a togfjalësh ligjor me një term a togfjalësh joligjor gabimisht të ngulitur në terminologjinë e gjuhës mediale dhe jo vetëm.

Duke iu atribuuar hulumtimeve tona modeste, terminologjia juridike procedurale penale e përdorur nga komuniteti i gjyqtarëve penalistë kosovarë gjatë praktikës aktuale gjyqësore është shembulli më i mirë i përdorimit të drejtë të togfjalëshit ligjor “lirimi nga akuza”. Së këndejmi, sintagma origjinale e të drejtës ligjore – lirimi nga akuza, zë vend të qëndrueshëm në gjuhën e sotme  juridike procedurale penale në praktikën gjyqësore të gjykatave penale  si autoritete proceduese. Ajo është bërë pjesë e pandarë e fondit leksikor e frazeologjik të gjuhës juridike procedurale penale që është për t’u përshëndetur. E ky shembull, demonstruar nga juristët profesionistë të drejtësisë procedurale penale meriton të ndiqet seriozisht nga të interesuarit pavarësisht profilit dhe statusit të tyre. Kjo ndihmon për të përligjur gjuhën e tyre të gabuar me atë të normës ligjore procedurale penale. Pra, përdorimi i tillë është në funksion të gjuhës legjislative dhe të praktikës juridike.

Së fundmi, të theksojmë një detaj: KPPK e ka trashëguar togfjalëshin liron nga akuza prej Kodit paraprak nr. 04/L-273 të Procedurës Penale të Republikës së Kosovës i cili ishte në fuqi prej 1 janari 2013 deri në hyrjen në fuqi të KPPK (17 shkurt 2023) që është duke u aplikuar. Edhe gjatë harkut kohor përtej një dekadëshe, sa ishte në fuqi ish-KPPK, është shpërfillur jo rrallë terminologjia në fjalë nga akterët e sipërpërmendur me ç’rast, togfjalëshi ligjor - liron nga akuza, zëvendësohej lehtësisht me togfjalëshin joligjor - shpallet i pa fajshëm”. Ja titulli i një shkrimi: “Shpallet i pafajshëm i akuzuari për vrasjen e …”, (https//www.gazetaexpress.com, date 17 qershor 2021).