Gëzim Marku: Intervistë ekskluzive me Prof. Dr. Sami Repishtin, ish i burgosur politik (III)

INTERVISTË ME PROF. DR. SAMI REPISHTIN, ISH I BURGOSUR POLITIK (III)

Çamëria: Ashtë plaga e hapun për ne të gjithë

Sot ish komunistët kanë arsimin e marrun në Perëndim, dhe kapitalin me investue: dy armët ma të forta për çdo shtet

Kush ashtë ma nalt se Nana Tereza në këto tre mijë vjet historije shqiptare?

Fatkeqsisht, fqinjtë tonë, nga të katër anët na kanë coptue, na kanë nda e kanë mohue të drejtën tonë për pavarësi shekuj më radhë

Si ish i burgosun politik, puna e ime duhej të drejtohej në luftën kundër komunizmit në Shqipëri. Unë iu kushtova lirisë dhe pavarësisë së Kosovës

Rezistenca kundër otomanëve ka qenë nga të gjithë sektorët e popullsisë pa përjashtim feje

Nga viti 1479 deri në vitin 1912 vendi ynë ka qenë i pushtuem nga otomanët

Përpjekja turke sot me afrue popullsitë myslimane rreth Turqisë (“neo-otomanizmi”) ka luejtë nji rol negativ që duhet dënue

Jezu Krishti, figura ma e ndritëshme e historisë së njerëzimit

Shtypi shqiptar iu nënshtrue pushtetit dhe politikës së ditës

Unë mendoj se fatkeqsia ma e madhe sot në Shqipëri ashtë mungesa e nji shoqënie civile

Për mue ideali ma i madh ka qenë me qenë pjesë e nji marshi historik drejt lirisë së plotë të të gjithë njerëzimit

Ëndërra ime - Shqipëria e lirë, e pavarun, demokratike e bashkueme dhe europiane

EKSKLUZIVE NGA GËZIM MARKU

GM: Secili njeri normal në mënyrën e vet po, por zyrtarisht nuk i kemi dënuar krimet e komunizmit. Shkrimtari dhe publicisti i njohur, Agron Tufa si ish Drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit, u detyrua të largohet nga Shqipëria pas shumë kërcënimeve, qofshin këto  dhe në parlament. A është ky një turp kombëtar?

SR: Pyetja e juej ashtë me vend dhe korrekte. Unë kam qenë në kontakt të vazhdueshëm me Profesor Agron Tufën dhe kemi nda mendimet tona. Admiroj punen e tij të madhe me ba të njohun aktet terroriste të komunizmit në Shqipëri. Jam gjithashtu mirënjohes që ka botue 5o  shkrime të mia në nji libër (Nga andrrat rinore në botën e mashtrimit” 2016).

Mosdënimi i kriminelëve komunistë ashtë nji mugesë e madhe politike, dhe nji faj moral i pashkyeshëm ndaj viktimave të terrorit komunist. Për fat të mirë shumë viktima kanë shkrue për vuejtjet e tyne dhe janë ba pronë publike. Por mosdënimi i shefava të partisë dhe qeverisë për 45 vjet nuk kuptohet, dhe spjegohet vetëm si papjekuni politike e madhe e popullsisë shqiptare, dhe mungesë ndërgjegjsimi i klasës sunduese demokratike në atë vend. Kjo ashtë tragjedia e popullit tonë të përsekutuem: mosdënimi i fajit të kryem: mijëra të pushatuem pa faj e pa gjyq, në mes tyne 450 gra, burgosje, tortura, internime edhe 45 vjetesh të gjata për famijle me pleq, gra e fëmijë të pafajshëm…

GM: ‘’Rilindja’’ është e ‘’famshme’’ për një numër të madh deputetësh e kryetarë bashkishë me të kaluar kriminale, hashashizmin e vendit, vjedhjen e pastër të votave, vjedhjen e tenderave, ministra apo vëllezërit e tyre të përfshirë në krim, vendi pa Gjykatë Kushtetuese,  zgjedhje moniste,  largimi nga vendi i qindra mijëra të pashpresëve, Teatri Kombëtar 75-vjeçar, në kryeqytetin më jo-antik të Evropës, bëhet viktimë e korrupsionit etj. etj. Askush nuk është dënuar. Keni ndonjë sugjerim për ne, të humburit e Evropës?

SR: Sugjerimi im: mos iu dorëzoni dëshprimit! Na jemi nji popull me vitalitet që ka kalue tre mijë vjet me vuejtje. Mos harroni se 45 vjet propagandë intensive e komunizmit ka dobësue edhe fibren tonë morale. Por edhe kjo do të kalojë, sidomos në kontaktet tona me botën e Perëndimit.

GM: Ndërkohë, edhe pse ka denoncuar vazhdimisht, kemi dhe një opozitë të pavlerë! E tillë sepse nuk ka arritur asnjë rezultat. Dështim i një përmase të dhimbshme, sepse pasojat i vuajnë qytetarët e ndershëm. Partia kryesore opozitare largoi shumë nga emrat më të njohur, të cilët mund t’i largonte votuesi, dhe i zëvëndësoi me njerëz me personalitet të diskutueshëm. Dorëzuan dhe mandatet duke lënë gjysmën e shqiptarëve pa përfaqësim. Gjithmonë pas dimrit vjen pranvera, por Shqipëria duket se do të njohë vetëm acarin edhe për disa dekada…

SR: Në lidhje me opozitën e dështueme keni të drejtë. Mendoni si ka fillue: me kontakte e koncesione direkte nga ish presidenti Ramiz Alia, nji komunist fanatik që u dorëzue vetëm mbas vrasjes së Çausheskut dhe zonjës së tij në Rumani. Të gjitha koncesionet e bame vijnë nga kjo frikë: me shpëtue veten, familjen dhe strukturën e Partisë, me shprese se nji ditë, në nji mënyrë ose nji tjetër, do të ringjallen. Për fat të keq këto “plane” u zbatuen dhe ata fituen, të paktën përkohësisht. Udhëheqsit e opozitës, në sasi të madhe janë ish anëtarë të “Partisë Nënë”, që i lindi dhe i rriti me kujdes djallëzor, dhe e gjetën shumë të vëshirë me u shkomunizue. Sidomos anashkalimi i viktimave të komunizmit ka qenë skandaloz dhe kriminel, si për ata që vuejtën burgjet si dhe për ata që u shpronësuen. Prona private ashtë themeli i demokracisë: qytetarët janë të lirë me mendue e veprue pa frikën e “heqjes së racionit të bukës së gojës për vete e familje”. Amerikanët e kanë vue pronën private në të njajtën platformë me lirinë dhe drejtësinë për të gjithë. Opozita, në vend që të ishte instrument i ndryshimit të domosdoshëm, u ba instrument i transformimit nga komunizmi në nji shoqëni shqiptare hibride, amorfe, të frikësueme, dhe të pa organizueme. “Organizimi” ashtë fjalë kyçe për sukses, por PKSH e metamorfizueme në PS të Shqiperisë, nuk do të lejonte asnji formë serioze organizimi. Këtë lojë ata kanë ba edhe gjatë luftës kundër okupatorit tue sulmue e shkatërrue çdo formë organizative të partive kundërshtare.

GM: SPAK-u (Struktura e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar) duket e pakët, nisur nga fakti që drejtuesi i kësaj strukture është një ish-hetues komunist. Ndoshta nuk duhet paragjykuar për të kaluarën e tij, megjithatë në një botë normale ai duhej ta kishte përfunduar misionin e tij me dënimet politike të të rinjve para më shumë se 30 viteve. Keni një opinion z. Repishti?

SR: Kryetari ishte komunist: nga të vij e mira, e drejta, e ndershmja? Ky institucion legalizoi korrupsionin dhe krimin dhe lehtësoi punën e bandave të rrezikshme në vend. Sot ish komunistët kanë arsimin e marrun në Perëndim, dhe kapitalin me investue: dy armët ma të forta për çdo shtet.

GM:  Gjatë jetës së deritanishme keni takuar shumë njerëz të profileve të ndryshme në rrethana të ndryshme. Cilat mbeten takimet më mbresëlënëse?

SR: Nga takimet me elementë të ndryshëm kam gjetë nji fenomen të përbashkët: frikë dhe konfuzion në mendime dhe veprime. Njerëzit nuk e kishin të qartë se liria e ardhun duhej mbajtë e ushqye, jo e shndrrueme në interesa personale, tue harrue detyrimet kolektive sidomos për të vorfnit (klasa e jonë!), të smurët, prindët e (të afërmit tonë) e përmbi të gjitha të rinjtë që u rritën me frymën që “askush nuk kujdesohet për ty, prandej ban ç’të mundesh e shpëto”… si në nji barkë që fundoset….

GM: Dhimbje dhe krenari. Heronj luftërash çliruese, heronj të penës, të dijes, të zhvillimit e humanizmit. Cilët nga heronjtë tanë do veçonit në periudha të ndryshme kohore?

SR: Çdo epokë, dhe çdo komb ka udhëheqsa që frymëzojnë me dituninë e tyne ose me shembullin e tyne personal. Në këtë kategori, vendin e parë e ka Jezu Krishti, figura ma e ndritëshme e historisë së njerëzimit. Në botë ka mjaft shembuj të shkëlqyeshëm që na frymëzojnë dhe na nxisin të përmirësoshemi çdo ditë.

Në vendin tonë, këtë privilegj e kanë pasë vetëm figurat e heroizmit ushtarak. Unë mendoj se figurat e heroizmit civil janë të shumtë në vendin tonë. Ata që dhuruen gjithçka për përmirësimin e jetës së popullit të thjeshtë janë heroj.  Noli shkruen se herojt civilë janë ma të mëdhaj se herojt ushtarakë. Ky i fundit tregon guxim në rast lufte, i pari, tregon shpirtin e sakrificës gjatë jetës së tij. Për mue, ky përcaktim ashtë i vërtetë! Kush ashtë ma nalt se Nana Tereza në këto tre mijë vjet historije shqiptare?

GM:  Cilët mendoni se janë disa nga personalitetet e nivelit botëror të cilëve duhet t’u jemi mirënjohës ne si komb?

SR: Historikisht të gjithë ata që na mbrojtën nga sulmet e jashtëme e banë të mundun lindjen e shtetit tonë të lirë shqiptar, qoftë gjatë periudhës së Skënderbeut, qoftë para dhe mbas vitit 1912. Disa, si W. Wilsoni, senatorë dhe lordë të politikës franceze, italiane dhe angleze duhen respektue. Imperatoria austro-hungareze meriton mirënjohjen tonë. Fatkeqsisht, fqinjtë tonë, nga të katër anët na kanë coptue, na kanë nda e kanë mohue të drejtën tonë për pavarësi shekuj më radhë.

GM: Kosovën e deshët dhe dhatë kontributin tuaj për lirinë e saj. Pas çlirimit edhe e vizituat…

SR: Kosova, sidomos mbas largimit tim nga Shqipëria, u ba leitmotivi i jetës sime. Kauza e saj e drejtë – çlirimi nga sundimi barbar serbo-malazez - ka qenë shumë e drejtë dhe fisnike, por shumë e mundimëshme dhe e dhimbëshme. Logjikisht, gjatë viteve të emigrimit tim, si ish i burgosun politik, puna e ime duhej të drejtohej në luftën kundër komunizmit në Shqipëri. Unë iu kushtova lirisë dhe pavarësisë së Kosovës. Duket e çuditëshme? Ndoshta! Por për logjikën time: Shqipëria ishte shtet i njohun ndërkombëtarisht, anëtare e  OKB-së. Kosova nuk ishte shtet as anëtare e OKB-së. Me ramjen ekomunizmit në të dy vendet, Shqipëria dilte shtet i pavarun dhe fillonte jetën e lirë. Kosova me ramjen e komunizmit mbetej provincë e panjohun serbe, jo si entitet shtetnor, dhe prandej duhej luftue për pavarësinë dhe lirinë e saj. Dhe koha tregoj se logjika e ime ishte e drejtë: u desht gjak me u çlirue Kosova, si sakrfica e fundit e luftës për liri e pavarësi kombëtare dhe demokraci.

GM: Serbët thonë ‘’është  Serbi’’, turqit thonë ‘’është Turqi’’, ndërsa ne duket se nuk jemi të zotët të themi që ‘’Kosova është Shqipëri’’. Për të mos lindur ndonjë keqkuptim nga disa ‘’nacionalistë kosovarë’’, të cilët janë shumë të zëshëm kur flitet për Shqipërinë dhe krejtësisht të heshtur në dy rastet e para, më duhet të sqaroj se nuk kemi të bëjmë me ndonjë komplot të mundshëm. Si e shikon Dr. Repishti të ardhmen e dy shteteve tona?

SR: Çështja Shqipëri-Kosovë duhet mendue seriozisht, dhe pa emocione, në se ashtë e mundun. Kosova gjatë shekullit të kaluem, dhe akoma ma shumë në këto ditët tona ashtë ba simbol i shqiptarizmit të bashkuem. Dhe me të drejtë. Na kërkojmë të drejtën tone që na ashtë mohue sidomos mbas vitit 1878. Breznia e ime u rrit, që në shkollën fillore, me kangën:” Edhe Flamuri kuq e zi/Do të valojë përsëri/ Në Kosovë e Çamëri/ Plot me gaz, me gaz e në liri!”. Kjo frymë nacionaliste ka dominue skenën emocionale dhe të mendimit politik të shqiptarëve.

Kërkesa e jona finale ka qenë: bashkimi me Kosovën, nji pikë qendrore që mbetet akoma e gjallë. Por mundësitë sot nuk janë në favorin tonë: gjendja ndërkombëtare ashtë e atillë që nuk lejon me plotësue dëshirën tonë. Ashtë parimi i paprekshmënisë së kufinjve shtetnor të njohun ndërkombëtarisht. Koncepti “shtet” që mbrohet që nga shekulli XVI si entitet i paprekshëm sidomos në kufinjtë ekzistues. Përndryshe, aksionet quhen agresion dhe kundërshtohen.

Me lejoni me ju dhane opinionin tim të shprehun në nji Konferencë të mbajtun në Washington DC rreth vitit 2010-11, të shprehun si përgjegje të nji ndigjuesi :” Pse nuk bahet nji shkëmbim i territoreve të banueme me pakica kombetare në Serbi dhe në Kosovë, tue eliminue kështu nji element irritant në mes të dy vendeve?”

Përgjigja e ime ka qenë, (simbas kujtesës): “Kosova ashtë sot nji shtet i lirë, i pavarun, funksjonues me demokraci parlamentare, i njohun nga ma shumë se 100 vende nga të katër anët e botës, por jo anëtare e OKB-së si rezultat i obstruksionizmit rus e kinez. Ajo ka nji Kushtetutë të aprovueme nga Parlamenti i Kosovës i zgjedhun lirisht, ku theksohet se liria, pavarësia, integriteti territorial i “shtetit” të Kosovës jane vlera të patjetërsueshme. Kosova ka sot nji qeveri të ligjëshme. Kushtetuta siguron lirinë e plotë dhe trajtimin e barabartë të pakicave kombëtare të bashkësisë shqiptare që përban 92 përqind të popullsisë së vendit.

Ka gjithashtu edhe nji element parimor në këtë qëndrim: Republika e Kosovës ashtë e destinueme me qenë pjesë e kontinentit europian. Historia dhe gjeografia e bajnë Kosoven nji pjesë të pandame nga Europa. Mbetet plotësimi i formaliteteve të duhuna (“kushteve”) për anëtarësim formal në Bashkimin Europian. Kosova duhet të veprojë si shtet europian.

Ky koncept real e progresiv që synon “europianizimin” e Republikës së Kosovës në nji kontinent me kulturë të përbashkët mbetet ylli polar i orientimit të Kosovës. Trajtimi i “pakicave kombëtare” në Europë ashtë nji pasunim i shoqënive europiane dhe ka gjetë zgjidhjen e vet fatlume me legjislacionin demokratik, liberal, që garanton të drejtat e plota për të gjithë. Duhet të heqim dorë nga politikat e së kaluemes së dhimbëshme kur pakicat kombëtare - sidomos ajo shqiptare në ish-Jugosllavinë - janë përdorue si “mollë sherri” nga politikanët e vendeve tona. Le të drejtojmë sytë drejt Europës, të ndjekim shembullin e Europës dhe të përparojmë pa probleme artificiale”. (Panorama, 10 korrik 2020)

Bashkimi i jonë do të vijë pa dyshim në kohë të përshtateshme. Unë jam i bindun se mbas anëtarësimit të të dy vendeve në Bashkimin Europian, “bashkimi praktik” bahet nji fakt i  kryem. Shikoni miqësine franko-gjermane sot mbas nji anmiqsie afër 1,000 vjeçare. Por, na  duhet ta meritojmë!

GM: Sipas mendimit tim modest, Perandoria Osmane ishte Pushtuese nga dita e parë deri tek e fundit, pavarësisht rolit apo privilegjeve të disa individëve. Pushtimi mendoj se është i tillë deri në ç’pushtim, sidomos kur vendi u pushtua nga shkollat e huaja, ndërsa gjuha e nënës sonë ndalohej. Cili është këndvështrimi i Prof. Repishtit?

SR: “Problemi” i trajtimit të pushtimit otoman pesëqind vjeçar ka marrë tone me karakter personal, fetar dhe anti-mysliman. Fatkeqsi!

Faktet janë kokëforta, ata nuk ndryshojnë. Ashtë fakt që, nga viti 1479 deri në vitin 1912, vendi ynë ka qenë i pushtuem. Ashtë nji fakt se të paktën 48 kryengritje Shqiptare u banë nën sundimin otoman dhe janë shtypë pa mëshirë. Ashtë nji fakt se për afër 500 vjet, otomanët nuk kanë ndërtue nji shkollë, nji spital, nji urë, nji rrugë (përveç atyne me qëllim ushtarak) dhe kanë “dhurue” toka shqiptare për shpërblim në marrëveshje me të huejtë. Shembulli i vrasjes së Pashës në shtëpinë e Ali Pashë Drenit, Gjakovë, 1878, ashtë ilustrimi ma i mirë i “të mirave” që kemi pa nga ai rregjim… Edhe sot, diskriminimi i përgjithëshëm i Shqipërisë si “vend mysliman” nuk pushon.

Njikohësisht rezistenca kundër otomanëve ka qenë nga të gjithë sektorët e popullsisë pa përjashtim feje. Myslimanë e të krishtenë kanë luftue krah për krah në mbrojtje të tokavet të tyne. Kemi këtu nji fenomen që kërkon studim të plotë e të pa anëshëm për rininë tonë.

Në nji përshendetje Konferencës Shkencore “Shkrimi i Historisë,” Prishtinë (4 maj 2013), kam thanë:

“Mbas vdekjes së Skënderbeut, Traktati i vitit 1479 në mes të Venedikut dhe Sulltanit njohu pushtimin otoman të Shqipërisë. Dritarja e botës perëndimore iu mbyll Shqipërisë pikërisht në nji kohë kur era frymëdhanëse e Renaissance-es dhe idetë fisnike të Humanizmit po krijojshin nji Europë të Re me nji etje gargantueske për njohuni të reja, për hapësina dhe nji bote të re me nji zhvillim të lirë, të justifikuem të shpirtit kërkues, e thellësisht njerëzor. Pavarësisht nga faktori fetar - që mbetet gjithëherë nji çështje krejtësisht intime për çdo ndërgjegje personale – okupacioni otoman e ka nxjerrë Shqipërinë nga historia e kontinentit europian, dhe e ka dënue atë me qenë nji krahinë e humbun mbrenda nji perandorie të mbyllun, me kulturë të kundërt nga ajo e Europës që po lindte në Perëndim”.

GM: Gjergj Kastrioti - Skënderbeu, Adem Jashari dhe Nënë Tereza janë vetëm tre nga personalitetet tona që janë fyer vazhdimisht nga individë apo grupe të caktuara. A duhet të mbrohen me ligj, kur kemi të gjitha faktet për aktivitetin e tyre kombëtar dhe njerëzor?

SR: Unë nuk mendoj se legjislacioni ashtë i nevojshëm me mbrojtë figurat e mëdha të kombit tonë. Mos harroni: “Shqipëria eshte i vetmi vend në botë ku një popullsi me shumicë myslimane nderon si hero kombëtar një figurë të ndritun të krishterë” - shkruente prof. Stavro Skendi i Columbia University.  Unë nuk e shoh ditën kur këto figura që na nderojnë për shekuj do të sulmohen nga çfardo aspekti qoftë.

GM: Në vitet ose dekadat e fundit jemi përballur me një dukuri  të re tepër shqetësuese për shoqërinë tonë. Duke u bazuar tek numri i popullsisë, ne shqiptarët, në Shqipëri e Kosovë, kemi numrin më të lartë të ‘’mercenarëve’’ të ISIS. Fatkeqësi të dyfishtë e bën fakti se bëhet fjalë për shqiptarë me origjinë shqiptare, ndryshe nga vendet e tjera perëndimore që kryesisht ishin me origjinë nga Azia apo Afrika. Keni një analizë të shkurtër apo një këshillë?

SR: Po, ka pasë “vullnetarë” kosovarë që janë bashkue me ISIS, organizatë terroriste. Shumë jane kthye të shgenjyem. Disa janë vra. Mendoj se këtu kemi të bajmë me fanatizmin dhe injorancën e masave myslimane të udhëhequna nga klerikë të pandërgjegjshëm. Shumica dërmuese e popullit kosovar i ka dënue këto elementë pa asnji reservë. Besoj se dhe nji përpjekje turke sot me afrue popullsitë myslimane rreth Turqisë (“neo-otomanizmi”) ka luejtë nji rol negativ që duhet dënue.

GM: Duke mos anashkaluar mirënjohjen për Greqinë, vend në të cilin jetojnë e punojnë qindra mijëra shqiptarë, shfaqet herë pas here një ndjenjë shoviniste kundrejt shqiptarëve, qoftë dhe në Jugun e Shqipërisë. Mendoni se ende kemi të bëjmë me ‘’zënka’’ të vjetra, apo…

SR: Greqia ashtë nji “problem” tjetër. Kemi të bajmë me nji shtet që andrron krijimin e nji Bizanci të ri me qendër Konstantinopolin (Istanbul) dhe me gjithëse nji ”andërr” e tillë ashtë e pamundëshme, ajo jeton dhe frymëzon shumë grekë, disa prej tyne edhe politikanë që e shfrytëzojnë për qëllime personale. Kërkesat e tyne ndaj Shqipërisë nuk kanë as bazë morale as ligjore. Shqipëria ashtë nji shtet që ashtë tkurrë nga çdo marrëveshje ndërkombëtare që ka trajtue problemin shqiptar. Arsyeja? Nuk kemi pasë shtet të organizuem dhe nuk kemi pasë miq të sinqertë. Historikisht, kemi pasë lidhje me shtete që humbën luftën: Turqia, Austro-Hungaria, Italia e Gjermania. Greqia ka pasë mbështetjen e madhe për arsye të së kaluemes së saj madhështore, Vjetërsisë, Panhelenizmit, Greqia antike, që sot nuk ekziston ma. Për fat të keq, “feja” ka luejtë nji rol damtues për ne. Udhëheqsit ushtarakë sidomos të luftës për lirinë dhe pavarësinë greke kanë qenë shqiptarë por të ushqyem nga kisha ortodokse kanë mbeshtetë nji shtet ortodoks. Në ato ditë, Shqipëria vuente nën okupacionin otoman që vuni shqiptarët e dy besimeve njënin kundër tjetrit.

Historia moderne greke vazhdon të njajtin qëndrim: zgjanimin e Greqisë; për këtë shkakton trazime për të ashtuquejtunën ‘pakicë etnike greke’ e cila gëzon të gjitha të drejtat e garantueme me Kushtetutë. Kjo lojë politike greke do të vazhdojë edhe për disa dekada, të paktën, por pa sukses.

GM: Një pjesë e politikës greke duket se ende nuk mjaftohet me toka shqiptare, ndërsa unë mendoj se do të duhej të ishim ne, që të kërkonim drejtësi, sidomos për Çështjen Çame. Ka zëra poshtë e lart, por asgjë konkrete nuk ka ndodhur për ta lehtësuar sadopak dhimbjen e shqiptarëve të Çamërisë. Greqia, duke qenë se nuk është një vend i mirëfilltë perëndimor, nuk e njeh gjenocidin e ushtruar. A mund të bëjë më shumë Shqipëria?

SR: Çamëria: Ashtë plaga e hapun për ne të gjithë. Nji popullsi autoktone shqiptare e lanun jashtë kufinjve shtetnorë të Shqipërisë u persekutue, u masakrue dhe u “zhduk” fizikisht nën sytë e botës që heshti, dhe për arsye ideologjike: refuzuen me u rregjistrue në batalionet komuniste greke. Për 45 vjet me rradhë satrapi aziatik E. Hoxha i persekutoi mbasi ata refuzuen me shkue në Greqi me luftue bashkë me komunistët. I shpërndau nëpër të gjithë Shqipërinë që të mos ketë grupe të forta rezistence, masakroi udhëheqsit politikë çamë dhe përfundoi me nji libër “Dy popuj miq” që çmonte miqësinë me Greqinë. Une jam pesimist për këtë problem, dhe kam pak shpresë se Grekët do të lejojnë kthimin e çamëve në vatrat e tyne ose do të shpërblejnë pasunitë e tyne të grabituna dhe të shpërndame nëpër familjet që ikën nga Turqia.

Nji episod: rreth vitit 2010, kongresmeni Engel rregulloi nji takim të pesë shqiptarëve me Ministrin e Jashtëm grek A. Papandreu. Takimi shkoi mire. Unë ngula kambë që Ligji i Luftës kundër Shqipërisë të hiqet se i ka dalë boja. Ai premtoi se mbrenda nji viti Parlamenti grek do ta revokojë. Unë e falenderova. Nuk u ba gja sepse ai humbi votimet e nji qeveri e re konservative erdhi në fuqi.

Ajo që me bani përshtypje ka qenë analiza e tij politike. Ai tha pak a shumë këtë: shtetet e Ballkanit e kanë arrijtë formimin e tyne dhe zgjanimin gjatë shekullit të kaluem. Vetëm Shqipëria jo. Ky ashtë shekulli i shqiptarëve dhe duhet të arrihet plotësimi i kërkesave të tyne. Nuk kuptoj pse Maqedonia nuk u jep te drejta shqiptarëve sepse ata e meritojnë. Po unë besoj se ky proces i afrimit në mes shqiptarëve do të dalë me sukses.” Unë e falenderova. Sinqeritet apo oportunizëm?

GM: Ish-presidenti Berisha nuk ishte shumë miqësor me median, një nga arsyet ndoshta ishte mentaliteti i sistemit të kaluar, ndërsa Berisha si kryeministër ishte ndryshe. Liria e Shtypit sot është e traumatizuar nga kryemininistri Rama. Në një mënyrë ose një tjetër, nëse nuk je në shërbim të tij, do të paguash shtrenjtë. Kemi mbyllje televizioni, mbyllje emisionesh, kërcënime për mbyllje, urdhëra për mos-publikime të lajmeve negative, gjoba të pakuptimta, fyerje e fjalor aspak normal për një kryeminstër në një vend demokratik. Si do e gjykonit aktualitetin e mediave në Shqipëri?

SR: Organizata Freedom House e vuni Shqipërinë në listen ku vlerësohet liria e shtypit. Gazetaria shqiptare përjeton nji gjendje të smurë! Ka nji mijë probleme shoqënore që duhen ekspozue dhe eliminue me ndihmën e shtypit. Edhe vitin e kaluar Freedom House e zbriti akoma ma poshtë në listë.  Me nji të kalueme të hidhët shtypi shqiptar iu nënshtrue pushtetit dhe politikës së ditës. Humbje e madhe për vendin tonë, dhe për edukimin politik të popullsisë…..Kjo mungesë e madhe duket se po zëvendsohet çdo ditë e ma tepër me shkrime erotike të shkallës ma të ulët. Faj i madh kundër  të rinjve që,  të etshëm për lexim, detyrohen me lexue shkrime pornografike në gazetën që prindët sjellin në shtëpi…Shembull i vajtueshëm.

GM: Kemi një elitë (sado mikroskopike) intelektuale, kemi njerëz të suksesshëm kombëtarisht dhe ndërkombëtarisht, megjithatë jemi këtu ku jemi… Si shpjegohet kjo?

SR: Unë mendoj se fatkeqsia ma e madhe sot në Shqipëri ashtë mungesa e nji shoqënie civile: grupe qytetarësh të interesuem për nevojat e vendit, me përgatitje  kulturore, dhe të guximshëm me folë haptas mendimin e tyne. Ka elementë të përgatitun Shqipëria, po ata janë anashkalue nga pushteti që kërkon “Yes!” si përgjegje. Kjo tregon situatën e vërtetë për mendje të ndrituna që i japin shoqënisë kontributin e tyne për ndërtimin dhe mbajtjen e shoqënisë civile aktive e gjykuese e shtetit. Si ashtë e mundun që Shqipëria mbas 45 vjet terrori komunist, ka sot nji qeveri dhe nji parlament “nji-partiak” si në kohën e E. Hoxhës, dhe shqiptarët e pranojnë, sidomos ata me kulturë? Shumë shqetësuese!

GM: Jeni autor i shumë veprave letrare dhe publicistike. Cilat mbeten më pranë zemrës?

SR: Shkrimet e mia për jetën nën rregjimin komunist dhe vuejtjet që kam përjetue me litar në grykë janë pjesë e pandame e jetës sime dhe kujtimet e tyne janë thesari i menditimit tim. Pjesa tjetër janë efekt i arsimit tim dhe jetesës në demokraci që kanë pasunue jeten time intelektuale. Mendoj shumë, shkruej nga pak, flas edhe ma pak dhe kërkoj falje që nuk kam qenë në gjendje me ekspozue të keqen komuniste ashtu si e meriton - pa kufi, pa rezerva - për kenaqsinë e kolegëve dhe të gjithë shqiptarëve që duen e shkruejnë e flasin por nuk kanë as mundësinë, dhe as aftësinë.

GM: Si u njohët me bashkëshorten, Diana me të cilën keni dy fëmijë?

SR: Njohja e jonë ashtë ba nëpërmjet nji miku të përbashkët, Prof. Nexhat Peshkëpia. Bashkëshortja ime Diana, vjen nga nji familje shqiptare gjirokastrite që ka emigrue në vitin 1938. Ka mbarue Masterin në City Univ. of New York për psikologji fëmijnore dhe ka dhanë mësim për 30 vjet në shkollat publike amerikane. Kemi shkue në teatër e në kinema së bashku. Jam njohë me familjen e saj dhe kemi përfundue në martesë, që për fat ka qenë e lumtun. Jemi martue në vitin 1964. Kemi dy fëmij: Daren, mjek; Ava, avokate, dhe pesë nipa e mbesa. Nji ndërmarrje e sukseseshme.

GM: Ndonjë ëndërr e parealizuar ende?

SR: Shqipëria e lirë, e pavarun, demokratike e bashkueme dhe europiane. Ka qene andrra e ime me dhanë mësime në shkolla shqipe dhe me edukue rininë shqiptare me frymën e renesances dhe humanizmit europian; nji brezni të re që mendon jo vetëm për vete por edhe për të gjithë njerëzimin, nji dhe i pandamë, pa përjashtime dhe pa dallime të çfardo natyre qoftë.

GM: Si e kaloni kohën e lirë, në përgjithësi?

SR: Unë kam qenë gjithmonë miu i librave….! Lexoj mjaft, mendoj shumë, punoj pak dhe kënaqem me atë që kam, e që fatmirësisht ashtë e mjaftueshme. Nuk kam asnji ambicie për “pasurim të madh” as për festa e celebrime. Puna më pëlqen dhe deri tashti, fizikisht, kam qenë mirë e i aftë me punue në fushën time.

GM: Si do të ishte për ju një botë e përsosur?

SR: Për mue ideali ma i madh ka qenë  me qenë pjesë e nji marshi historik drejt lirisë së plotë të të gjithë njerëzimit. Nji botë ku i vorfni, i smuri, i paafti gjen përkrahjen e atyne që jetojnë në kondita ma të mira, nji botë që çdo ditë ban nji hap përpara drejt perfeksionimit, nji botë ku “ideologjia” do të ishte dashunia për njëni tjetrin, dhe për natyrën që na ushqen.

GM: Dhe në fund, keni një mesazh, apo lutje, për lexuesit e "Zemrës Shqiptare" dhe për shqiptarët në përgjithësi, politikanë, akademikë apo edhe njerëz të thjeshtë?

SR: Ka dy forca të mëdha që udhëheqin njerëzimin në histori: dashunia  dhe urrejtja.

E para, hjedh bazat e marrëveshjes, ndihmës reciproke, dhe paqes së vazhdueshme; e dyta, urrejtja ashtë nji kancer për të gjithë ata që e ushqejnë. Mos e lejoni të ndërhyjë në jetët e jueja.

Faleminderit z. Repishti për këtë intervistë. Ndjehem me të vërtetë i privilegjuar.

Ju falenderoj për privilegjin që më jepni me shprehë mendime, dëshira, dëshprime, dhe pa dyshim, edhe shpreset e mia. Për natyrë, jam nji optimist i përhershëm!

FUND