Gëzim Llojdia: Firmëtari i Pavarësisë

Firmëtari i Pavarësisë

Nga Gëzim Llojdia

Janë ribotuar në një tirazh të konsiderueshëm “Kujtimet e një  firmëtari” të shkruara nga Firmëtari i Pavarësisë Kombëtare , Hajredin Bej Cakrani.Redaktor i librit Kastriot Bimo, si dhe të gjitha të drejtat i përkasin autorit av Kujtim Cakrani.Ndonëse kujtimet e këtij firmëtari mbyllen në vjeshtën etretë të 15 nëntorit  të  vitit 1932,ngjarjet hedhin dritë përmbi periudha të errta të historisë shqiptarë  nga viti 12-‘32.Autori me një gjuhë të pasur ka sjell dokumente të rralla ,për historinë shqiptare.Duhet thekësuar se firmëtari H.Cakrani i ka sjell ngjarjet sic ato kanë ndodhur në vitet e  Pavarësisë dhe në postkohën e mëvonshme  ,si: Lufta e Vlorës,Kongresi i Lushnjës,Parlamenti shqiptar.Një vecanti autori shqyrton me hollësi konfliktin që ka pasur me I.Qemalin lidhur me cështjen e koncensioneve për të cilën historiografia e  viteve të socializmit ka spekulluar ose e ka fshirë nga kujtesa e saj.Janë shumë ngjarje  të vendosura në sfodin historik dhe meritojnë vëmëndje nga historianët dhe studiuesit e periudhës së viteve 12-39.

Hajredin Bej Cakrani....Kur me? erdh’ telegrami qe? me? ke?rkohin te? isha me? Vlore?, po me gjithe? batalione?, se e kishin ndare? si duket me?ndjen pe?r aty, po ku te? vejim me? ate? kiamet shi, se me? te? lige? mot nuk e be?je dot, si do qe? duhet t’i pe?rgjigjesha Kryesise? se? Shtetit te? ri Indipendent. Me? nje?zet te? vjeshte?s se? trete?, iu pe?rgjigja telegrami pe?r ne? Vlore?.233Shirat nuk kishin te? pushuar dhe lumi i Semanit kishte dale? poshte? ne? c?iflig. Kishin pare? nje? njeri me kale? drejt Petoshajt234dhe i thane? se andej e?shte? c?ifligu i Hajredin Beut. Ai u fut tutje dhe kur m’a prune? me? shte?pi e pyeta, se nga vin. Kur u sigurua se une? isha Hajredin Beu vete?, me? fjalosi pe?r nje? karte?235qe? m’a de?rgon im ve?lla Bektashi nga Vlora dhe gjalle? a vdekur duhet te? ta bija Bej, me? tha. E ke?ndova me nje? fryme?, ku me? shkruan me? gjuhe? fre?nge qe? te? kem besim tek njeriu i karte?s. Pasi me? sqaron fill e pe?r pe, thote? se Ismail Beu dhe zoti Luigj Gurakuqi me njerst te? tjere?, do te? vijne? nga Durre?si pe?r ne? Vlore?, e?shte? marre? vesh dhe kish rrezik te? pe?rpiqen me ushte?rine? e be?hej hataja.236 Duhet te? be?ja gati njerst e tu dilim me? Shkumbin, t’u prisim udhe? e t’i fusim pastaj nga c?ifligjet. Llafosa me nje? njerine? t’im te? besuar, por ai tha se me? ke?te? hata shi qe? po bie, rruga as qe? duket! -Ke de?gjuar gjalle? a vdekur, i be?rtita. -Si te? urdhrosh ti Bej por po ja dole?m dot me buaj, se pe?r ndryshe u mbytme?! -I be?ni haze?r kuaj, buaj e qerre se s’mbytemi, jo! Ku te? ikim, se nata erdhi dhe andej s’le?viz dote?.

Me t’u ge?dhire?, po i be?jim gati kuajt e buajt, kur erdhi nje? tjate?r njeri i be?re? qull deri ne? pallce? e pruri karte?n e dyte?.237 Hataja thuaj ish be?re?, se ushte?ria kish marre? urdhe?r t’a zir Ismail Bene? me shoke? se s’be?n. Muarre?m rruge?n e sipe?rme te? ke?nete?s, po as ajo nuk dukej nga ujte? qe? kish dale? tej e tej. -Te? dale? ku dale?! Buajt ecin javash me? lluce? e ne duhej te? nxitohim, po ku te? linte ujte? e mjergulla qe? kishte re?ne? ve?nde-ve?nde, sikur kish dale? deti e qe ngjitur me? rre?ze? te? kodre?s. Kishim kushedi sa sahat dhe nuk po dilim dot nga ujte?. Shpresat n’a u prene? se po ikim shume? e mos ishim ke?mbyer pa u pare?. Tjate?r hata kjo! -Ishallah i gjejme? Bej, po mua me? qe verdhur maj’e hunde?s. Mezi i pame? atje tej ane?s ujte?, ne? dhera e zhuka sa me? keq s’be?hej, po i gjete?m desh Pere?ndia!

Ata i quaje?n buajte? t’ane? si gjemi dhe u habitne? kur n’a pane?, po u ge?zuane? e Ismail Beut j’u be? zemra mal kur me? njohe?n. -Ne? ke?te? qamet vete?m s’te? prisja, po kur i thashe? se ne? c?ifligjet e mi je i sigurte?, c?uditi. Hajde nxitoni, se me ke?te? mot te? lige? edhe nje? plevit j’u duhet! Kishin fjetur me? C?erme? tek Dervish Beu e Bexhet Beu.238U be?nte udhe? Qemal Bej Elbasani,239qe? e kish ve?ne? Azis Pasha,240me katr’ a pese? njers me mauzerre? e kuaj. Isamil Beu kish’ marre? me vete nga Durre?si si dele- gate? pe?r kuve?ndin e Vlore?s, Abdi bej Toptanin e Murat Bej Toptanin, me te? tjere? njers. Rruge?s u fjalosme? me Ismail Bene? pe?r ushte?rine? qe? ke?rkon t’a ze?re? dhe ai me? tha qe? nuk mirren vesh urdhe?rat,241andaj i rame? ke?tej, po qe?nka kiamet i madh. I de?ftova pe?r karte?rat qe? me? de?rgoi im ve?lla Bektashi dhe me? tha se ishte marre? vesh, pa nisur nga Durre?si. Nga pas ditja erdhe?m me? c?iflig te? Petoshanjit, me? konake?t nga ana e Libofshe?s. U thame? e u shplodhme?, se ishim si te? vdekur e u shtrua buke?. Nashti jam shtate?dhjet’ e kusur vjec?, po pa n’a ndihur Pere?ndia e buajte?, nje? Zot e di qysh do n’a vente filli. Te? gjithe? bujqit, njerst me dyfeqe e ge?dhime? roje.

Ne? sabah u nisme? pe?r te? kape?tuar vaun e Petove?s. Bashke? me njerst, nisa dhe dy a tri bujq pe?r t’i pe?rcjelle? e vete? po be?ja haze?r ca gje?ra pe?r rruge?s. U nisa dhe s’kisha be?re? nje? cope? udhe? nga c?ifligu pe?r ne? vah, kur me? vjen revan nje? nga njerst e mij te? bese?s e me? thote?, ushte?ri- ja! Nga c?’u ruajte?m, nuk shpe?tuam dote?. Si do qe? e mbe?lodha, mos jane? ushtare?t qe? rrine? te vau, i thashe?. -Vrap nga erdhe, se mos jane? shume?, shtrihuni me? ndonje? ledh e te? qe?lloni vete?m ushte?rine?! -Ishal- lah nuk i kane? ze?ne?, thosha. Batare nuk po de?gjoja dhe shihja balte?rat qe? hidhnin patkonjte? e kalit para e qe? po me? vijin koke?s. E mbe?lodha, le te? veje? ku te? veje? puna, s’qe e the?ne? qe? pe?rpiqemi e le?ftojme? dhe te? birt’ e vdekjes jemi dhe te? vritemi! Me? dukej udha vjete?, sikur po ikja javash mbi gomar e jo mbi kale?. Kur sose?m te vau ishin ve?rtet ushtare? rreshtuar, po kishin ardhur t’i be?hin nderimet Ismail Beut. Be?n vaki te? kene? qe?ne? aty, se kishin marre? urdhe?r t’a ze?ne?. Po hata ishte se Qemal Beu me njerst kish kape?tuar me lunde?r matane? dhe me? tjatre?n udhe? do hipte Ismail Beu me te? tjere?, kur ja behu ushte?rija, po nashti ushtare?t kishin ikur.

Aty u poqe?m me te? tjere? delegate? qe? kishin ardhur udhe?s e i kishin marre? xhandare?t nga Elbasani, po dhe nga Prize?rendi, Metohija e Koso- va, ke?shtu qe? u be?me? plot. Udhe?s Ismail Beu me? tha se nashti Tyrqia i kish ke?mbyer urdhe?rat dhe kur se, nashti qe? po be?n lufte? me? te? kate?r ane?t! U fjalosa rruge?s me Qemal Bene? dhe e pyec? pe?r ke?ta qe? si njih nga delegate?t. Le?re mos pyet se u habitne? e u torturuan, pa jane? nga Bukureshti.242 Dolla pe?rpara se kisha njerst e batalionit qe? kumandoja me? Fier e ishin me? ke?mbe? ca pe?r te? kaluar Vjosne?, pa te? tjere?t udhe?s pe?r ne? Vlore?. Kur sose?m me? Fier n’a priti Omer Pasha, si njeri i hyqymetit e nga te? pare?t qe? ish aty, po une? kisha pune? me njerst pe?r Vlore? e kur vajte?m me? buze? te? Vjose?se? pe?r t’a kape?tuar, lumi ishte fryre? shume? dhe njerst qe? n’a pritne? aty, thane? qe? me? pare? kish dale? fare. Pyeta pe?r t’im ve?lla Bektashin dhe me? thane? se ke?tu kishte qe?ne? qe?pare?, po duhet te? kete? vajtur me? Vlore?, pe?r te? be?re? haze?r kuve?nde?.

Ne? Vlore? vajtme? pasdreke. Bektashin e poqa dhe e pashe? qe? ish ne? se?ke?lldi243te? madhe pe?r kuve?nde? dhe si i tretur m’u duk. Pa po poqa te? te?re? miqte? me Brahim Effendine?, Hamza Agane?, Xhemil Bene?, Imer Agane?, Elmas Effendine? e plot te? tjere?.Te? te?re? hapne? konake?t dhe i pritne? qe? nga Sharrajte?, Radhimajte?, Isajte?, Abdullahte? e c?’te? de?ftej me? pare?. Im ve?lla, pasi ishte llafosur me komisjone?, i kish folur me te? shpejte? Thanas Flloqit pe?r te? ardhur me? ke?mbe? te? korc?are?vet.244 I kishte ke?rkuar Luigj Gurakuqi me? telegrafhane? ate? nate?, tok me Xhemil Bene?, U kish the?ne? Et’hem Beu, i biri i Smail Beut e qe? mirrej vete?m ai me poste?n. Kishin ke?rkuar ate?, po ai i tha Xhemil Beut qe? mirr vesh c?’do gje? me? Vlore?, si do qe? kish ke?rkojtur dhe Bektash Bene? te? fjaloste hallne? e udhe?s se duhet te? kishin siguri. Atje i kish the?nur Ismail Beu Xhemilit, se qysh ishte gje?ndja me? Vlore?, se dihej qe? Xhemil Beu, le qe? nuk j’a haj qe?ni shkopne?, po dhe njih’ e mund te? pleksej dhe dreqne? vete? e pe?r ke?te? i dha porosite? te? kete? me?ndjen.

Me mua u llafos goxha, pe?r hallin me? Durre?s te? mytesarifit qe? i kish the?ne? se s’a te? jem une? nuk do t’a ngre?c? flamurne? ke?tu dhe pike? si do qe? Hamid beu me ushte?ri ishte me? ane? t’one?. I kishin the?ne? ke?ta se, po te? be?het me? vete Shqipe?rija, ti ku do vec? zotrote me gjithe? mytesariflle?k, po ai me? te? tije?n e s’e zije dot me? llaf.245Pastaj u llafos pe?r udhe?ne? si e qysh, se si kishin vajtur pune?t, vete?m besim qe? s’kish. I thashe?: -Ismail Bej, nashti e?shte? marre? vesh nga gazetat qe? me? Triest e me? Durre?s, po do Zoti t’u ndihe? Hamit Beu me? Durre?s se ka ushte?rine?, pa udhe?s gjalle? vdekur do vij vete? fare, a do de?rgojme? njerst pe?r shoqe?ruar udhe?s. Si te? shkruaja ty e donte qe? e mira te? vej’ vete? t’a bjere? poshte? e t’a bitis ke?te? pune? vete?, po Vjosa kish dale? e kish mbytur dynjane? edhe njerst e karte?rave i kam de?rguar ne?pe?r vahte? e fshate?rave. Prandaj i de?rgova atc?as Azis Pashe?s te? de?rgoj njeri pe?r ke?te? pune? me axhale, se ty te? ruaja pe?r ate? qe? e mirr me me?nd e qe? shkoi ne? fill te? perit. -Varrit do t’ja tregoj, i thashe?, se ke?tej do i nxirrja balte?rave e ke?tej turp me? vij t’u thosha se po u kaloj nga c?ifliqet e mi, se vete?m toke? qe? nuk dukej e nuk dukej. Ndaj ti kaq here? m’i qese?ndis, qe? Hajredin Beu po i ka c?ifligjet pe?r rose?!

Po te? ve?rtete?n kishja c?ifligje an’ e mb’ane? me? Cakran, Vreshtas, Gorishove?, me? te? gjithe? Mallakastre?n e Bute?, me konak me? c?’do nje?re?n, qehallare? e te? te?ra, qe? i shkelja vete?m kure? dilim pe?r gjah, po me? kish hedhur Pere?ndia te? rrija me? C?ifligjet e Petoshanjit, nga i kishja dy c?apa me ate? te? Korkutasit, nga dilja me minute? me? Sqele? time te? Semenit, gjemise? dhe Evropit. Me? poshte? pe?r me? det nga derdhej dhe Semeni vete?, ishte ai i Hasturkanjit, ku lumi be?nte c?’ti tekej, se tokat i kish me? te?hu e me? krah tjate?r te? Ke?nete?s se? Karavastase? ishte ai Kularite? qe? nd’ane? detit dime?r-behar, ishte gjol ve?rtet pe?r rose?, pa aty ngjitur kishim nje? pyll te? madh, Pyll’ i Piske?s i thoshin, qe? humbisje, aq i madh ishte, zote?r ishte nje? rrace? zagari inglis qe? mbajim e kish e kish prure? qe? andej kush e di qe? kur Veis Beu, Sete?re?, e thoshin, qe? munde? te? kene? mbeture? dhe sote? qe? gjuajne? andej djemte?. Ai ishte hata pe?r shpeze? te? ege?r dhe pe?r ke?te? ne e mbajim me terezi, se po te? binte me? kafshe? te? ege?re?, ai ike?te fare dhe arratisej me gjithe? gjahne? qe? ndiqte.