Gëzim Llojdia: Virgjëreshë e betuara shqiptare si u njohën në botë?

Virgjëreshë e betuara  shqiptare si u njohën në botë?

Nga Gëzim Llojdia

1.

Poeti,studiuesi,shkrimtari Dr Moikom Zeqo një ndër eruditët më të talentuar  shqiptar , ka shkruar 3 vjet më parë dicka rreth temës së virgjëreshave shqiptare dhe kryesiht këtë temë e ka trajtuar një autore si Alice Monro.Alice Monro, subjekti i virgjëreshës shqiptare, absurditeti i një tradite të maleve,shkruan Zeqo ku ndër të tjera ai thotë:” Në vitin 1996, drejtova për disa muaj gazetën letrarokulturore “ABC”. Në një nga numrat e kësaj gazete, botova një lajm që lidhej me librin “Virgjëresha Shqiptare” e shkrimtares Alice Munro.M.Zeqo më tej shkruan:”Po si vallë kjo grua jetoi kaq larg Shqipërisë dhe të ketë shkruar një subjekt shqiptar? Si vallë një grua që nuk ka qenë asnjëherë në Shqipëri, madje edhe në ditët tona të shpejtësive reaktive, të jetë interesuar me figurën tipologjike të një femre shqiptare? Enigmat e këtij krijimi lidhen me ndërgjegjen e krijueses. Alice Munro ka lexuar një libër të Miss Durhamit, Mbretëreshës së Pakurorëzuar të maleve shqiptare. Në këtë libër, ajo ka reflektuar, përsiatjet janë bërë inkandeshente, është habitur nga zakonet e shqiptarëve alpinë të Veriut. Kjo është zanafilla. Në një intervistë të 22 qershorit 2005, shkrimtarja thotë: “Dikur shkrova një rrëfim rreth Shqipërisë, që më ka pëlqyer shumë”.Ajo u interesua për Shqipërinë edhe nga biseda me një bibliotekare nga qyteti i saj i lindjes. Bibliotekarja i tregon se kishte lexuar një libër për njëfemër kanadeze që duke udhëtuar nëpër Europë në vitin 1920, kishte kaluar edhe në Shqipëri dhe kishin kapur disa banditë shqiptarë. Por ata vetëm e kishin vjedhur dhe nuk e kishin prekur me dorë, për arsye se nderi i femrës konsiderohej i shenjtë te shqiptarët. Pasi kishte shfletuar librat e Miss Durhamit, Alice Munro u habit kur konstatoi se në shoqërinë patriarkale shqiptare, femra nuk konsiderohej e rëndësishme dhe nuk vlerësohej. “Nuk kisha dëgjuar ndonjëherë për ndonjë shoqëri tjetër në botë, ku ndryshimet gjinore e vinin femrën në një pozitë të tillë shoqërore”, thotë ajo për “Nju Jork Taimsin”. Ajo shkroi një tregim që fillimisht u botua në shtypin e rrethit letrar. Në 1994-ën, e përfshiu këtë krijim në librin “Sekrete të hapura”; më pas “Virgjëresha Shqiptare” iu fut në vëllimin më të njohur të Alice Munrosë, “Tregime të zgjedhura”, në vitin 1996.

2.

Albinfo.ch  në një shkrim të Arif Ejupi ,20 Shkurt 2016  shkruan:” Nëntë mbrëmjet e “Virgjëreshës së Betuar” në kinematë e Gjenevës.Filmi” Virgjëresha e Betuar”me skenar dhe regji të Laura Bispuri dhe Franceska Manieri,është shfaqur nëntë mbrëmje me radhë në kinemanë “ Grütli” të Gjenevës. Ky film fund e krye është bazuar në romanin “Hana” të shkrimtares dhe publicistes Elvira Liçaj Dones.Ky roman përveç tematikës mjaft tërheqëse, dhe tmerrësisht reale e ka shtyrë regjisoren dhe skenaristen italiane relativisht të re Laura Bispuri që në konsultë me autoren Elvira Liçaj- Dones, të nisë skemën rreth  filmit  “Virgjëresha e betuar”.Xhirimet janë bërë në Valbonë të Shqipërisë dhe në Milano të Italisë.Filmi si bashkëproduksion i Kosovës, Shqipërisë, Zvicrës, Italisë dhe Gjermanisë,ka debutuar me shumë sukses më  20 shkurt 2015 në Festivalin e filmit në Berlin “Berlinale Palast”.Rolin kryesor në këtë film e luan aktorja me origjinë italiano-gjermane  Alba Rohrëacher,e shpërblyer si aktorja më e mirë në Festivalin e Venedikut.Diku tridhjetë femra të këtyre zonave  malore janë transformuar  në  burrnesha.Sakrifica finale e tyre ka qenë të mbeturit e virgjër gjatë gjithë jetës. Në të shumtën e rasteve ato janë shndërruar në burrnesha në mungesë të meshkujve në shtëpi.Ato kanë ruajtur me mjaft besnikëri trashëgimin  e lënë nga  prindërit, dhe kanë rritur vëllezër e motra të mbetur jetimë.Aty –këtu ka pasur  edhe ndonjë rast kur me transformim në burrneshë të përjetshme, është shmangur martesa   e  negociuar apo e padëshiruar.

3.

Internazionale është një revistë javore,boton artikujt më të mirë ajo shkruan:”Virgjëreshë e betuar ishte një grua e një vendi ballkanik, zakonisht veri të Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi, i cili vendosi për të marrë rolin e njeriut dhe si e tillë është njohur nga shoqëria në të cilën ai jeton. Në komunitetet më arkaike shqiptare kjo nevojë doli nga supozimi se një grua nuk mund të jetonte vetëm.Kanuni, kodi më i rëndësishëm zakonor shqiptar, pranon se gratë që zgjedhin shtetin burrnesh marrin të njëjtat të drejta dhe detyra ligjore që tradicionalisht, në shoqëritë patriarkale, i atribuohen figurave mashkullore. Për t'u bërë burrnesh , gruaja merr pjesë në një ceremoni në të cilën ajo bën një "betim të konvertimit" përballë burrave më me ndikim të fshatit. Me këtë rast, veshja zyrtare bëhet me veshjet e meshkujve dhe flokët. Por mbi të gjitha, gruaja bën një premtim të dëlirësisë.Motivimet që qëndrojnë pas kësaj zgjedhjeje janë shumë: mungesa e trashëgimtarëve meshkuj pas vdekjes së kreut të familjes, refuzimi i një propozimi për martesë ose për shkak se vajza është lezbike dhe nuk mund ta deklarojë haptazi atë. Sot shqiptarët e rinj nuk duhet ta zgjedhin këtë rrugë, por shumë burrshe , tashmë të vjetra, janë gjallë për të treguar historinë e tyre.Për këto "virgjëreshë të betuara", fotografja  Paola Favvoino ka kushtuar projektin Je burrneshe! , në shfaqje në  galerine e Raffaella De Chirico në Torino. Puna paraqet një sërë fotosh dhe një film të shkurtër që nga viti 2010. Pas udhëtimeve të shumta në Shqipëri, Favoino u bë i vetëdijshëm për këtë realitet dhe takoi Gjin, burrnesh i parë , i cili tani është tetëdhjetë vjeç. Këtu gratë e përshëndesin njëri-tjetrin duke thënë "je burrneshe?", "A jeni një burrë ose jeni një grua?".Gjin ishte udhërrëfyesi i tij në një mikrokozmos ku ka gra që jetojnë si burra, por nuk janë burra.  Për t'i definuar ato përdorim fjalën burr që nuk pranoi si femer. Historia e Gjin, dhe e pesë burrsheve të tjera Favoino ka arritur të takohet, është historia e një diversiteti të pranuar shoqërisht. Nëse për disa kjo ishte një sakrificë dhe për të tjerët një zgjedhje e lirisë, ajo që bashkon ata është një vetmi e pashmangshme që shkon krah për krah me gjendjen e tyre.