Gëzim Marku: Intervistë ekskluzive me Prof. Dr. Sabile Keçmezi–Basha (XI)

INTERVISTË ME PROF. DR. SABILE KEÇMEZI – BASHA (XI)

EKSKLUZIVE NGA GËZIM MARKU

Pas një udhëtimi të gjatë përmes mendimeve, analizave dhe përvojës së pasur të Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha, mbërrijmë në pjesën e njëmbëdhjetë dhe përmbyllëse të kësaj interviste ekskluzive. Këtu trajtohen disa nga çështjet më të ndjeshme dhe më thelbësore për shoqërinë tonë: sfidat në arsim, liria e shtypit, virtytet dhe dobësitë e shqiptarëve, çështja e bashkimit kombëtar, si dhe një mesazh i veçantë për lexuesit tanë dhe shqiptarët kudo që janë.

Me qartësi dhe guxim intelektual, Prof. Keçmezi-Basha ndan mendimet e saj mbi këto tema, duke e përmbyllur intervistën me një thirrje për reflektim të thellë mbi të ardhmen tonë të përbashkët.

Ky kapitull shënon fundin e një rrugëtimi të pasur idesh dhe vizionesh, ku zëri i një prej intelektualeve më të spikatura shqiptare mbetet udhërrëfyes për të gjithë ata që besojnë në vlerat, bashkimin dhe zhvillimin e kombit.

Në këtë rast, shpreh mirënjohjen dhe falënderimin më të thellë për Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Bashën, jo vetëm për gatishmërinë e saj për të ndarë mendimet dhe përvojën jetësore e intelektuale në këtë intervistë, apo për qindra artikujt që ajo ka publikuar për lexuesit e Zemra Shqiptare që nga viti 2009, por mbi të gjitha për kontributin e saj të jashtëzakonshëm kulturor, shkencor dhe kombëtar ndër vite. Përkushtimi i saj ndaj kulturës, historisë, identitetit dhe çështjeve madhore kombëtare përbën një pasuri të çmuar për trashëgiminë dhe vetëdijen tonë kolektive. Faleminderit për fjalën e mençur, vizionin e qartë dhe mesazhin e sinqertë drejtuar të gjithë shqiptarëve.

GM: Vlerësimet e fundit nga PISA kanë treguar se nxënësit në Kosovë dhe Shqipëri kanë arritur rezultate më të ulëta se mesatarja ndërkombëtare në fushat kyçe të arsimit. Çfarë mendoni se kontribuon në këtë nivel të ulët dhe cilat masa do të sugjeronit për përmirësimin e kësaj situate?

SB: Sa kam mundur ti përcjelli të dhënat dhe rezultatet nga vlerësimet e fundit nga Programi për Vlerësimin e Nxënësve të Shkollave të Mesme (PISA), ata kanë nxjerrë në pah një panoramë të vështirë për sistemet arsimore të Kosovës dhe Shqipërisë. Rezultatet e arritura nga nxënësit e këtyre dy shteteve kanë qenë më të ulëta se mesatarja ndërkombëtare në disa prej fushave kyçe të arsimit, siç janë leximi, matematika dhe shkencat. Ky rezultat me të drejt ka ngritur shqetësime të mëdha për cilësinë e arsimit dhe përgatitjen e nxënësve për të përballuar sfidat e një bote gjithnjë e më konkurruese dhe të kërkueshme në aspektin profesional dhe shkencor.

Në një kohë kur sistemi arsimor global është duke u përballur me kërkesa të reja dhe komplekse për zhvillim të aftësive, përshtatshmërisë me teknologjitë e reja dhe krijimit të mundësive për përparimin intelektual, këto rezultate negative janë një reflektim i mungesës së investimeve të mjaftueshme dhe të infrastrukturës arsimore të nevojshme për të siguruar një mësimdhënie dhe mësimnxënie efikase. Nxënësit në Kosovë dhe Shqipëri duket se kanë të nevojshme mbështetjen më të madhe për zhvillimin e aftësive kritike dhe kreative, që janë të nevojshme për t’u përballur me sfidat e shoqërisë moderne.

Kjo situatë nuk është thjesht një pasqyrim i dobësive të sistemit arsimor, por gjithashtu një thirrje për veprim nga autoritetet përgjegjëse, që duhet të marrin masa konkrete për përmirësimin e kushteve të mësimdhënies dhe zhvillimin e kompetencave të mësuesve, si dhe rritjen e cilësisë së materialeve dhe metodave mësimore. Për të përmirësuar rezultatet dhe për të arritur standardet ndërkombëtare, është e domosdoshme që të krijohet një qasje më gjithëpërfshirëse dhe e orientuar drejt nevojave reale të nxënësve, duke iu dhënë atyre mundësi për të zhvilluar aftësitë e nevojshme për të pasur sukses në një botë të globalizuar dhe me shpejtësi teknologjike të jashtëzakonshme.

Duhet thënë se, vlerësimet nga PISA nuk janë vetëm një pasqyrë e arritjeve të sistemit arsimor në këto vende, por gjithashtu një mundësi për të reflektuar dhe për të ndërmarrë hapa të shpejtë dhe të vendosur drejt përmirësimit të arsimit në Shqipëri dhe Kosovë, duke siguruar që nxënësit e këtyre dy vendeve të mund të konkurrojnë dhe të ecin paralelisht me bashkëmoshatarët e tyre në nivel global.

Për të kuptuar shkakun e nivelit të ulët të arritjeve në fushat kyçe të arsimit, siç pasqyrohet nga vlerësimet e PISA, është e nevojshme të shqyrtojmë një sërë faktorësh që ndikojnë në cilësinë e arsimit në Shqipëri dhe Kosovë. Ky nivel i ulët arritjesh është rezultat i një kombinimi të elementeve historike, socio-ekonomikë, dhe strukturore që kanë ndikuar në zhvillimin e arsimit në këto vende.

Një faktor i rëndësishëm që kontribuon në këtë situatë është mungesa e investimeve të mjaftueshme në arsim. Pavarësisht përpjekjeve të vazhdueshme për të përmirësuar sistemin arsimor, buxheti i shtetit shpesh është i kufizuar dhe nuk arrin të mbulojë nevojat e mësimdhënies dhe të zhvillimit të infrastrukturës arsimore. Kjo ka ndikuar drejtpërdrejt në cilësinë e shërbimeve arsimore, në kushte të cilat nuk janë të mjaftueshme për t’u përballur me kërkesat e një shoqërie që kërkon përgatitje më të lartë dhe më të sofistikuar për nxënësit e saj.

Një tjetër faktor është kualifikimi dhe trajnimi i mësuesve. Mësuesit luajnë një rol kyç në përgatitjen dhe motivimin e nxënësve, dhe nëse ata nuk janë të trajnuar dhe të përgatitur për të përdorur metoda mësimore të avancuara dhe të përshtatura me nevojat e nxënësve, atëherë është e natyrshme që rezultatet të jenë të ulëta. Shumë mësues, për shkak të kushteve të punës dhe mungesës së mundësive për zhvillim profesional të vazhdueshëm, mund të mos jenë të pajisur me mjetet dhe njohuritë e nevojshme për të arritur nivelet e arritjes që kërkohen në standardet ndërkombëtare.

Po ashtu, strukturat arsimore dhe metodat e mësimdhënies shpesh janë të ngurta dhe të përqendruara në memorimin dhe përsëritjen e informacionit, në vend që të inkurajojnë zhvillimin e aftësive kritike, krijuese dhe analitike të nxënësve. Kjo qasje e mësimdhënies, që shpesh është pasojë e një sistemi të mbingarkuar dhe i orientuar vetëm drejt rezultateve të matshme dhe kalimeve nëpër testime, nuk ndihmon në zhvillimin e shkathtësive të nevojshme për të përballuar kërkesat e jetës reale dhe të një ekonomie të bazuar në njohuri.

Për të përmirësuar  dhe dal nga kjo situatë, duhet urgjentisht të merren disa masa që janë thelbësore si: Investimi në trajnimin dhe zhvillimin e mësuesve. Është e domosdoshme që mësuesit të kenë mundësinë për të përmirësuar vazhdimisht aftësitë e tyre profesionale përmes trajnimeve të rregullta dhe mundësive për të mësuar metodat dhe teknologjitë më të fundit. Një sistem i tillë do t’u mundësonte mësuesve të angazhoheshin më shumë në mësimdhënie kreative dhe interaktive, të cilat ndihmojnë nxënësit të zhvillojnë aftësi më të avancuara dhe të menduarit kritik.

Përmirësimi i infrastrukturës arsimore është i domosdoshëm si: Bërja e investimeve të mëdha në pajisje arsimore dhe burime didaktike, si dhe krijimi i kushteve më të mira për mësimdhënie dhe mësim nxënie. Kjo përfshin renovimin e shkollave, sigurinë e materialeve të avancuara dhe mbështetje për përdorimin e teknologjive të informacionit dhe komunikimit, të cilat janë thelbësore në zhvillimin e një mësimi më efikas.

Në shkolla të ketë programe më fleksibile që inkurajon zhvillimin e aftësive të menduarit kritik, zgjidhjes së problemeve dhe krijimtarisë, duke shmangur vetëm mbështetje në memorim dhe përsëritje të informacionit. Kjo do t’i ndihmonte nxënësit të përgatiten më mirë për sfidat e ardhshme dhe t’i japin atyre mundësi të zhvillojnë aftësi që janë të nevojshme në një botë gjithnjë në ndryshim.

Të bashkëpunohet më ngushtë me sektorin privat dhe organizatat ndërkombëtare që mund të ndihmojnë në mbështetjen financiare dhe në ofrimin e mundësive për zhvillim dhe përmirësim të cilësisë së arsimit. Ky bashkëpunim mund të ndihmojë në krijimin e mundësive për mundësi të reja mësimore dhe të zhvillimit të aftësive të reja që janë të kërkuara në tregun e punës globale.

Dhe krejt në fund, për të arritur një përmirësim të qëndrueshëm në arritjet arsimore dhe për të përballuar standardet ndërkombëtare, është e domosdoshme që të ndërmerren masa të shpejta dhe të qëndrueshme që përfshijnë rritjen e investimeve, përmirësimin e trajnimit të mësuesve, modernizimin e programeve dhe krijimin e kushteve më të mira mësimore. Vetëm nëpërmjet një angazhimi të përbashkët dhe të vendosur nga të gjitha palët e përfshira do të mund të krijohet një sistem arsimor që përgatit nxënësit për suksesin dhe sfidat e të ardhmes.

GM: Shqipëria njihet për mungesën e lirisë së shtypit, por vitet e fundit edhe Kosova, sipas Indeksit Botëror të Lirisë së Shtypit 2024, ka shënuar një rënie të ndjeshme prej 19 vendesh krahasuar me vitin e kaluar. Si e interpretoni këtë tendencë negative?

SB: Mungesa e lirisë së shtypit paraqet një defekt të theksuar dhe të dhimbshëm në shumicën e shteteve postkomuniste, ku pasojat e këtij vakumi janë të dukshme në strukturën dhe funksionimin e shoqërive të ndryshme. Shtypi, i cili duhet të shërbejë si një instrument i fuqishëm i kontrollit social dhe transparencës, është shpesh nën presionin e pushtetit dhe kontrollit të politikës, duke krijuar një atmosferë të frikës dhe vetëcensurës. Ky fenomen i mungesës së lirisë së shtypit ka qenë një barrierë e madhe për zhvillimin e një shoqërie të hapur dhe demokratike, pasi informacioni i lirë është një element thelbësor për ndërtimin e një shoqërie të përgjegjshme dhe të informuar.

Sabile Keçmezi-Basha & Tefik Basha, para përmendores së Rober Shumanit, Bruksel, 2014

Në shumë raste, gazetarët dhe mediat janë të detyruar të funksionojnë nën kushte të vështira, duke u përballur me kërcënime, presione politike, dhe shpesh herë edhe me censurë të drejtpërdrejtë. Kjo sjell një fenomen të njohur si frika nga pushteti, ku individët dhe institucionet mediatike shmangin të raportohet në mënyrë të pavarur për çështje të rëndësishme për shoqërinë, duke u përpjekur të shmangin pasoja negative përmes vetëcensurës ose duke u dorëzuar ndaj kërkesave të qeverive dhe grupeve të fuqishme.

Në zbulimin e bustit të heroinës shkodrane Marie Shllakut, Pejë, 2024

Kjo frikë është mëse e arsyeshme, sepse është e lidhur me historinë e shtypit në këto vende, ku gazetarët kanë vuajtur pasojat e shtypjes dhe represionit nga regjimet autoritare. Pasoja e kësaj është se informacioni i drejtë dhe i pasur, që duhet të arrijë te qytetarët, shpesh është i manipuluar ose i censuruar, duke e kufizuar fuqinë e shtypit dhe ndikimin e tij në ruajtjen e transparencës dhe rendit demokratik. Për më tepër, këto kufizime në lirinë e shtypit kanë mundësuar që autoritarizmi dhe abuzimet e pushtetit të mbeten pa ndëshkim, pasi qytetarët nuk kanë mundësi të informohen plotësisht dhe të mbledhin argumente të forta për të kundërshtuar abuzimet e mundshme.

Një shembull i qartë që ilustron këtë dukuri është historia e perandorive të mëdha të botës, të cilat, pavarësisht pushtetit të tyre të jashtëzakonshëm, kanë rënë shpesh herë për shkak të informacioneve që kanë dalë nga mediat dhe janë përhapur në shoqëri. Pushteti i fortë, pa një sistem të lirë dhe të hapur informacioni, mund të jetë shumë i brishtë dhe të shkatërrohet shpejt kur qytetarët dhe shoqëria civile mund të akcesojnë informacionin e saktë dhe të krijojnë presion për ndryshime. Ky fenomen është një mësim i qartë se liria e shtypit dhe mediat e fuqishme janë të nevojshme jo vetëm për të ruajtur një shoqëri të hapur dhe demokratike, por gjithashtu për të mbajtur ekuilibrin e pushtetit dhe për të parandaluar korrupsionin dhe autoritarizmin.

Në këtë kuadër, është e qartë se liria e shtypit është një nga shtyllat më të forta të çdo demokracie të shëndetshme dhe një garanci për një shoqëri që funksionon në mënyrë të drejtë dhe transparente. Pushtetet që synojnë të mbajnë kontroll mbi informacionin, duke e censuruar dhe manipuluar atë, ndihmojnë në krijimin e një mjedisi ku qytetarët janë të izoluar nga e vërteta dhe të privuar nga mundësia për të marrë vendime të informuara. Si pasojë, ky fenomen e thellon më tej hendekun midis pushtetit dhe popullit, duke sjellë efekte të dëmshme për proceset demokratike dhe për zhvillimin e shoqërive të lira dhe të hapura.

Censura e shtypit është një përpjekje e përsëritur dhe shpesh e arsyeshme në sy të pushtetarëve, e cila ka si qëllim mbrojtjen dhe ruajtjen e pushtetit të tyre. Pushtetarët shpesh e shohin lirinë e shtypit si një kërcënim për stabilitetin dhe autoritetin e tyre, sepse media është një nga mjetet më të fuqishme për të zbuluar pasiguri, keqqeverisje dhe abuzime të mundshme me pushtetin. Nga ana e pushtetarëve, kjo tentativë për censurë mund të duket e justifikueshme, pasi mund të shohin në të një mundësi për të mbajtur kontrollin dhe për të shmangur kritikat që mund të shkaktojnë dobësimin e autoritetit të tyre.

Megjithatë, edhe pse mund të duken të arsyeshme dhe të nevojshme për autoritetet që kërkojnë të mbrojnë pushtetin e tyre, tentimet për të censuruar shtypin janë të destinuara të dështojnë në mënyrë të përhershme. Arsyeja e këtij dështimi qëndron në natyrën thelbësore të lirisë së shtypit dhe rolit të saj në shoqëri. Media është një fuqi e pashmangshme që ka një ndikim të thellë në informimin e qytetarëve dhe në krijimin e një shoqërie të informuar dhe të përgjegjshme. Ajo është një nga shtyllat e demokracisë, dhe tentimet për ta shuar atë janë të barabarta me tentativat  për të dobësuar vetë shtetin ligjor dhe mekanizmat që garantojnë liritë themelore të individëve.

Për më tepër, në një botë gjithnjë e më të globalizuar dhe të lidhur përmes mediave sociale dhe platformave të tjera të komunikimit, censura e shtypit është gjithnjë e më e vështirë të realizohet me sukses. Informacionet shpërndahen me një shpejtësi të jashtëzakonshme dhe, edhe kur shtypi tradicional është i censuruar, ka gjithmonë mundësinë për zhvillimin e mundësive të tjera të informimit dhe shprehjes. Sidoqoftë, përpjekjet për censurë mund të sjellin pasoja të padëshiruara për autoritetet, duke rritur mosbesimin publik dhe duke krijuar një mjedis të tensionuar dhe të pasigurt.

Deputetët: S. Rrustemi, S. Keçmezi-Basha, R. Nimani, Organizatore- H. Ilazi ( në një ligjeratë), Ohër 2003

Prandaj, përpjekjet për censurimin e shtypit dhe kufizimin e lirisë së informacionit janë të destinuara të dështojnë, pasi ato e injorojnë forcën dhe nevojën e një shoqërie të lirë dhe të hapur. Historia ka treguar se, pavarësisht tentativave të regjimeve autoritare dhe pushtetarëve për të kufizuar mundësinë e shprehjes së lirë, media ka mbijetuar gjithmonë dhe ka arritur të sfidojë dhe zbulojë të vërtetën, shpesh duke çuar në transformime të thella shoqërore dhe politike. Në fund, censura nuk mund të mposhtet përjetësisht, sepse njerëzit kanë nevojë për lirinë për të menduar, për të diskutuar dhe për të zgjedhur, të drejta këto që janë të lidhura ngushtë me dinjitetin dhe lirinë e individëve.

Gazetarët mund të përballen me një mori pengesash dhe represionesh të dhunshme që synojnë të ndalojnë ose të shtypin funksionin e tyre kritik në shoqëri. Ata mund të ndalohen, të burgosen, të dënohen ose, në rastet më ekstreme, të likuidohen fizikisht, si një mënyrë për t’i larguar ata nga përmbushja e misionit të tyre informues dhe mbikëqyrës. Këto akte të represionit janë shpesh pjesë e përpjekjeve të autoriteteve për të zhdukur të vërtetën dhe për të mbajtur në errësirë shoqërinë, duke i privuar njerëzit nga mundësia për të qenë të informuar dhe të vetëdijshëm për realitetin që po ndodh rreth tyre.

Megjithatë, ndonëse këto masa mund të shkaktojnë frikë dhe të kufizojnë mundësitë e veprimit të gazetarëve, historia ka treguar se e vërteta ka një fuqi të sajën të pashuar, dhe asnjë përpjekje për ta shtypur atë nuk mund të jetë përjetësisht efektive. Pavarësisht përpjekjeve për të fshehur ose manipulua informacionin, gjithmonë do të ketë dikë, diku, që do të mbledhë dhe do ta publikojë atë të vërtetë, qoftë përmes kanaleve alternative të komunikimit, rrjeteve sociale, apo edhe përmes dëshmive dhe rrëfimeve që kalojnë përtej kufijve të kontrollit të shtetit ose të pushtetit.

Kjo nuk është vetëm një reflektim i natyrës njerëzore për t’u informuar dhe për të kërkuar të vërtetën, por gjithashtu një dëshmi e fuqisë së media-s dhe gazetarisë si institucione të cilat, edhe kur ndodhen nën kërcënim, kanë një forcë të natyrshme për të mbijetuar dhe për t’i bërë ballë sfidave të mëdha. Në këtë kuadër, censura dhe represioni mund të shkurtojnë rrugët e komunikimit, por asnjëherë nuk do të mund ta zhdukin plotësisht dëshirën për transparencë dhe drejtësi që mbajnë gazetaret dhe qytetarët e ndershëm.

Dhe krejt në fund, përpjekjet për të shtypur të vërtetën janë gjithmonë të përkohshme, sepse, siç e ka treguar historia, ajo gjithmonë do të gjendet dhe do të dalë në shesh, shpesh në forma të reja dhe më të fuqishme. Është pikërisht kjo qëndresë e papërmbajtshme e informacionit dhe e kërkesës për të vërtetën që mbështet shoqëritë demokratike dhe bën të mundur shpalosjen e realitetit në të gjitha nivelet e tij, pavarësisht pengesave që mund të ngrihen për ta fshehur atë.

Duke pasur parasysh të kaluarën e hidhur dhe traumatike që kanë përjetuar gazetarët gjatë periudhës së sundimit të pushteteve okupues si dhe sistemeve totalitare, si në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri, është e rëndësishme të kuptohet se ndalimi i lirisë së shtypit dhe kufizimi i mundësisë për informim është një hap prapa në zhvillimin e një shoqërie demokratike dhe të lirë. Gazetarët e këtyre vendeve kanë vuajtur persekutime, censurë dhe ndëshkime të ndryshme, duke iu nënshtruar një presioni të vazhdueshëm dhe të dhunshëm për të mbajtur të fshehur të vërtetën dhe për të kontrolluar informacionin që arrin tek qytetarët. Kjo ka lënë pas vetes pasoja të thella dhe ka ndikuar në formimin e një klime të mosbesimit dhe frikës, ku e drejta për informim është shpesh injoruar.

Në këtë kontekst, një shtet dhe një shoqëri që pretendon të jetë i avancuar dhe i zhvilluar nuk mund të toleroj më ndalesa të tilla, që kufizojnë lirinë e shtypit dhe të drejtën për informim. Informimi është një e drejtë themelore dhe universale, që është esenciale për fuqizimin e qytetarëve dhe zhvillimin e një shoqërie të shëndetshme dhe të përgjegjshme. Pa një informim të plotë dhe të pakufizuar, qytetarët janë të privuar nga mundësia për të marrë vendime të informuara dhe për të kontribuar në proceset politike dhe shoqërore që ndodhin në jetën e përditshme.

Për më tepër, është e rëndësishme të kuptohet se gazetarët janë ata që mbajnë përgjegjësi për të siguruar që informacioni të mbërrijë tek qytetarët pa pengesa dhe pa ndalime të padrejta. Ata kanë një mision të shenjtë dhe një detyrë ndaj shoqërisë për të siguruar që e vërteta të shpaloset, pavarësisht barrierave që mund të vendosen nga ata që duan ta shtypin atë. Në fund të fundit, fjala e lirë, që është simbol i gazetarëve dhe e drejta për të informuar, është ajo që do të triumfojë. Pavarësisht përpjekjeve për të censuruar apo për të kufizuar mundësitë e tyre, fjala është e para dhe e fundit, pasi ajo është një forcë që mund të çojë në ndryshime, të nxjerrë në dritë abuzime dhe të forcojë mekanizmat demokratikë të një shoqërie të hapur.

Prandaj, është jetike që të kuptojmë se çdo tentativë për të kufizuar të drejtën për informim dhe për të ndaluar gazetarinë është një tentativë për të kthyer shoqërinë në errësirë dhe për të minuar themelet e lirisë dhe demokracisë. Vetëm përmes një shtypi të lirë dhe të pavarur mund të sigurojmë një shoqëri që është e informuar, e përgjegjshme dhe e aftë për të mbrojtur të drejtat e saj.

GM: Ashtu si të gjithë popujt e botës, edhe ne shqiptarët kemi anët tona pozitive dhe negative. Sipas jush, cilat janë disa nga virtytet dhe veset tona që do të duhej t’i ruanim ose ti largonim?

SB: I nderuar Gëzim, me shumë dëshirë do të ndaja mendimet e mia duke e fokusuar diskursin tim tek anët pozitive të popullit tim, aspekte të cilat jo vetëm që na nderojnë dhe na bëjnë  krenarë, por gjithashtu janë të admirueshme nga shoqëritë dhe kombet e tjera. Populli shqiptar, pavarësisht sfidave dhe periudhave të vështira që ka kaluar gjatë historisë, ka arritur të ruajë një trashëgimi të pasur kulturore dhe një karakter të veçantë që e bën atë të dallueshëm dhe të respektuar në arenën ndërkombëtare. Shumë nga vlerat dhe virtytet e tij janë bërë arsye për t'u admiruar, jo vetëm brenda kufijve të vendit, por edhe përtej tyre, ku shpeshherë shqiptarët janë parë si një model i forcës dhe qëndresës.

Në shumë aspekte, populli shqiptar është i njohur për mikpritjen e tij të jashtëzakonshme, për gatishmërinë për të ndihmuar dhe për të mbështetur njëri-tjetrin, dhe për një lidhje të thellë me traditat dhe vlerat e tij. Kjo mikpritje dhe ndihmë e pa rezervë ka tërhequr vëmendjen dhe admirimin e shumë vizitorëve dhe studiuesve të huaj, të cilët kanë vlerësuar sinqeritetin dhe bujarinë që i karakterizon shqiptarët. Ky është një element që e bën të veçantë kulturën shqiptare dhe e vë atë në një vend të nderuar në mesin e kombeve të tjerë.

Po ashtu, ndërgjegjësimi dhe dashuria për atdheun janë dy shtylla që e kanë mbajtur gjithmonë popullin shqiptar të bashkuar, edhe gjatë periudhave më të errëta të historisë. Përkushtimi ndaj ruajtjes së identitetit kombëtar, gjuha shqipe, zakonet dhe traditat kanë qenë dhe mbeten një ndër arsyet kryesore që e bëjnë këtë popull të admirueshëm në sytë e botës. Pasiguria dhe vështirësitë që kanë shoqëruar historinë e tij nuk kanë arritur ta thyejnë këtë lidhje të fortë me tokën dhe me njëri-tjetrin, duke e bërë popullin shqiptar një simbol të qëndresës dhe guximit. Kjo është një karakteristikë që ka tërhequr respekt dhe ka bërë që shumë kombe të shohin tek shqiptarët një forcë të pashtershme për t'u përballur me çdo vështirësi.

Në çdo cep të botës ku ndodhen shqiptarët, kontributet e tyre në fusha të ndryshme si arsimi, sporti, kultura, dhe politika janë të pashlyeshme. Ata kanë kontribuar jo vetëm për përparimin e kombit shqiptar, por edhe për atë të shoqërive që i kanë pritur dhe mikpritur. Të gjithë këta elementë të veçantë, që shërbejnë si themele të forcës dhe unitetit kombëtar, janë ato që e bëjnë popullin shqiptar një model të admirueshëm për shumë kombe dhe qytetërime të tjera.

Për këtë arsye, edhe pse populli shqiptar ka përjetuar periudha të vështira dhe ka kaluar nëpër shumë mundime, është gjithmonë më se e nevojshme që të theksojmë dhe të festojmë arritjet dhe vlerat pozitive që ky popull ka kontribuar dhe vazhdon të kontribuon në skenën ndërkombëtare. Kjo është një përpjekje që na nxit të jemi krenarë për trashëgiminë tonë dhe për gjithçka që kemi arritur, gjithashtu duke e vlerësuar dhe duke e promovuar këtë trashëgimi në çdo mundësi që kemi.

Po, pa dyshim, populli shqiptar ka shumë virtyte të jashtëzakonshme dhe vlera të pashlyeshme, të cilat janë arsye për të qenë krenarë dhe për t’u admiruar nga bota. Megjithatë, si çdo shoqëri tjetër, edhe populli shqiptar ka një realitet më të gjerë, që përfshin aspekte të tjera, të cilat kërkojnë vëmendje dhe reflektim kritik. Nuk mund të ndalemi vetëm tek vlerësimi i aspekteve pozitive pa e pranuar edhe faktin që çdo shoqëri ka nevojë për vet-reflektim dhe përpjekje të vazhdueshme për t’u përmirësuar.

Çdo komb bart me vete një mozaik tiparesh që ndërthuren mes virtyteve dhe dobësive. Ashtu siç krenohemi me mikpritjen, qëndrueshmërinë dhe krenarinë e shqiptarëve, nuk duhet të anashkalojmë vështrimin kritik mbi veset që kanë ndikuar rrjedhën e shoqërisë sonë ndër breza. Këto vese nuk duhen parë thjesht si cenime individuale të karakterit, por si shfaqje të përsëritura që janë përforcuar nga kontekste historike, sociale e kulturore.

Një nga veset më të përmendura është përçarja, që shfaqet në forma të ndryshme, nga rivalitetet familjare dhe fisnore, deri te mungesa e bashkëpunimit institucional. Kjo përçarje, shpeshherë e fshehur pas krenarisë personale, ka dëmtuar frymën e unitetit dhe ka penguar formimin e një vizioni të përbashkët kombëtar. Në vend të bashkëpunimit, shpesh mbizotëron mosbesimi dhe konkurrenca e pashëndetshme.

Një tjetër ves i rrënjosur është nepotizmi – prirja për të favorizuar të afërmit në vend të meritokracisë. Ky fenomen ka ndikuar drejtpërdrejt në cilësinë e institucioneve, në zhvillimin e një kulture të përgjegjësisë dhe në motivimin e individëve për të arritur me punë të ndershme. Nepotizmi, në shumë raste, ka zëvendësuar vlerat me lidhjet, duke shfaqur një deformim të thellë të etikës profesionale dhe sociale.

Mungesa e vetëkritikës përbën gjithashtu një barrë të rëndë për emancipimin shoqëror. Shqiptarët rrallëherë pranojnë fajin në mënyrë të hapur. Prirja për të fajësuar të tjerët – qoftë historia, qeveria, fqinjët apo e kaluara – shpesh bëhet mekanizëm vetëmbrojtjeje që na mban larg reflektimit të sinqertë dhe ndryshimit të qëndrimeve.

Në të njëjtën vijë, lakmia dhe shfaqja janë vese që kanë gjetur terren pjellor në epokën moderne. Treguesit e suksesit shpesh maten me pasurinë materiale dhe jo me përmbajtjen etike apo kontributin shoqëror. Kjo ka çuar në një shoqëri ku imazhi mbizotëron ndaj thelbit, ku konsumi i tepruar maskon varfërinë shpirtërore.

Nuk mund të lihet pa përmendur edhe mungesa e respektit për rregullin dhe të përbashkëtën, që shfaqet në mënyrën si sillet qytetari ndaj ligjit, pasurisë publike dhe normave shoqërore. Nga ndotja e mjedisit deri te abuzimi me pasuritë publike, këto sjellje dëshmojnë një ndjeshmëri të ulët ndaj të përbashkëtës dhe një kuptim të cunguar të qytetarisë aktive.

Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se këto vese nuk janë të pandryshueshme. Ato janë produkt i kushteve historike, sociale dhe politike – dhe si të tilla mund të sfidohen dhe tejkalohen. Vetëm përmes një reflektimi të ndershëm, edukimi kritik dhe ndërtimit të një kulture të përgjegjshme mund të bëjmë një kapërcim nga vetëkënaqësia drejt përmirësimit shoqëror.

Në këtë kuptim, njohja e veseve nuk përbën akt denigrimi, por një hap drejt vetëdijes kolektive. Është një ftesë për të parë veten me sy kritik, për të riformuar sjelljet dhe për të ndërtuar një shoqëri që mbështetet mbi vlera të qëndrueshme e gjithëpërfshirëse.

Në çdo shoqëri, ka sfida dhe problemet që duhet adresuar, për të siguruar zhvillimin e qëndrueshëm dhe për të përmbushur potencialin e saj të plotë. Edhe populli shqiptar, pavarësisht arritjeve dhe përpjekjeve të mëdha për të avancuar dhe për të krijuar një shtet të pavarur dhe të lirë, nuk është imun ndaj sfidave të brendshme, të cilat mund të ndikojnë në zhvillimin e tij të mëtejshëm. Në këtë kuadër, është e rëndësishme të pranojmë se këto aspekte negative janë pjesë e përvojës shoqërore dhe historike, dhe adresimi i tyre është po aq i rëndësishëm sa edhe vlerësimi i arritjeve.

Në këtë kontekst, do të ishte e dobishme të reflektojmë mbi disa prej sfidave që populli shqiptar i ka përballuar dhe vazhdon të përballet. Ndonëse janë bërë përpjekje të mëdha për të krijuar një shoqëri demokratike dhe për të garantuar mundësi më të mëdha për qytetarët, ende ekzistojnë probleme si korrupsioni, varfëria, papunësia, dhe mosfunksionimi i plotë i institucioneve shtetërore. Këto janë elemente që pengojnë zhvillimin e plotë të shoqërisë dhe që kërkojnë angazhim dhe veprim të vazhdueshëm nga të gjithë faktorët politikë dhe shoqërorë.

Po ashtu, perceptimi i disa aspekteve të kulturës politike, të cilat nganjëherë karakterizohen nga polarizimi dhe mungesa e kulturës së diskutimit konstruktiv, është një tjetër problem që kërkon reflektim dhe përmirësim. Një shoqëri që është ende në ndërtim e sipër duhet të mbështetet në vlera si toleranca, mirëkuptimi dhe bashkëpunimi ndërmjet grupeve të ndryshme shoqërore dhe politike, në mënyrë që të mund të krijohet një klimë e qëndrueshme për të ardhmen.

Prandaj, është e nevojshme të mbajmë një balancë të drejtë në vlerësimin e popullit shqiptar: për të njohur arritjet e tij të jashtëzakonshme dhe, po ashtu, për të reflektuar mbi sfidat dhe mangësitë që ende ekzistojnë. Vetëm nëpërmjet njohjes dhe adresimit të këtyre elementeve të dyfishta, mund të sigurojmë një zhvillim të qëndrueshëm dhe të përbashkët, që do të mund të sjellë një të ardhme më të ndritshme për popullin shqiptar.

Megjithatë, për të ofruar një analizë të thelluar dhe të arsyetuar mbi këto aspekte negative, duhet të theksojmë se çdo fenomen social, politik ose kulturor ka një shkak të caktuar që e shoqëron dhe një sërë arsyesh që e ushqejnë. Ashtu siç ndodh në çdo shoqëri, edhe tek populli shqiptar mund të identifikohen disa procese ose sjellje që kontribuojnë në shfaqjen e problemeve dhe sfidave, të cilat ndonjëherë duken të pashmangshme. Shkaku është gjithmonë një kompleks i faktorëve të ndryshëm, të cilat mund të jenë historikë, ekonomikë, kulturorë, ose socialë, dhe që formojnë bazën mbi të cilën ngrihen më pas dukuri të caktuara që ndikojnë në realitetin aktual. Këto arsye shpesh janë të lidhura me periudha të vështira të historisë, me strukturat e ndërtuara gjatë kohëve të pasigurisë dhe me kushte të tilla që ndihmojnë në ruajtjen e disa tendencave negative brenda shoqërisë.

Sabile Keçmezi- Basha dhe Tefik Basha, Pargë, Çamëri, 2024

Megjithatë, është gjithashtu e rëndësishme të pranojmë se ndryshimi është i mundshëm dhe se për çdo problem ka gjithmonë mundësi për të sjellë përmirësime. Kjo është një pikë kyçe për t’u angazhuar në një proces të vazhdueshëm reflektimi dhe përpjekjeje për të kaluar përtej vështirësive të momentit dhe për të arritur një zhvillim të qëndrueshëm dhe të barabartë. Zgjidhjet për këto probleme ekzistojnë, por ato kërkojnë një angazhim të plotë dhe një koordinim të fortë të të gjithë akterëve, qoftë ato institucione shtetërore, shoqëri civile, apo individë, të cilët mund të kontribuojnë në krijimin e një kulture më të shëndetshme dhe më të përgjegjshme.

Në një botë ideale, mundësia për t’i eliminuar këto probleme do të ishte sa më e thjeshtë dhe e drejtpërdrejtë, sikur të ekzistonte një "klik" magjik që mund të shpërbënte të gjitha mangësitë dhe të largonte çdo pengesë. Në këtë mënyrë, do të mund të kishim një shoqëri pa korrupsion, pa papunësi dhe pa polarizim politik, një shoqëri ku të gjitha ato vështirësi që pengojnë zhvillimin dhe avancimin e popullit do të zhduken njëherë e përgjithmonë. Po ashtu, do të mund të krijonim një mjedis ku të gjitha mundësitë për arsimim, punësim dhe përparim individual do të ishin të barabarta për të gjithë, pa asnjë dallim.

Megjithatë, në realitetin që përballemi, procesi i ndryshimit është më kompleks dhe kërkon angazhim dhe përpjekje të vazhdueshme. Ndryshimi nuk mund të arrihet vetëm me një veprim të thjeshtë, por kërkon ndryshime të thella në mentalitet, në institucione dhe në kulturën e shoqërisë. Ky është një udhëtim i gjatë, që kërkon durim, angazhim dhe vullnet për të përmirësuar ato elemente që ende mbajnë shoqërinë pas, duke i dhënë mundësi që të ecim përpara me hapa të sigurt dhe të qëndrueshëm.

Në këtë drejtim, është e nevojshme të vazhdojmë të kërkojmë mundësi për të shkëputur zinxhirët e zakonshme të regresit dhe të krijojmë një shoqëri më të avancuar, ku sfidat e kaluar do të shërbejnë si mësime dhe si shtysa për të ecur përpara, pa u kthyer pas. E vetmja mënyrë për ta arritur këtë është përmes një angazhimi kolektiv dhe të gjithanshëm që do të sigurojë një transformim të vërtetë dhe të qëndrueshëm për brezat e ardhshëm.

GM: Cili është mendimi juaj në lidhje me disa individë publikë që shprehen se ne (Kosovë-Shqipëri) nuk jemi një komb? A mendoni se duhet të bëjmë gjithçka që është e mundur për t'u bashkuar një ditë?

SB: Në thelb, kjo paraqet një shembull të kulmit të ironisë, një situatë ku duket se realiteti është në kontrast të plotë me arsyetimin dhe logjikën e përdorur. Është e vështirë të kuptohet se si dikush mund të arrijë në një përfundim të tillë, dhe më shumë se kaq, është e trishtueshme të mendohet se një mendim i tillë mund të prezantohet si një teori që pretendon të ketë një bazë të qëndrueshme. Kjo përpjekje, që mund të shihet si një përpjekje e pavend për të ofruar një shpjegim racional, është aq e papërputhshme me realitetin dhe kaq larg arsyes, saqë mund të imagjinohet që, edhe fëmijët më të vegjël në një qerdhe do të reagonin me një buzëqeshje të padurueshme ndaj një teorie të tillë, duke treguar se ajo është aq e pabesueshme dhe e papranueshme në natyrën e saj.

Kjo situatë është një dëshmi e asaj se si përpjekjet për të shpjeguar realitetin me teorira të papërgatitura dhe pa bazë mund të duken absurde dhe të pakuptueshme për shoqërinë, për ata që janë të aftë të mendojnë logjikisht dhe kritikat. Ajo përfaqëson një tentativë të kotë për të mbështetur një argument me fakte të paqëndrueshme dhe të pamundura për tu mbajtur. Në një nivel më të thellë, ajo na tregon se sa e rëndësishme është që të jemi të kujdesshëm dhe të përgjegjshëm kur formulojmë mendime dhe teza, sepse ndonjëherë teoritë që duken të dukshme ose të pranueshme për disa, mund të rezultojnë thjesht si marrëzi për ata që janë të aftë të ndjekin logjikën dhe të mendojnë thellë.

Në këtë mënyrë, është thelbësore që të përpiqemi të kritikojmë dhe riformulojmë ato mendime që duken të gabuar dhe të paarsyeshme, duke e bërë të mundur që çdo teori ose argument që ofrohet të mbështetet mbi një bazë të fortë, të qëndrueshme dhe logjike.

Përndryshe, mund të përfundojmë në situata ku teoritë absurde dhe të paarsyeshme përhapen pa kontroll dhe mund të bëhen burim keqinformimi dhe gabimi.

Nuk jam e sigurt nëse duhet të theksohet dhe të elaborohet më tej një çështje kaq elementare, si ajo e identitetit kombëtar, dhe nëse vërtet ka ndonjë domosdoshmëri për t’u angazhuar në diskutime dhe hipoteza të tilla që nuk mbështeten në argumente të forta dhe të qëndrueshme. Në fakt, kjo duket si një përpjekje e kotë për të krijuar dilema të paarsyeshme, të cilat shpesh vetëm sa shpërqendrojnë vëmendjen nga çështje më serioze dhe më të rëndësishme.

Ky lloj diskutimi, që e nënvleftëson dhe relativizon thelbin e pyetjes së identitetit kombëtar, shpesh është i pranishëm tek ata individë që, për arsye të ndryshme, nuk janë në gjendje të ofrojnë asnjë kontribut të vlefshëm në formimin e një argumenti të plotë e të mirëfilltë. Disa njerëz, që janë të pakët në numër dhe që përbëjnë një pjesë të vogël të shoqërisë, mund të kenë mendime të tilla, por ato shpesh nuk janë as të formuluara si duhet dhe as të argumentuara me fakte të qëndrueshme. Në këtë kontekst, mund të thuhet se ata që ofrojnë këto mendime, janë të papërfillshëm në përpjekjen e tyre për të përhapur ide që nuk janë as të argumentuara mirë dhe as të bazuara në realitetin e përditshëm të shoqërisë.

Në fakt, përpjekja për të vënë në dyshim dhe për të përhapur hipoteza të tilla që nuk mbështeten mbi asnjë bazë të qëndrueshme është një përpjekje për të minuar stabilitetin dhe unitetin e shoqërisë, e cila, siç është e qartë, ka nevojë për një ndjenjë të fuqishme të identitetit kombëtar dhe bashkëpunimit. Pra, mendimet e atyre individëve që shprehin dyshime për këtë çështje, shpesh janë të papërfillshme dhe nuk duhet të marrin një peshë të madhe në diskutimet që kanë të bëjnë me tema kaq të rëndësishme për ekzistencën dhe përparimin e kombit.

Në të vërtetë, është e qartë se ky lloj mendimi, që mund të cilësohet si një hipotezë ose si një argument i diskutueshëm, nuk e gëzon një vëmendje serioze nga ana e shumicës së popullit shqiptar. Shumë shqiptarë, për arsye të ndryshme, nuk e konsiderojnë këtë diskutim si diçka që meriton një reflektim të thellë ose një angazhim të vëmendshëm. Ky fenomen mund të shpjegohet me faktin se ata që promovojnë ose mbështesin këto ide shpesh janë të papërfaqësuar në mënyrë të drejtë dhe nuk kanë një ndikim të dukshëm në formësimin e mendimeve dhe politikave kryesore që prekin jetën dhe interesat e popullit.

Një aspekt tjetër është se shqiptarët, të cilët kanë një histori të pasur dhe të ngarkuar me ngjarje të rëndësishme për të formuar identitetin e tyre kombëtar, janë të ndjeshëm ndaj çështjeve që prekin thelbin e këtij identiteti. Në këtë kontekst, ato lloj teorish që përpiqen të nënvlerësojnë apo të mohojnë rëndësinë e këtij identiteti dhe lidhjes kombëtare nuk kanë mbështetje të gjerë. Shumica e shqiptarëve, të cilët kanë një ndjenjë të thellë lidhjeje me historinë dhe kulturën e tyre, nuk mund të pranojnë lehtë mendime që nuk mbështeten në arsyetim të mirëfilltë dhe që janë të papërputhshme me përvojat dhe realitetet e tyre jetësore.

Prandaj, kjo lloj ideje shpesh refuzohet dhe injorohet nga shumica, duke u parë si një përpjekje e pabazuar dhe të papërgjegjshme që nuk ka ndikim të rëndësishëm në strukturën sociale dhe politike të shoqërisë shqiptare. Në vend të kësaj, shqiptarët angazhohen në diskutime dhe aktivitete që kontribuojnë drejtpërdrejt në forcimin e identitetit të tyre dhe në përmirësimin e kushteve sociale dhe ekonomike të vendit.

Në përfundim, është e paevitueshme të theksohet se për çdo pohim të tillë ekzistojnë një mori argumentesh të forta dhe të strukturuara që e përgënjeshtrojnë atë dhe e hedhin poshtë në mënyrë të qartë dhe të paevitueshme, duke e bërë të pavlefshëm dhe të paargumentuar në një kuptim shkencor. Këto argumente, të cilat janë mbështetur në të dhëna të pasura, analiza të thelluara dhe evidenca të forta, ofrojnë një kundërpërgjigje të qartë dhe të bazuar në fakte ndaj çdo pretendimi të pabazuar. Ata që kërkojnë të mbështesin një ide ose teori, duhet të jenë në gjendje të paraqesin prova të fuqishme dhe të argumentuara në mënyrë të qartë, të cilat jo vetëm që përputhen me standardet shkencore, por që gjithashtu respektojnë parimet e arsyes dhe të logjikës.

Përpjekjet për të mbajtur një argument të tillë pa një bazë të qëndrueshme janë të dështuara përballë analizave shkencore që ofrojnë një perspektivë më të gjerë dhe më të thellë të realitetit. Ata që i përfaqësojnë këto ide shpesh bëjnë gabimin e besimit në mendime që nuk

janë të mbështetura në fakte të verifikueshme dhe që nuk respektojnë parimet e metodologjisë shkencore. Për këtë arsye, është e rëndësishme të refuzohet çdo teori apo pohim që nuk ka aftësinë të qëndrojë në përballje me argumentet e fuqishme dhe me prova të pakundërshtueshme, që janë të dokumentuara dhe të vlerësuara në mënyrë objektive nga ekspertë të fushës.

Në këtë mënyrë, çdo përpjekje për të mbrojtur një ide të paargumentuar, duke e paraqitur atë si një teori të qëndrueshme, mund të shihet si një tentativë për të mbajtur në diskutim një çështje që, në realitet, është e paqëndrueshme dhe e papranueshme për një audiencë të informuar dhe të vetëdijshme.

Në mënyrë të sinqertë, është e vështirë të pranohet se ata që kanë promovuar këtë pikëpamje, sipas së cilës shqiptarët nuk formojnë një komb të bashkuar, vërtet e besojnë këtë teori. E vërteta është se kjo duket si një përpjekje e qëllimshme për të tërhequr vëmendjen, për të nxitur debat dhe për të krijuar kontest, më shumë sesa një pohim të vërtetë dhe të argumentuar mbi natyrën e identitetit kombëtar shqiptar. Ky lloj diskursi shpesh shërben për të krijuar konfuzion dhe për të përhapur dyshime të panevojshme, kur në fakt, është e qartë për shumicën e individëve të informuar se identiteti shqiptar është i thellë dhe i formësuar historikisht.

Kjo lloj qasjeje mund të shihet si një tentativë për të manipuluar perceptimet publike dhe për të shkaktuar trazira në një kohë kur është më se e qartë që shqiptarët janë një komb me një histori të përbashkët, me një gjuhë dhe me një kulturë të ngushtë të lidhur. Përpjekja për të promovuar ide të tilla të paqëndrueshme dhe të pavërteta mund të shpjegohet vetëm si një mekanizëm për të tërhequr vëmendjen e publikut dhe për të provokuar diskutime që janë të mbushura me më shumë spekulime sesa me arsyetim të fortë dhe të argumentuar.

Përfundimisht, ky lloj pohimi, pa një bazë të qëndrueshme dhe të mbështetur nga fakte të paverifikueshme, mund të shihet më tepër si një tentativë për të krijuar një narrativë të re, për të shkaktuar konfuzion dhe për të minuar unitetin e një kombi që është ndërtuar mbi parime të forta historike dhe kulturore. Pra, është e mundur që ata që i përdorin këto pohime, ndoshta vetë nuk i besojnë ato, por thjesht i përdorin si mjet për të nxitur vëmendjen dhe për të influencuar mendimet e publikut.

GM: Cili do të ishte mesazhi i Prof. Dr. Sabile Basha-Keçmezit për shqiptarët anembanë botës, dhe si mund të kontribuojnë ata më mirë në zhvillimin e komunitetit dhe ruajtjen e identitetit kombëtar?

SB: Çdo periudhë, çdo ndodhi, dhe çdo proces ka natyrshëm një përmbyllje të tij, dhe as kjo intervistë nuk mund të ishte ndryshe. Siç ndodh me çdo moment të vlefshëm, fundi është një pjesë e pandashme e çdo fillimi, një moment që do të vijë dhe do të bëjë bilancin e gjithçkaje që ka kaluar. Pikërisht kjo është edhe çka përjetova në këtë përfundim të intervistës sonë. Zoti Gëzim, do të doja të shprehja një ndjenjë të thellë kënaqësie dhe nderimi për mundësinë që më dhatë të bashkëbisedoj me ju, edhe pse në një formë të distancuar, që ka ruajtur ndershmërinë dhe thellësinë e diskutimit tonë. Ky lloj shkëmbimi, që ndodh përmes një mediumi të tillë, ka ofruar një mundësi të veçantë për të ndarë mendime, për të reflektuar mbi tema të rëndësishme dhe për të bërë një analizë të thellë të ideve dhe shqetësimeve që prekin jetën dhe zhvillimin e shoqërisë sonë. Kjo ka qenë një eksperiencë me vlerë që ka shërbyer si një pikënisje për të kuptuar më shumë në zhvillime të mëtutjeshëm.

Pyetja që më drejtuat, e cila duket të jetë ndër të fundit në këtë bisedë, është një shqetësim i thellë dhe i rëndësishëm, që ka të bëjë me rolin dhe mundësitë që kanë shqiptarët kudo që ndodhen nëpër botë për të kontribuar në zhvillimin e komunitetit të tyre dhe për të ruajtur dhe forcuar identitetin kombëtar. Kjo është një temë e gjerë, që ka gjithashtu dimensione historike, kulturore, dhe politike, të cilat kërkojnë një vështrim të kujdesshëm dhe të thellë.

Mesazhi im për shqiptarët anembanë botës do të ishte një thirrje e fuqishme për unitet, solidaritet dhe angazhim të pandashëm ndaj ruajtjes dhe zhvillimit të identitetit kombëtar shqiptar. Ajo do të theksonte rëndësinë e forcimit të lidhjeve ndërmjet shqiptarëve, pavarësisht kufijve gjeografikë, dhe krijimin e mundësive për një bashkëpunim të ngushtë mes diasporës dhe Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë së Veriut, dhe të gjitha territoreve ku jetojnë shqiptarë. Në një botë gjithnjë e më të globalizuar dhe të ndarë nga ndryshime sociale dhe politike, mesazhi i im do të ishte një ftesë për të ruajtur trashëgiminë kulturore, gjuhën dhe vlerat e përbashkëta që lidhen me historinë e popullit shqiptar.

Në një kuptim më të thellë, mund të theksojë nevojën për një bashkëpunim të qëndrueshëm në fushat e arsimit, kulturës dhe shkencës, për të mundësuar që shqiptarët, kudo që ndodhen, të kontribuojnë në zhvillimin e shoqërive të tyre dhe të krijojnë mundësi të barabarta për brezat e rinj. Gjithnjë do të inkurajoja gjithashtu një angazhim aktiv në promovimin e paqes dhe të drejtave të njeriut, duke përdorur një qasje të mençur dhe të matur për të zgjidhur çështjet e mprehta politike dhe sociale që prekin komunitetet shqiptare.

Në përmbledhje, mesazhi do të ishte një apel për shqiptarët që të shfrytëzojnë potencialin e tyre kolektiv, për të ruajtur vlerat e identitetit dhe për të kontribuar në mirëqenien e shoqërive ku jetojnë, duke u angazhuar gjithmonë për barazi, drejtësi dhe paqe.

Shqiptarët, kudo që ndodhen, mund të kontribuojnë në zhvillimin e komunitetit dhe ruajtjen e identitetit kombëtar nëpërmjet angazhimit të ndërgjegjshëm dhe të strukturuar në disa fusha kyçe. Për të filluar, një nga mënyrat më të rëndësishme për ta bërë këtë është përforcimi i lidhjeve kulturore dhe arsimore ndërmjet shqiptarëve në diasporë dhe atyre që jetojnë në trojet e tyre etnike. Ruajtja dhe zhvillimi i gjuhës shqipe, siç është e qartë, është një nga pilarët e identitetit kombëtar shqiptar dhe një mjet esencial për ndihmën në forcimin e lidhjeve mes brezave të ndryshëm.

Një kontribues i rëndësishëm në këtë aspekt është arsimi, i cili mund të shërbejë si një urë lidhëse që i mundëson shqiptarëve, kudo që jetojnë, të përfitojnë nga mundësitë e një edukimi të cilësisë së lartë dhe të jenë të aftë të kontribuojnë në zhvillimin e shoqërive ku janë pjesë. Diaspora shqiptare mund të luajë një rol të rëndësishëm në këtë drejtim, duke mbështetur shkollat dhe universitetet që promovojnë mësimin e gjuhës shqipe dhe studimin e kulturës dhe historisë shqiptare. Po ashtu, mund të kontribuojnë në krijimin e mundësive për studime dhe shkëmbime të ndryshme akademike, që jo vetëm që e pasurojnë individin, por gjithashtu ndihmojnë në promovimin e një imazhi të fuqishëm dhe të respektuar të shqiptarëve në arenën ndërkombëtare.

Shkallët e Arbërisë, Prishtinë, 2023

Në një nivel më të gjerë, shqiptarët mund të kontribuojnë në ruajtjen e identitetit kombëtar duke mbështetur dhe promovuar vlerat kulturore dhe historike të kombit shqiptar. Festat tradicionale, artet dhe veprimtaritë kulturore, si dhe ruajtja e traditave dhe zakoneve të kaluara, janë mënyra të natyrshme për të mbajtur gjallë trashëgiminë kulturore, për t’u siguruar që brezat e ardhshëm do të kenë një ndjenjë të fortë të përkatësisë dhe respektit ndaj identitetit të tyre. Kjo do të ndihmojë në forcimin e një shoqërie të bashkuar, që e kupton rëndësinë e ruajtjes së elementeve të identitetit të saj të përbashkët, si një shenjë e qëndrueshmërisë dhe e orientimit të drejtë.

Gjithashtu, një aspekt tjetër i rëndësishëm është angazhimi aktiv në politikat dhe zhvillimet sociale të vendeve ku jetojnë shqiptarët. Ky angazhim mund të ndihmojë jo vetëm në integrimin e komunitetit shqiptar në shoqëritë pritëse, por gjithashtu mund të kontribuoni në forcimin e lidhjeve mes shteteve që kanë një histori të përbashkët, siç janë Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut, si dhe të tjerat ku jetojnë shqiptarë. Përmes aktivizimit në shoqëri dhe politikë, shqiptarët mund të promovojnë vlerat e drejtësisë, paqes dhe të të drejtave të njeriut, duke kontribuar kështu në ndërtimin e një bote më të drejtë dhe të barabartë.

Një nga aspektet më të rëndësishme që duhet të vlerësojmë dhe të mbrojmë është liria dhe atdheu ynë, të cilat duhet të ruhen dhe të nderohen me po aq kujdes dhe përgjegjësi sa ruajmë sytë e ballit. Liria dhe integriteti territorial i atdheut janë arritje të shkruara me sakrifica të mëdha dhe me derdhje gjaku, të cilat përfaqësojnë jo vetëm pasurinë e një kombi, por edhe pasionin dhe përkushtimin e një populli që ka dhënë gjithçka për të arritur ato. Gjeneratë pas gjenerate, shqiptarët kanë kaluar nëpër periudha të vështira, përballë luftërave dhe shkatërrimeve, por gjithmonë kanë qëndruar të paluhatshëm në besimin se liria dhe atdheu janë vlerat më të shenjta dhe më të shtrenjta që ata mund të mbrojnë dhe të ruajnë.

Liria, e cila shpesh mund të perceptohet si një gjë e natyrshme dhe e sigurt, nuk është aspak një dhuratë që ka ardhur pa mund dhe pa pasuar përpjekje të pafundme. Ajo është një e drejtë e fituar me mund, me luftëra të mëdha dhe me përpjekje të pakursyera të çdo brezi që ka kaluar. Ky proces i gjatë dhe i dhimbshëm nuk mund të harrohet, sepse pas çdo fitoreje dhe pas çdo momenti të gëzueshëm, fshihet një histori dhimbje, sakrifice dhe qëndrese. Për këtë arsye, ruajtja e lirisë dhe mbrojtja e integritetit të atdheut është një detyrë që i takon jo vetëm brezave të tashëm, por gjithashtu është një përgjegjësi që duhet të trashëgohet dhe të kultivohet për të siguruar një të ardhme të sigurt dhe të begatë për gjeneratat e ardhshme.

Në këtë kuadër, është e domosdoshme të kuptojmë se liria nuk është thjesht një e drejtë që është fituar njëherë e përgjithmonë dhe që mund të merret si e mirëqenë. Liria është një vlerë që kërkon përkushtim të vazhdueshëm, kujdes dhe angazhim për ta ruajtur dhe për të garantuar që ajo të mos humbasë në mënyrë që të mund të shfrytëzohet nga të gjithë qytetarët dhe brezave të ardhshëm. Kjo vlerë është fituar me shumë mundime, me sakrifica të mëdha dhe me përpjekje të vazhdueshme për të mbrojtur atë që është më e shenjta për çdo komb: pavarësinë dhe dinjitetin e tij. Pavarësisht vendndodhjes ku ndodhemi, është e domosdoshme të kemi një kuptim të thellë dhe të qëndrueshëm për vlerën e lirisë, jo vetëm për vetveten, por edhe për të tjerët. Liria është një nga shtyllat më të rëndësishme të ekzistencës njerëzore dhe duhet të respektohet dhe vlerësohet kudo që ne jetojmë, duke e njohur atë si një e drejtë themelore të çdo individi, pa asnjë dallim. Ky koncept është një aspekt thelbësor i natyrës dhe identitetit të shqiptarëve, të cilët historikisht kanë qenë të lidhur ngushtë me ndjenjën e lirisë.

Shqiptari, për natyrën e tij, është një njeri që e vlerëson dhe e dëshiron lirinë, duke e pasur atë si një nga parimet më të shenjta të jetës dhe të identitetit të tij kombëtar.

Liria është një element që formon thelbin e individëve dhe shoqërive, një e drejtë e cila nuk duhet të shihet vetëm si një koncept abstrakt, por si një faktor që ndikon drejtpërdrejt në dinamikën e jetës shoqërore dhe personale. Ndaj, është thelbësore që të gjithë ne, në çdo pjesë të botës ku mund të ndodhemi, të jemi të vetëdijshëm për këtë vlerë dhe të angazhohemi për ta mbrojtur dhe zhvilluar atë. Po ashtu, duhet të kuptojmë se liria e individit është gjithashtu e lidhur me respektin për lirinë e të tjerëve, duke krijuar një shoqëri të harmonizuar dhe të barabartë, ku askush nuk është i shtypur dhe askush nuk ndjehet i mohueshëm në dinjitetin dhe të drejtat e tij.

Në këtë kuptim, natyra e shqiptarëve, si një popull që ka kaluar nëpër shumë periudha të vështira të historisë dhe ka luftuar për të ruajtur lirinë e tij, është një dëshmi e dashurisë për lirinë dhe e nevojës për t'u mbrojtur nga çdo formë e shtypjes. Ky instinkt për liri është i lidhur ngushtë me historinë tonë të pasur, ku brezat kanë luftuar dhe kanë sakrifikuar për të siguruar një të drejtë që është themelore për njeriun. Prandaj, një shqiptari nuk i përket urrejtja pa arsye, sepse për natyrën e tij, urrejtja është një shprehje që nuk mund të mbështetet mbi një ndjenjë të thellë të drejtësisë dhe lirisë, që janë parimet bazë që udhëhoqën çdo veprim dhe luftë për liri që ai ka zhvilluar.

Në përmbledhje, kontributi i shqiptarëve në zhvillimin e komunitetit dhe ruajtjen e identitetit kombëtar është një detyrë që kërkon angazhim të vazhdueshëm dhe të përpiktë në fushat e arsimit, kulturës dhe politikës. Vetëm përmes bashkëpunimit të ngushtë dhe të orientuar drejt qëllimeve të përbashkëta, shqiptarët mund të sigurojnë që identiteti i tyre kombëtar të mbetet i fortë dhe i respektuar, duke kontribuar në të njëjtën kohë në përparimin e shoqërive ku jetojnë.

Dhe në përfundim të kësaj interviste, ndjej një detyrë të veçantë dhe të ndershme për t’ju shprehur falënderimet më të sinqerta, Juve, zotëri Gëzim, për mundësinë që më ofruat për të ndarë mendimet dhe idetë e mia me anë të platformës suaj. Përdorimi i këtij portali si një mjet për të komunikuar me lexuesit dhe për t’i dhënë përgjigje pyetjeve tuaja të thella dhe konstruktive, ka qenë një mundësi e çmuar për të reflektuar mbi të kaluarën tonë të lavdishme dhe për të ndarë shpresat dhe dëshirat që kam për një të ardhme më të ndritur për popullin tim. Ky është një hap tjetër në procesin e vazhdueshëm të ruajtjes dhe përhapjes së vlerave dhe aspiratave të kombit shqiptar, duke ofruar një pasqyrë të hapur dhe të sinqertë për çështjet që lidhen me identitetin dhe zhvillimin e tij. Unë kërkoi falje poqese pa dashur kam prekur dikën me ndonjë fjali apo fjalë por qëllimi im ka qenë tepër i sinqertë dhe jo dashakeq.

Po ashtu, dëshiroj të shpreh falënderimet më të sinqerta për të gjithë komentuesit që kanë pasur mirësinë të ndajnë mendimet dhe refleksionet e tyre në lidhje me këtë intervistë. Numri i madh i komenteve dhe fjalët e ngrohta që ata kanë shpërndarë, janë një pasqyrë e qartë e interesit dhe angazhimit të lexuesve, të cilët kanë kontribuar me mendimet e tyre të sinqerta dhe të vlerësuara. Për secilin komentues, shpreh mirënjohjen time të veçantë dhe uroj për një jetë të gjatë dhe të lumtur, të mbushur me shëndet dhe harmoni, në mesin e atyre që i duan dhe i mbështesin. Ky angazhim i sinqertë dhe i respektueshëm është një element i rëndësishëm i diskutimit dhe zhvillimit të mendimit të pavarur dhe të shëndoshë, që kontribuon në avancimin e shoqërisë tonë shqiptare e më gjerë.

Me shpresën për takime të tjera frymëzuese, mirupafshim dhe ju uroj shumë shëndet!