Blerim Latifi: Roli publik i filozofisë sipas Michael Sandel

Prof. Blerim Latifi:

Çmimi Berggruen për Filozofi dhe Kulturë, që jepet çdo vit në Shtetet e Bashkuara për të nderuar mendimtarë që kanë ndikuar në mënyrën se si njerëzimi e kupton veten dhe botën, këtë vit iu nda Michael Sandel-it, një prej filozofëve më me ndikim në filozofinë politike bashkëkohore.

Mendimi i Sandel-it zhvillohet brenda debatit kryesor që karakterizon filozofinë politike bashkëkohore: debati midis liberalizmit dhe komunitarizmit.

Ky debat e ka origjinën në veprën monumentale të John Rawls, Teoria e Drejtësisë (1971), me të cilën filozofia politike u rikthye fuqishëm në qendër të reflektimit filozofik, pas një periudhe të gjatë margjinalizimi, si pasojë e dominimit të filozofisë analitike në universitetet amerikane dhe të pozitivizmit veberian e marksist në shkencat sociale të Evropës kontinentale.

Në këtë debat, Sandel pozicionohet qartësisht në anën e komunitarëve. Në librin e tij të hershëm "Liberalizmi dhe kufijtë e drejtësisë", ai kritikon konceptin e “unit” të Rawls-it, i cili e përshkruan njeriun si një subjekt racional dhe autonom, të shkëputur nga lidhjet e tij historike, kulturore e morale. Për Sandel-in, ky “unë” i zhveshur nga çdo përkatësi është një abstraksion që nuk e përshkruan realitetin e qenies njerëzore. Individët nuk ekzistojnë si njësi autonome, por janë të formuar nga komunitetet e tyre, traditat, vlerat dhe marrëdhëniet reciproke. Kjo është arsyeja pse drejtësia nuk mund të kuptohet si një çështje procedurash të pêrgjithshme, por si një praktikë që buron nga jeta morale e bashkësive konkrete.

Natyrisht, kritika e Sandel-it ndaj liberalizmit nuk është një refuzim i lirisë individuale, por një kërkesë për ta rikthyer etikën e përbashkët në zemër të politikës. Ai argumenton se një shoqëri që e kupton drejtësinë vetëm përmes të drejtave individuale dhe tregjeve të lira, pa një ide të përbashkët të së mirës, përfundon në atomizëm moral dhe boshllëk të qytetarisë. Ky boshllëk pastaj mund të rrezikojë të mbushet nga ideologji antiliberale dhe antidemokratike.

Në këtë kontekst shfaqet dimensioni i veçantë i filozofisë së Sandel-it: roli publik i filozofisë.

Për Sandel-in, filozofia duhet të dalë nga muret e akademive dhe të bëhet pjesë e debatit publik. Prej vitesh ai e ka kthyer filozofinë politike në një platformë të hapur për publikun përmes ligjëratave, librave dhe diskutimeve publike që kanë frymëzuar miliona njerëz në mbarë botën. Kursi i tij “Drejtësia” në Harvard është shembull i gjallë i filozofisë publike, një përpjekje për ta kthyer arsyetimin moral brenda jetës demokratike. Kjo, në fakt, është revitalizim i traditês sokratike, në të cilën roli publik i filozofisë është puna dhe vlera kryesore e saj.

Në reagimin e tij ndaj dhënies së çmimit, Sandel shkroi se “filozofia nuk është një luks akademik, por një mjet për të kuptuar vlerat që na lidhin si njerëz dhe si qytetarë. Në një epokë të polarizuar, ne kemi nevojë të rikujtojmë se debati moral është thelbi i demokracisë, jo kërcënimi i saj.”

Me fjalë të tjera: filozofia ose duhet t’u shërbejë vlerave të një shoqërie të lirë dhe të drejtë, ose rrezikon të kthehet në një erudicion të thatë dhe përfundimisht në muze të ideve.