Albert Vataj: Liqeni i Shkodrës, një arterie jetike e jetës, tregtisë dhe shpirtit njerëzor

Liqeni i Shkodrës, një arterie jetike e jetës, tregtisë dhe shpirtit njerëzor

Trafiku i varkave në liqenin e Shkodrës (1920)

Fotografi nga arkiva e Bibliotekës së Kongresit (Library of Congress)

Nga Albert Vataj

Në këtë fotografi të rrallë, e cila ngjiz në vete frymën e një epoke të ndërrimit të botëve, shfaqet Liqeni i Shkodrës si një arterie e gjallë, ku pulson fryma e komunikimit, e tregtisë dhe e mbijetesës. Është viti 1920, një kohë e ndjeshme për Shqipërinë e sapodalë nga periudha e turbullt e luftërave dhe e përpjekjeve për identitet kombëtar. Në brigjet e liqenit, ku drita përdridhet mbi sipërfaqen e ujit si mbi një pasqyrë të kujtesës, njerëzit dhe varkat ndërthuren në një koreografi të heshtur, të përditshme, por të mbushur me domethënie.

Në plan të parë, burrat me veshje të thjeshta popullore dhe gratë me shamitë e bardha punojnë në heshtje, të përkulur mbi varkat që presin ngarkesat e tyre. Secila prej këtyre varkave është një shpresë që lundron, e mbushur me drithë, kripë, tekstile, por edhe me ndjenja, me lidhje njerëzore që bashkojnë brigje dhe fise. Këto janë ditët kur varka nuk ishte vetëm mjet transporti, por ura e vetme që lidhte njerëzit me botën përtej maleve dhe kufijve.

Në sfond, rrëzë kodrave të zhveshura, qyteti i Shkodrës shtrihet si një amfiteatër që sheh drejt liqenit. Ndërtesat e bardha dhe strukturat prej guri flasin për ndikimin e kulturave që kanë kaluar aty, nga venedikasit te osmanët, nga misionarët e huaj te tregtarët vendas. Edhe vetë varkat, me formën e tyre të zgjatur e me harkun e harkuar, ngjajnë me siluetat e gondolave të Venedikut, duke ruajtur një kujtim të largët të mjeshtërve të dikurshëm që ndërtuan anije në këto brigje.

Por ajo që e bën këtë pamje veçanërisht prekëse është misioni i këtyre varkave. Sipas burimeve të kohës, ato janë pjesë e një ndërmarrjeje humanitare të Kryqit të Kuq Amerikan, që pas Luftës së Parë Botërore solli ndihma dhe ushqime për popullsinë e varfër të veriut shqiptar. Këto varka nuk bartin thjesht mallra, ato bartin shpresën. Në çdo lëvizje të ngadaltë të lopatave, në çdo valë që godet butësisht bregun, ndjehet fryma e një populli që kërkon të ringjallet.

Në këtë dritë të zbehtë të mëngjesit, historia nuk është thjesht sfondi i fotografisë: ajo është fryma që lundron mbi ujë. Ajo është prania e njerëzve që e kanë bërë këtë liqen pjesë të qenies së tyre, si një gjak që rrjedh në damarët e Shkodrës.

Kështu, kjo pamje e vitit 1920 është më shumë se një dokument historik, është një dëshmi poetike e bashkëjetesës së njeriut me ujin, e qëndresës përballë varfërisë, e shpresës që nuk mbytet kurrë. Liqeni i Shkodrës nuk është thjesht një hapësirë gjeografike — është një zemër që rreh mes maleve, një kujtesë që pasqyron vetë shpirtin e veriut shqiptar.