Albert Vataj: Lec Bushati, aktori që solli në artin skenik thellësinë shpirtërore dhe epikën e personazhit

KUJTESE, NE PERVJETORIN E NDARJES NGA JETA

Lec Bushati, aktori që solli në artin skenik thellësinë shpirtërore dhe epikën e personazhit

Nga Albert Vataj

Më shumë se me një talent të spikatur, Lec Bushati qe i privilegjuar nga natyra me një paraqitje karakteriale të dallueshme, unike, të papërsëritshme dhe të paimitueshme. Fytyra, zëri dhe qëndrimi i tij ngërthenin një solemnitet që nuk mund të shpikej me mjeshtëri teknike, por që buronte nga thellësia e shpirtit të tij dhe një prani imponuese. Ishte natyra që e kishte shpërblyer me bujari, por ishte vetë ai që e shndërroi këtë dhuratë në forcë shprehëse, duke e ngritur në një mënyrë të lartë komunikimi artistik, për të depërtuar thellë te publiku dhe për të fituar me meritë vendin e tij të veçantë në artin shqiptar.

Askush si ai nuk mund ta mishëronte me aq madhështi dhe solemnitet rolin e malësorit, duke i veshur atij tipare të ashpra, të ngrohta njëherësh, të rrepta e shprehëse, por edhe të thella e të ndjeshme. Në çdo rol, përtej një pranie interpretuese, Lec Bushati sillte një shpirt të bukur dhe një zemër të bardhë, duke i dhënë skenës dhe ekranit një dimension shpirtëror që shkonte përtej personazhit.

Më përfaqësuesi dhe ndoshta më i ngjethshmi prej interpretimesh mbetet ai i Plakut Arbëri te filmi “Muri i gjallë” (1989), me regji të Muharrem Fejzos. Në këtë realizim të frymëzuar nga legjenda e Rozafës, Bushati nuk interpretoi thjesht një rol, por e ktheu kohën pas, duke i bërë shikuesit pjesë të një përjetimi që ngrihej mbi legjendën dhe e tejkalonte atë. Ai nuk na tregoi një histori, por na e bëri ta ndjenim atë në thellësi.

Kjo vazhdoi edhe me rolin e atit të Gjorgut në filmin “Të paftuarit” (1985), me regji të Kujtim Çashkut dhe skenar të bazuar në romanin “Prilli i thyer” të Ismail Kadaresë. Me një thjeshtësi të fortë, ai mishëroi dramën e një brezi të lidhur ngushtë me zinxhirin e gjakmarrjes, duke u bërë simbol i atij universi tragjik. Po kështu, te “Fundi i një gjakmarrjeje” (1983) ai pasqyroi fuqishëm shpirtin e thyer të një kohe që digjej mes nderit dhe dhimbjes.

Në “Flaka e maleve” (1982), me rolin e Kol Marashit, Lec Bushati u bë pjesë e një kaste gjigande aktorësh, Ndrek Luca, Gjon Kola, Bruno Shllaku, Vangjel Heba, Ymer Bala, Gjergj Luca, Rozeta Skëndaj, Bep Shiroka, Viktor Bruçeti, Ndoc Cefa, Agron Dizdari, Paskualina Gruda, Merita Smaja, Donika Franja, Ndrek Prela, Sokol Progri, Esat Kola, duke spikatur me forcën dhe natyrshmërinë e interpretimit.

Edhe kur roli i tij ishte episodik, si ai i Sokol Markut në filmin “Qortimet e vjeshtës” (1981), ai mbetej i paharrueshëm. Në pak skena, Bushati arrinte të nguliste një gjurmë të thellë në kujtesë, duke dëshmuar se arti i tij nuk matet me minutazhin, por me thellësinë e shprehjes. Po kështu, te “Nusja” (1980), me regji të Gezim Erebara dhe muzikë të Aleksandër Lalos, roli i Sadik Aliajt u bë një tjetër dëshmi e tipologjisë së malësorit që ai e sillte me aq vërtetësi dhe besueshmëri.

Lista e filmave dhe roleve teatrale ku Lec Bushati ka lënë gjurmë është e gjatë dhe e pasur. Në secilin prej tyre ai solli një vlerë të spikatur interpretuese, një staturë të fuqishme dhe një individualitet të pashoq. Edhe kur nuk ishte në rolet kryesore, ai arrinte të kthehej në një zë autentik skenik, duke e bërë praninë e tij të domosdoshme, të plotë dhe të paharrueshme.

Lec Bushati (1923 – 1996), një nga figurat më të ndritura të skenës dhe ekranit shqiptar, lindi më 10 korrik 1923 në Shkodër. Qysh fëmijë, shfaqi prirjet e tij për artin e interpretimit, duke marrë pjesë si nxënës në Kolegjin Saverian në pjesët teatrale “Princi i Drishtit” dhe “Udha”, ku spikatën që herët fuqia e zërit dhe prania e tij magnetike.

Pas mbarimit të Institutit dyvjeçar “Aleksandër Xhuvani”, vijoi studimet e larta në Shkollën e Aktorit “Aleksandër Moisiu” (1964), duke u bërë një nga themeluesit dhe aktorët e parë të teatrit “Migjeni” në Shkodër. Në fillim të viteve ’50, nën regjinë e Andrea Skanjetit, interpretoi me grupin teatror të Shtëpisë së Kulturës në drama të njohura si “Nën gështenjat e Pragës”, “Çështja ruse”, “Portreti”, ku tregoi maturinë e një artisti që po formësohej me individualitet.

Karriera e tij profesioniste nisi fuqishëm me dramën “Nora”, duke u pasuruar më pas me një sërë shfaqjesh të mëdha: “Koprraci”, “Tirani i Padovës”, “Shërbëtori i dy zotërinjve”, “Shtëpia e kukullës”, “Tragjedia optimiste”, “Gënjeshtra me këmbë të gjata”, “Hetimi”, “Gjaku i Arbërit” e dhjetëra të tjera. Në repertorin e tij numërohen mbi 150 role, shumica në planin e parë, ku dominuan figurat epike, dramatike dhe tragjike.

Bushati ishte një aktor i preferuar për portretizimin e figurave pozitive, të pathyeshme në moral dhe ideal, por me të njëjtën forcë ai mishëronte edhe antagonistin e fuqishëm, kundërshtarin e vendosur të heroit, duke krijuar skena me tension të lartë dramatik. Ai i dha jetë personazheve sociale dhe historike shqiptare në drama si: “Shtatë shaljanët” (Ndrek Luca), “Nora” (Andrea Skanjeti), “Cuca e maleve” (Loni Papa), “Këneta” (Fatmir Gjata), “Përkolgjinajt” (Kolë Jakova).

Një ndër kulmet e tij artistike ishte roli i Tuç Makut në dramën “Toka jonë” (K. Jakova, 1970), ku përmes një fjale të ngadaltë, gjesti të shënjuar dhe qëndrimi imponues, solli figurën e një autoriteti të ashpër, por të mbështjellë me një tis të rremë dhembshurie prindërore. Po kaq i arrirë ishte edhe roli i Lucianit në dramën “Lindje në shtrëngatë” (Serafin Fanku), ku krijoi një figurë komplekse, të ndërthurur me kontradikta të brendshme, heshtje të mbushura me nënkuptime dhe tension të pashuar dramatik.

Në vitet ’70 e ’80, Bushati vijoi të ngjitej në skenë me një dimension epiko-dramatik. Roli i malësorit Balë në dramën “Shpartallimi” (1978) dhe sidomos ai i Plakut të urtë në “Gjaku i Arbërit” (1981) të Fadil Krajës, e afirmuan si një zë të thellë etnopsikologjik, duke mishëruar arketipin e mendtarit popullor dhe kumtarit të vetëdijes historike. Zëri i tij i ngrohtë e i fuqishëm, sytë e ngulur, plastika e hijshme dhe përdorimi mjeshtëror i dritëhijeve e bënë interpretime të pashlyeshme në kujtesën e publikut.

Një tjetër shkëlqim solli me rolin e Kadri Bajraktarit në dramën “Baca i Gjetajve”, ku përmes figurës së një njeriu hakmarrës e inatçor, ai pasuroi repertorin e vet me një karakter të natyrshëm dhe realist në dimensionin negativ.

Përveç teatrit, Lec Bushati dha një kontribut të spikatur edhe në kinematografi. Ai interpretoi në filma të paharruar si: “Detyrë e posaçme” (1963), “Shembja e idhujve” (1977), “Ditët që sollën pranverën” (1979) me rolin kryesor të Vuksan Sadrisë, “Të paftuarit” (1985) me rolin e babait të Gjorgut. Në çdo paraqitje, ai mbetej imponues, duke e shndërruar edhe një skenë të shkurtër në ngjarje artistike.

Për artin e tij të pasur dhe ndikimin e madh në kulturën shqiptare, ai u nderua me titullin “Artist i Merituar”.

Lec Bushati u nda nga jeta më 16 shtator 1996, duke lënë pas një trashëgimi të pavdekshme në teatrin dhe kinemanë shqiptare. Figura e tij mbetet një gur themeli i interpretimit tonë skenik, një aktor që jetoi nëpërmjet personazheve dhe që vijon të frymëzojë breza.

Lec Bushati u largua nga jeta më 16 shtator 1996, por nuk iku kurrë nga skena e kujtesës sonë. Ai mbetet aty, në çdo rol që ngriti në art, në çdo fjalë që shqiptoi me solemnitete dramatike, në çdo heshtje që e mbushi me peshën e të pathënës. Aktorë të tillë nuk vdesin: ata shndërrohen në arketipa, në pikë referimi, në dritë udhërrëfyese për brezat. Lec Bushati është dhe do të mbetet mali i pathyeshëm i aktrimit shqiptar, figura që na mëson se arti i vërtetë nuk është vetëm lojë, por jetë e ngritur në përjetësi.