Dorian Koçi: Një vit pa Ismail Kadarenë

Një vit pa Ismail Kadarenë

Nga Dorian Koçi

Sot mbushet një vit nga ndarja nga jeta e Ismail Kadaresë, shkrimtarit që për më shumë se gjysmë shekulli ishte zëri më i fuqishëm i letërsisë shqipe dhe një nga figurat më të respektuara të letërsisë botërore bashkëkohore. Humbja e tij la një boshllëk të thellë jo vetëm në kulturën shqiptare, por edhe në ndërgjegjen letrare ndërkombëtare. Ai ishte një nga ato figura të rralla që arriti të ndërtojë një urë mes Shqipërisë dhe Europës përmes fjalës, simbolikës dhe guximit intelektual.

Në një kohë kur letërsia ishte e kontrolluar nga dogmat e realizmit socialist, Ismail Kadare guxoi të thotë të vërteta të mëdha me gjuhë të sofistikuar, alegorike dhe shpesh të mbështjellë me metafora. Ai ishte një modernist i vërtetë në frymë dhe strukturë, që sfidonte narrativat autoritare dhe ndërtonte universin e vet krijues në një Shqipëri të mbyllur nga censura dhe frika.

Romane si Kronikë në gur, Dimri i madh, Pallati i ëndrrave, Prilli i thyer, Koncert në fund të dimrit dhe Dosja H nuk janë vetëm kryevepra të letërsisë shqipe, por edhe pasqyra të një shoqërie që përpiqej të ruante identitetin e saj nën presionin e një regjimi totalitar. Ai shkroi për absurditetin, dhunën, por edhe për qëndresën shpirtërore të individit shqiptar në përballje me pushtetin absolut. Vepra e tij nuk ishte vetëm letërsi; ishte qëndresë kulturore.

Ismail Kadare ishte shqiptar në rrënjë, por europian në frymë. Ai e shihte letërsinë si një akt universal dhe e vendoste Shqipërinë në një dialog të pandërprerë me historinë, mitin, antikitetin dhe modernitetin europian. Ai ndërtoi një urë kulturore mes Lindjes dhe Perëndimit dhe i dha zë një populli që shpesh ishte i heshtur në histori.

Ai ishte gjithashtu një shkrimtar që e kuptoi thellë shpirtin njerëzor. Vështrimi i tij i mprehtë mbi natyrën njerëzore, marrëdhëniet me pushtetin, nderin, traditën dhe mitin, e bënin atë një autor të pakohë. Vepra e tij depërtonte thellë në ndërgjegjen kolektive, duke ngritur pyetje universale mbi lirinë, identitetin dhe përgjegjësinë.

Kadare përfaqësonte një model të veçantë të intelektualit shqiptar – të angazhuar dhe të vetëdijshëm për përgjegjësinë e fjalës. Me largimin e tij drejt Francës në vitin 1990, ai dha një sinjal të fortë politik dhe kulturor. Ai nuk ishte vetëm shkrimtari më i njohur shqiptar, por edhe ndër figurat e para që me aktin e tyre individual sfiduan regjimin. Nga Parisi, ai mbeti gjithnjë zëri i Shqipërisë moderne, duke e përfaqësuar me dinjitet në të gjitha forumet ndërkombëtare.

Kadare ishte disa herë kandidat për Çmimin Nobel në Letërsi dhe është fitues i dhjetëra çmimeve të mëdha ndërkombëtare, si Prix Mondial Cino Del Duca, Prix Méditerranée Étranger, Princi i Asturias dhe shumë të tjera. Vlerësimet për të vijnë jo vetëm nga kritika, por edhe nga lexuesit e shumtë në të gjitha kontinentet. Ai është përkthyer në më shumë se 45 gjuhë dhe ka qenë një ndër ambasadorët më të mëdhenj të kulturës shqiptare në botë.

Sot, një vit pas vdekjes, vepra e tij është pjesë e ADN-së shpirtërore të Shqipërisë dhe do të mbetet përjetësisht një referencë e pashmangshme e identitetit tonë kulturor.