Fahri Xharra: Libri nga lini

Libri nga lini

Shkruan: Fahri Xharra

Në vitin 1848, Mihajlo Bari? (1791–1859), një zyrtar i ulët kroat në Kancelarinë Mbretërore Hungareze, dha dorëheqjen nga posti i tij dhe ndërmori një udhëtim në disa vende, përfshirë edhe Egjiptin. Gjatë qëndrimit në Aleksandri, ai bleu një sarkofag që përmbante një mumje femre, si suvenir i udhëtimeve të tij. Bari? e ekspozoi mumjen në shtëpinë e tij në Vjenë, duke e vendosur në këmbë në një cep të dhomës së pritjes. Në një moment, ai i hoqi mbështjellëset prej liri dhe i vendosi ato në një kuti të veçantë qelqi për ekspozim, megjithëse duket se ai kurrë nuk kishte vënë re mbishkrimet apo rëndësinë e tyre.

Mumja mbeti e ekspozuar në shtëpinë e tij deri në vdekjen e tij, në vitin 1859, kur ajo kaloi në pronësi të vëllait të tij, Ilija, një prift në Sllavoni. Siç nuk kishte interes për mumjen, ai e dhuroi atë në vitin 1867 Institutit Shtetëror të Kroacisë, Sllavonisë dhe Dalmacisë në Zagreb (muzeu i sotëm Arkeologjik i Zagrebit). Katalogu i tyre e përshkruante kështu:

"Mumje e një gruaje të re (me mbështjellëset e hequra) qëndron në këmbë në një kuti qelqi dhe mbahet nga një shufër hekuri. Një kuti tjetër qelqi përmban fashat e mumjes, të cilat janë të mbuluara tërësisht me shkrim në një gjuhë të panjohur dhe ende të palexueshme, duke përbërë një thesar të jashtëzakonshëm të Muzeut Kombëtar."

Mumja dhe mbështjellëset e saj u ekzaminuan po atë vit nga egjiptologu gjerman Heinrich Brugsch, i cili vuri re tekstin, por besonte se ishte me hieroglife egjiptiane. Ai nuk ndërmori ndonjë kërkim të mëtejshëm mbi tekstin deri në vitin 1877, kur një bisedë rastësore me Richard Burton për runat e bëri të kuptonte se shkrimi nuk ishte egjiptian. Ata kuptuan se teksti mund të ishte i rëndësishëm, por gabimisht përfunduan se ishte një transliterim i Librit të të Vdekurve egjiptian në alfabetin arab.

Në vitin 1891, mbështjellëset u transportuan në Vjenë, ku u ekzaminuan në mënyrë të hollësishme nga Jakob Krall, një ekspert i gjuhës kopte, i cili priste që shkrimi të ishte ose kopt, libian ose karian. Në vitin 1892, Krall ishte i pari që identifikoi gjuhën si etruske dhe rivendosi copat së bashku. Ishte puna e tij që vërtetoi se mbështjellëset prej liri përbënin një dorëshkrim të shkruar në gjuhën etruske.

Ajo ishte rreth 30–40 vjeçe në kohën e vdekjes dhe mbante një gjerdan, me gjurmë lulesh dhe ari në flokët e saj. Ndër fragmentet e kurorës që e shoqëronin, u gjet edhe një kafkë maceje.

Përfundim: Pse shkenca shqiptare nuk i dha rëndësi etruskishtes? Më duket, thjesht nuk duan t’i kërkojnë rrënjët tona në lashtësi. Mjerimi kombëtar nuk duket ndryshe.

Mumja dhe letra e shkruar etruskisht

Fahri Xharra, 28.05.25

Gjakovë